संवत्सरः इति ऋग्वेदादिप्राचीनग्रन्थादिषु वैदिकसाहित्येषु वर्षस्य पर्यायवाचकम् पदम् अस्ति[१]। मध्ययुगसाहित्ये संवत्सरः "गुरुवर्षम्" इति निर्दिशति, अर्थात् बृहस्पतिग्रहस्य सापेक्षिकस्थित्याधारितं वर्षं, सौरवर्षं तु वर्षम् इति कथ्यते [२] [३] पृथिव्याः सूर्यस्य च सापेक्षिकस्थानं आधारीकृत्य सौरवर्षेण सह गुरुवर्षं समं न भवति । [३]

भारतीयपञ्चाङ्गेषु बृहस्पतिः हिन्दुराशिनाम् एकस्मात् राशितः परं चिह्नं प्रति स्वस्य मध्यमगतिसापेक्षया पारं गन्तुं समयं गृह्णाति इति संवत्सरः इति परिभाषितः [३] प्राचीनग्रन्थे सूर्यसिद्धान्ते संवत्सरस्य गणना प्रायः ३६१ दिवसा भवति, सौरवर्षात् किञ्चित् न्यूनम् । [३] अतः राशिचक्रस्य सर्वेषु द्वादशराशिषु बृहस्पतिस्य एकः सम्पूर्णः कक्षा प्रायः द्वादशसौरवर्षस्य बराबरः भविष्यति । बृहस्पतिस्य एतादृशाः पञ्च कक्षाः (अर्थात् १२ गुणाः ५ = ६० संवत्सराः) संवत्सरचक्रः इति निर्दिश्यन्ते । [३] अस्य चक्रस्य अन्तः प्रत्येकं संवत्सरं नाम दत्तम् अस्ति। एकदा सर्वे ६० संवत्सराः समाप्ताः भवन्ति तदा पुनः चक्रं आरभ्यते ।

६० संवत्सरस्य एतत् चक्रं बृहस्पतिशनियोः सापेक्षिकस्थानाधारितम् अस्ति । बृहस्पति-शनियोः कक्षाकालः क्रमशः प्रायः १२, ३० च सौरवर्षाणि भवन्ति । एतयोः कक्षाकालयोः न्यूनतमः सामान्यगुणकः ~६० सौरवर्षः भवति । प्रत्येकं षष्टिवर्षेषु उभौ ग्रहौ यत्र षष्टिवर्षपूर्वं आरब्धौ तत्र प्रायः समानेषु नाक्षिकनिर्देशाङ्केषु स्थितौ भविष्यतः, अतः षष्टिवर्षचक्रं निर्मास्यति

विलुप्ताः संवत्सराः सम्पादयतु

प्राचीनग्रन्थे सूर्यसिद्धान्ते जोवियन्वर्षस्य गणना पृथिवीआधारितसौरवर्षात् प्रायः ३६१.०२६७२१ दिवसाः अथवा प्रायः ४.२३२ दिवसाः लघुः भवति । [३] अस्मिन् भेदे आवश्यकं यत् प्रत्येकं ८५ सौरवर्षेषु (~ ८६ जोवियन् वर्षेषु) प्रायः एकवारं, नामाङ्कितानां संवत्सरानाम् एकः अपास्य (छायावर्षरूपेण लङ्घितः) भवति, पञ्चाङ्गद्वयस्य समन्वयनार्थम् [४]

दक्षिणभारते एषा लोपव्यवस्था अप्रयोगे पतिता अस्ति । "सक ८२८ (ई. ९०५-६) इत्यस्मात् पूर्वं दक्षिणभारते बृहस्पतिचक्रस्य प्रयोगः आसीत् इति दर्शयितुं प्रमाणानि सन्ति; परन्तु तस्मात् वर्षात् आर्यसिद्धान्तानुसारं, अथवा साका ८३१ (ई. ९०८-९) तदनुसारम् the Sürya-Siddhanta, the expunction of the samvatsara was allevereglected, with the result that दक्षिणे ६० वर्षीयं चक्रं तस्मात् वर्षात् लुनि-सौरम् अभवत् [५]

संवत्सराणां सूची सम्पादयतु

षष्टिः संवत्सराः - ३ विंशत्यात्मकेषु समूहेषु विभक्ताः सन्ति । प्रभवात् व्ययपर्यन्तं प्रथमाः २० ब्रह्मणे अर्पिताः सन्ति | सर्वजिततः पराभवपर्यन्तं विष्णवे , अन्तिमाः २०‍ च शिवाय |

Samvatsaras
Number Name (IAST)[५][६] Name (Sanskrit, Hindi etc) Name (Tamil) Name (Telugu) Name (Kannada) Current cycle (Vikram Samvat) Current cycle

(Gregorian)

