मसानबु फुकोका
मसानबु फुकोका (Masanobu Fukuoka) कश्चन सुप्रसिद्धः कृषीवलः तत्वज्ज्ञानिः च आसीत् । भूमिः स्वयमेव सारयुक्तः भवति । सहजकृषिकरणे अधिकतया लाभः अस्ति इति निरूपितवान् । सहजकृष्याश्रयणे न्यूनधनेनैव कृषिकार्यं साधितुं शक्यते इति अस्य अभिप्रायः आसीत् । सर्वदा कृषिक्षेत्रे प्रयोगान् कुर्वन् आसीत् । अस्यैव सहजकृषिः जगत्प्रसिद्धा संजाता । स्वसिद्धान्तं साधितवान् फुकोका ।
जननम्, वैय्यक्तिकञ्च
सम्पादयतुमसानबु फुकोका १९१३ तमे संवत्सरे फेब्रवरिमासस्य २ दिनाङ्के जपान्-देशस्य 'ल्यो’ प्रदेशे अजायत् । सः 'कुरोसोवावर्यस्य' शिष्यः भवति । कृषिविज्ञानक्षेत्रे कुरोसोवावर्यस्य प्रसिद्धिः अस्ति । एषः 'जिब्रालिक'-प्रचोदकग्रन्थिं संशोधितवान् ।
कृषिः
सम्पादयतुफ़ुकोका संशधनाकेन्द्रे कार्यं कुर्वन् आसीत् । तस्मिन् समये अस्वस्थः जातः । अतः कार्यं त्यक्त्वा स्वग्रामं गतवान् । ग्रामे एव सः कृषिकार्यम् आरब्धवान् । फ़ुकोका नूतनजातीयसस्यानां आविष्कारं न कृतवान् । किन्तु, नूतनां कृषिपद्धतीं आविष्कृतवान् । अस्याः पद्धत्याः नाम नैसर्गिककृषिः उत स्वाभाविककृषिः इति । पिता कृषीवलः आसीत् । अनेन सह कार्यम् आरब्धवान् । सः क्षेत्रे नारङ्गफलस्य कृषिं आरब्धवान् । औषधानाम् अपेक्षा नास्ति, किन्तु सहजतया तासां सस्यानां वृद्धिः भविष्यति इति चिन्तितवान् । सस्यानां वृद्धिः न जाता । तेन कारणेन पिता कुपितः । कृषिकार्यं त्यक्त्वा कार्यन्तरम् अन्वेषणं करोतु इति उक्तवान् । अष्टवर्षाणि कृषिकार्यं विहाय कार्यान्तरे प्रविष्टः। तत्र अपि किमर्थं सस्यानां वृद्धिः सहजतया न जाता इति चित्राक्रान्तः आसीत् । सङ्कीर्णजातीयैः सस्यैः रासयनिककृषिपद्धत्या फलोदयः अधिकतया प्राप्यते स्म । कथं स्वाभाविककृषिपद्धत्या एतानि सस्यानि फलितानि भवन्ति? इत्यालोचयत् । अतः सः एवम् अलोचनां कृतवान्, "यानि सस्यानि स्वाभाविककृषिपद्धत्या फलितानि तानि एव आनीय स्वाभाविकतया एव तेषां फलोदयार्थं प्रयत्नः करणीयः । यदि सङ्कीर्णजातीयानि सस्यानि आनीय स्वाभाविककृषिपद्धत्या पोषणं क्रियते तर्हि तेषां नाशः भवत्येव ।“ इति । एतस्मात् निर्णयात् फ़ुकोका १९४५ तमे संवत्सरे कृषिकार्यार्थं ग्रामं प्रति पुनः गतवान् । स्वक्षेत्रे विनूतनान् क्रमान् उपयुज्य कृषिकार्यम् आरब्धवान् ।
कृतयः
सम्पादयतुअनेन रचिते पुस्तके,
- ओन्-स्ट्रारेवूल्यूषन्
- दि न्याचुरल् वे आफ़् फ़ार्मिङ्ग्
कृषितत्त्वानि
सम्पादयतुअस्य कानिचन कृषितत्वानि एवं सन्ति ।
- १भूमेः कर्षणं न करणीयम् । कर्षणेन यथा भूमेः स्थितिः भविष्यति तथैव सस्यानां मूलानि भूमौ गत्वा सहजतयैव भूमेः स्थितिः भविष्यति इति अस्य अभिप्रायः । नैकाः सूक्ष्माणवः निरन्तरतया भूमेः फलवत्ततां वर्धयन्तः भवन्ति ।
- २ (रासयनिक)औषधानाम् उपयोगः न करणीयः । एतेषां उपयोगेन भूम्यै हानिः भविष्यति इति ।
- ३ स्तम्बघनानां निर्मूलनं न करणीयम् ।
- ४ क्रिमिनाशकानाम् उपयोगः न करणीयः ।
पुरस्काराः
सम्पादयतुबाह्यानुबन्धः
सम्पादयतु- Greening The Desert: Applying natural farming techniques in Africa Archived २०१०-१२-०६ at the Wayback Machine, interview with Masanobu Fukuoka
- Masanobu Fukuoka and Natural Farming Archived २०१५-०३-२१ at the Wayback Machine, Gandhi Foundation
- Masanobu Fukuoka: Japanese Organic Farmer, Mother Earth News magazine
- Nature - Nature knows best Archived २०१०-०७-२७ at the Wayback Machine, Life Positive
- Farmer philosopher Masanobu Fukuoka, part 1 Archived २०११-०७-२० at the Wayback Machine, 2 Archived २०११-०७-२० at the Wayback Machine, 3 Archived २०११-०७-२० at the Wayback Machine; Japan Economic Forum