बागलकोटेमण्डलम्
बागलकोटेमण्डलम् (Bagalkot) कर्णाटकराज्ये विद्यमानं किञ्चन मण्डलम् । उत्तरकर्णाटकस्य प्रसिद्धं मण्डलम् एतत् । क्रि.श.१९९७ तमे वर्षे मान्यस्य जे. एच्. पटेलस्य मन्त्रिमण्डलस्य काले एतत् नूतनमण्डलम् इति उद्घोषितम् ।
बागलकोटेमण्डलम् ಬಾಗಲಕೋಟೆ | |
|---|---|
|
मण्डलम् | |
 बागलकोटेमण्डले विद्यमानं कूडलसङ्गमस्थानम् | |
| राष्ट्रम् |
 भारतम् |
| राज्यम् | कर्णाटकराज्यम् |
| केन्द्रम् | बागलकोटेनगरम् |
| उपमण्डलानि | बागलकोटे, बादामि, बिळ्गि, हुनगुन्द, जमखण्डि, मुधोल, |
| Area | |
| • Total | ६,५७५ km२ |
| Population (2012) | |
| • Total | १८,९१,००९ |
| • Density | २९०/km२ |
| भाषाः | |
| • अधिकृतभाषा | कन्नडभाषा |
| Time zone | UTC+5:30 (भारतीयसामान्यकालमानम्) |
| PIN |
587101-587325 |
| दूरवाणिसंज्ञा | + 91 (0)8354 |
| Vehicle registration | KA-29 |
| Website | bagalkot.nic.in |
विस्तीर्णता
सम्पादयतु- ६५९४ च.कि.मी ।
उपमण्डलानि-६
सम्पादयतुजमखण्डि, मुधोल, बीलगि, बागलकोटे, बादामि, हुनगुन्द, एतानि षट् उपमण्डलानि अस्मिन् मण्डले भवन्ति ।
इतिहासः
सम्पादयतुइतिहासानुगुणं एतत् चालुक्यचक्रवर्तिभिः परिपालितम् । चालुक्यशैलीदेवालयाः अस्मिन् मण्डले सन्ति । मराठानां शातवाहनानां च नाणकानि अत्र उत्खनने उपलब्धानि । द्वितीयशतके भारतं प्रति आगतेन प्टोलेमि इति महाभागेन बादामी इण्डी कल्केरी प्रदेशाः उल्लिखिताः सन्ति । चालुक्यराजस्य प्रथमपुलकेशेः प्रशासनकेन्द्रं बागलकोटेनगरम् आसीत् इति ज्ञायते । कालान्तरे चालुक्यान् जित्वा राष्ट्रकूटाः अत्र प्रशासनम् अकुर्वन् इति अपि वैदेशिकप्रतिनिधीनाम् उल्लेखेन जानीमः । कन्नडभाषा एव एतेषां जनानां प्रदेशिकभाषा। भाषणशैली विशिष्टा अस्ति ।
आहारः
सम्पादयतुयावानलः, गोधूमः च एतेषां प्रधानः आहारः ।
कृषिः
सम्पादयतुकृषिप्रधानस्य अस्य मण्डलस्य वाणिज्यमपि समृद्धम् एव अस्ति । ६५% जनाः कृषिम् आश्रित्य एव जीवनं निर्वहन्ति । ८०% महिलाः कृषिकर्म कुर्वन्ति इत्येव विशेषः । कृष्णवर्णभूमिः कार्पासोत्पादनार्थं योग्या अस्ति । कर्णाटकस्य कृषिवाणिज्ये अस्य द्वादशः स्थानम् अस्ति । कार्पासेन सह रागि, जूर्णम् , चणकः, गोधूमः, इक्षुः, तमाखु च प्ररोहन्ति । जलबन्धेभ्यः कृष्यर्थं जलं प्राप्नुवन्ति । वर्षाधारिता कृषिः अपि प्रचलति । तन्तुवायाः अपि अत्र बहुसङ्ख्याकाः सन्ति । एते कार्पासानि चीनांशुकानि वस्त्राणि वयन्त्ति ।
नद्यः
सम्पादयतुदर्शनीयानि क्षेत्राणि
सम्पादयतुबागलकोटे बादामी बनशङ्करी महाकूटम् ऐहोळे पट्ट्दकल्लु , महालिङ्गपुरं, गलगली, कूडलसङ्गमः, शिवयोगमन्दिरं , बीळगी, शूर्पाली
अस्य बगडगे बांघाडिकोटे इत्यादि नामानि आसन् । नगररक्षकः हुगोधिदेवः हनुमान् कोत्तलेशः इत्यपि ख्यातः अस्ति । भवानीमन्दिरं पाण्डुरङ्गमन्दिरं च आकर्षणस्य विषयः । प्राचीनः भागः जलावृतः अस्ति । नवनगरनिर्माणं कृतमस्ति ।
मार्गः
सम्पादयतु- बेङ्गळूरुतः ४९० कि.मी ।
- गदगतः ९३ कि.मी ।
- बिजापुरतः ८६ कि.मी।
अस्य पूर्वं वातापी इति नाम आसीत् । प्राकृतिकं सुन्दरस्थानम् एतत् शिलापर्वतयोः मध्येऽस्ति । अत्र चत्वारः गुहन्तरदेवालयाः सन्ति । पर्वतारोहणाय सोपनानि निर्मितानि सन्ति । द्वौविष्णुदेवालायौ एकः शिवदेवालयः एकः जैन देवालयः च स्थः । उन्नतपर्वतात् अगस्त्यतीर्थस्य वीक्षणम् अतीव मनोहरम् भवति । पूर्वकाले बादामी चालुक्यवंशीयानां राजधानी आसीत् । कपीनां वासस्थलमेतत् ।
मार्गः
सम्पादयतु- गदग-सोल्लापुररेलमार्गे बादामी निस्थानम् अस्ति ।
- बेङ्गळूरुतः ५०२ कि.मी. ।
- हुब्बळ्ळीतः १२८ कि.मी.।
- बागलकोटेतः ४६ कि.मी. ।
- गदगतः ६७ कि.मी.