Prior cycle 1 Prior cycle 2
  1. Prabhava प्रभव பிரபவ ప్రభవ ಪ್ರಭವ 2044 1987-1988 CE 1927-1928 CE 1867-1868 CE
  2. Vibhava विभव விபவ విభవ ವಿಭವ 2045 1988-1989 CE 1928-1929 CE 1868-1869 CE
  3. Śukla शुक्ल சுக்ல శుక్ల ಶುಕ್ಲ 2046 1989-1990 CE 1929-1930 CE 1869-1870 CE
  4. Pramodadūta प्रमोद பிரமோதூத ప్రమోద్యూత ಪ್ರಮೋದೂತ 2047 1990-1991 CE 1930-1931 CE 1870-1871 CE
  5. Prajāpati प्रजापति பிரசோற்பத்தி ప్రజోత్పత్తి ಪ್ರಜಾಪತಿ 2048 1991-1992 CE 1931-1932 CE 1871-1872 CE
  6. Āṅgīrasa अंगिरस ஆங்கீரச ఆంగీరస ಅಂಗಿರಸ 2049 1992-1993 CE 1932-1933 CE 1872-1873 CE
  7. Śrīmukha श्रीमुख ஸ்ரீமுக శ్రీముఖ ಶ್ರೀಮುಖ 2050 1993-1994 CE 1933-1934 CE 1873-1874 CE
  8. Bhāva भाव பவ భావ ಭಾವ 2051 1994-1995 CE 1934-1935 CE 1874-1875 CE
  9. Yuva युव யுவ యువ ಯುವ 2052 1995-1996 CE 1935-1936 CE 1875-1876 CE
10. Dhātṛ धाता/धातृ தாத்ரு / தாதா ధాత ಧಾತೃ 2053 1996-1997 CE 1936-1937 CE 1876-1877 CE
11. Īśvara ईश्वर ஈஸ்வர ఈశ్వర ಈಶ್ವರ 2054 1997-1998 CE 1937-1938 CE 1877-1878 CE
12. Bahudhānya बहुधान्य பஹுதான்ய బహుధాన్య ಬಹುಧಾನ್ಯ 2055 1998-1999 CE 1938-1939 CE 1878-1879 CE
13. Pramāthi प्रमाथी பிரமாதி ప్రమాధి ಪ್ರಮಾಥಿ 2056 1999-2000 CE 1939-1940 CE 1879-1880 CE
14. Vikrama विक्रम விக்ரம విక్రమ ವಿಕ್ರಮ 2057 2000-2001 CE 1940-1941 CE 1880-1881 CE
15. Vṛṣaprajā वृषप्रजा விஷு / வருஷப்ரஜா వృశాప్రజా ವೃಷಪ್ರಜಾ 2058 2001-2002 CE 1941-1942 CE 1881-1882 CE
16. Citrabhānu चित्रभानु சித்ரபானு చిత్రభాను ಚಿತ್ರಭಾನು 2059 2002-2003 CE 1942-1943 CE 1882-1883 CE
17. Svabhānu स्वभानु சுபானு / ச்வபானு స్వభాను ಸ್ವಭಾನು 2060 2003-2004 CE 1943-1944 CE 1883-1884 CE
18. Tāraṇa तारण தாரண తారణ ತಾರಣ 2061 2004-2005 CE 1944-1945 CE 1884-1885 CE
19. Pārthiva पार्थिव பார்திவ పార్థివ ಪಾರ್ಥಿವ 2062 2005-2006 CE 1945-1946 CE 1885-1886 CE
20. Vyaya अव्यय/व्यय அவ்யய / வ்யய వ్యయ ವ್ಯಯ 2063 2006-2007 CE 1946-1947 CE 1886-1887 CE
21. Sarvajit सर्वजीत சர்வஜித் సర్వజిత ಸರ್ವಜಿತ್ 2064 2007-2008 CE 1947-1948 CE 1887-1888 CE
22. Sarvadhāri सर्वधारी சர்வதாரி సర్వధారి ಸರ್ವಧಾರಿ 2065 2008-2009 CE 1948-1949 CE 1888-1889 CE
23. Virodhi विरोधी விரோதி విరోధి ವಿರೋಧಿ 2066 2009-2010 CE 1949-1950 CE 1889-1890 CE
24. Vikṛti विकृति விக்ருதி వికృతి ವಿಕೃತಿ 2067 2010-2011 CE 1950-1951 CE 1890-1891 CE
25. Khara खर கர ఖర ಖರ 2068 2011-2012 CE 1951-1952 CE 1891-1892 CE
26. Nandana नंदन நந்தன నందన ನಂದನ 2069 2012-2013 CE 1952-1953 CE 1892-1893 CE
27. Vijaya विजय விஜய విజయ ವಿಜಯ 2070 2013-2014 CE 1953-1954 CE 1893-1894 CE
28. Jaya जय ஜய జయ ಜಯ 2071 2014-2015 CE 1954-1955 CE 1894-1895 CE
29. Manmatha मन्मथ மன்மத మన్మధ ಮನ್ಮಥ 2072 2015-2016 CE 1955-1956 CE 1895-1896 CE
30. Durmukha दुर्मुख துற்முக దుర్ముఖ ದುರ್ಮುಖ 2073 2016-2017 CE 1956-1957 CE 1896-1897 CE