- बिजापुरतः १२० कि.मी ।
- समीपविमाननिस्थानम् -बेळगावी
मलप्रभानदीतीरे प्रसिद्धम् एतत् क्षेत्रमस्ति । अत्र ७० देवालयाः सन्ति लाडखान्, कोन्तिगुडि, मेगुतीगुडि, दुर्गदेवालयः च सन्ति । चालुक्यवंशीयानां प्रशासनम् अत्र आसीत् ‘शिल्पकलाचातुर्यम् अत्र पश्यामः।
मार्गः
सम्पादयतु- बादामीतः ४३ कि.मी ।
- पट्टदकल्लुतः ३२ कि.मी ।
पूर्वं चालुक्यवंशीयानां प्रशासनम् अत्र आसीत् । अत्र दशदेवालयाः सन्ति । तेषु पापनाथः-विरूपाक्ष-मल्लिकार्जुनदेवालयाः मुख्याः सन्ति । विरूपाक्षदेवालयः विशालः अष्टमे शतके निर्मितः शिलादेवालयः । अत्र सर्वकारेण ‘पट्टदकल्लु उत्सवः’ प्रतिवर्षं सञ्चाल्यते ।
मार्गः
सम्पादयतु- बादामीतः २९ कि.मी
विशिष्टा शक्तिदेवता माया । "बनशङ्करी" "शाकाम्बरी" "बनदेवी" इत्यपि एतां कथयन्ति । अत्र प्राचीनः द्राविडमिश्रशैल्यां निर्मितः बनशङ्करी देवालयः अस्ति । विजयनगरसाम्राज्यकाले रचितः एषः। बनशङ्करी अस्य क्षेत्रस्य अधिदेवता अस्ति । देव्याः मूर्तिः अष्टबाहुयुता सिंहस्योपरि उपविष्टा अस्ति । प्रतिदिनं सहस्रशः जनाः अत्र आगच्छन्ति । जनवरीमासे अत्र मासं यावत् विशेषयात्रामहोत्सवः भवति । बनशङ्करीजात्रे इति जनाः कथयन्ति । देवालयस्य पुरतः पवित्रं हरिश्चन्द्रतीर्थम् इति सरः अस्ति । नवरात्रिसमये बनशङ्करीक्षेत्रे विशेषः उत्सवः भवति । पूर्णिमायां तेप्पोत्सवः भवति तन्नाम देव्याः नैकविहारोत्सवः (तेप्पोत्सव) प्रचलति । देवालये वासभोजनादिपूजाहोमादिव्यवस्था अस्ति ।
मार्गः
सम्पादयतु- बादामीतः २५ कि.मी ।
- गदगतः ५२ कि.मी ।
- हुब्बळ्ळीतः १३३ कि.मी ।
४) महाकूटः
सम्पादयतुएतत् क्षेत्रम् प्राचीनम् शैवक्षेत्रमस्ति अगस्त्य महर्षि अत्र स्थितवान् । सपृमे शतमाने निर्मितेः अस्मिन् देवालये गर्भ गृहे लिङ्गरुपी शिवः अस्ति । पार्श्वे एक स्वच्छणल पूर्णम सहः अस्ति । अत्र जलं सदा निर्गच्छत् दृश्यते सरोवरमध्ये पञ्चमुखीशिवस्य शिल्पमस्ति। महाशिवरात्रि पर्वे अत्र वैभवेण उत्सवः प्रचलति महाकूटेश्वर दर्शनार्यम् बहवा अत्रागच्छन्ति ।
मार्गः
सम्पादयतु- बादामीतः ८२ कि.मी ।
५) कूडलसङ्गमम् (हुनगुन्द)
सम्पादयतुकृष्णामलप्रभानद्योः सङ्गमस्थानम् एतत् क्षेत्रम् । अत्र श्रीजातवेदमुनिः विद्याकेन्द्रं स्थापितवान् इति श्रूयते । महात्मा बसवेश्वरः कल्याणक्रान्तेः अनन्तरम् अत्र आगत्य कूडलसङ्गमेश्वरे ऐक्यः अभवत्। चालुक्यशैल्यां रचितः कूडलसङ्गमनाथदेवालयः ९०० वर्षप्रचीनः अस्ति अत्र शिल्पकला विशिष्टा अस्ति । गर्भगृहं दर्शनीयम् अस्ति । बसवेश्वरस्य ऐक्यमण्डपं परितः वृत्ताकारे प्राकारः अस्ति ज्ले स्थितः एषः देवालयः विशेषानुभवं ददाति । कूडलसङ्गमक्षेत्रे बृहत् सभामण्डपं शिवशरणानां मूर्तिशिल्पानि सुन्दराणि सन्ति । समीपे आलमट्टिजलाशयः उद्यानवनं च स्तः । अत्र सङ्गमजले नौकाविहारं कर्तुं व्यवस्था अस्ति ।
मार्गः
सम्पादयतु- बिजापुरतः ६७ कि.मी ।
- हुनगुन्दतः १९ कि.मी ।
- बादामीतः ७२ कि.मी.।
- बेङ्गळूरुतः ५२० कि.मी ।
- राष्टियमार्गसङ्ख्या १३