31. Hevilambi हेविळंबि ஹேவிளம்பி హేవిళంబి ಹೇವಿಳಂಬಿ 2074 2017-2018 CE 1957-1958 CE 1897-1898 CE
32. Vilambi विळंबि விளம்பி విళంబి ವಿಳಂಬಿ 2075 2018-2019 CE 1958-1959 CE 1898-1899 CE
33. Vikāri विकारी விகாரி వికారి ವಿಕಾರಿ 2076 2019-2020 CE 1959-1960 CE 1899-1900 CE
34. Śārvari शार्वरी சார்வரி శార్వరి ಶಾರ್ವರಿ 2077 2020-2021 CE 1960-1961 CE 1900-1901 CE
35. Plava प्लव ப்லவ ప్లవ ಪ್ಲವ 2078 2021-2022 CE 1961-1962 CE 1901-1902 CE
36. Śubhakṛta शुभकृत சுபகிருத శుభకృత ಶುಭಕೃತ 2079 2022-2023 CE 1962-1963 CE 1902-1903 CE
37. Śobhakṛta शोभकृत சோபக்ருத శోభకృత ಶೋಭಕೃತ 2080 2023-2024 CE 1963-1964 CE 1903-1904 CE
38. Krodhi क्रोधी க்ரோதி క్రోధి ಕ್ರೋಧಿ 2081 2024-2025 CE 1964-1965 CE 1904-1905 CE
39. Viśvāvasu विश्वावसु விஸ்வாவசு విశ్వావసు ವಿಶ್ವಾವಸು 2082 2025-2026 CE 1965-1966 CE 1905-1906 CE
40. Parābhava पराभव பராபவ పరాభవ ಪರಾಭವ 2083 2026-2027 CE 1966-1967 CE 1906-1907 CE
41. Plavaṅga प्लवंग ப்லவங்க ప్లవంగ ಪ್ಲವಂಗ 2084 2027-2028 CE 1967-1968 CE 1907-1908 CE
42. Kīlaka कीलक கீலக కీలక ಕೀಲಕ 2085 2028-2029 CE 1968-1969 CE 1908-1909 CE
43. Saumya सौम्य சௌம்ய సౌమ్య ಸೌಮ್ಯ 2086 2029-2030 CE 1969-1970 CE 1909-1910 CE
44. Sādhāraṇa साधारण சாதாரண సాధారణ ಸಾಧಾರಣ 2087 2030-2031 CE 1970-1971 CE 1910-1911 CE
45. Virodhakṛta विरोधकृत விரோதகிருத విరోధికృత ವಿರೋಧಿಕೃತ್ 2088 2031-2032 CE 1971-1972 CE 1911-1912 CE
46. Paridhāvi परिधावी பரிதாவி పరిధావి ಪರಿಧಾವಿ 2089 2032-2033 CE 1972-1973 CE 1912-1913 CE
47. Pramādi प्रमादी பிரமாதீ ప్రమాదీచ ಪ್ರಮಾದಿ 2090 2033-2034 CE 1973-1974 CE 1913-1914 CE
48. Ānanda आनंद ஆனந்த ఆనంద ಆನಂದ 2091 2034-2035 CE 1974-1975 CE 1914-1915 CE
49. Rākṣasa राक्षस ராட்சச రాక్షస ರಾಕ್ಷಸ 2092 2035-2036 CE 1975-1976 CE 1915-1916 CE
50. Nala/Anala नल/अनल நள నల ನಳ 2093 2036-2037 CE 1976-1977 CE 1916-1917 CE
51. Piṅgala पिंगल பிங்கள పింగళ ಪಿಂಗಳ 2094 2037-2038 CE 1977-1978 CE 1917-1918 CE
52. Kālayukta कालयुक्त காளயுக்தி కాళయుక్తి ಕಾಳಯುಕ್ತಿ 2095 2038-2039 CE 1978-1979 CE 1918-1919 CE
53. Siddhārthi सिद्धार्थी சித்தார்த்தி సిద్ధార్థ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥಿ 2096 2039-2040 CE 1979-1980 CE 1919-1920 CE
54. Raudri रौद्र ரௌத்ரி రౌద్రి ರೌದ್ರಿ 2097 2040-2041 CE 1980-1981 CE 1920-1921 CE
55. Durmati दुर्मति துற்மதி దుర్మతి ದುರ್ಮತಿ 2098 2041-2042 CE 1981-1982 CE 1921-1922 CE
56. Dundubhi दुन्दुभी துந்துபி దుందుభి ದುಂದುಭಿ 2099 2042-2043 CE 1982-1983 CE 1922-1923 CE
57. Rudhirodgāri रूधिरोद्गारी ருதிரோத்காரி రుధిరోద్గారి ರುಧಿರೋದ್ಗಾರಿ 2100 2043-2044 CE 1983-1984 CE 1923-1924 CE
58. Raktākṣi रक्ताक्षी ரக்தாட்சி రక్తాక్షి ರಕ್ತಾಕ್ಷಿ 2101 2044-2045 CE 1984-1985 CE 1924-1925 CE
59. Krodhana/Manyu क्रोधन க்ரோதன క్రోధన ಕ್ರೋಧನ 2102 2045-2046 CE 1985-1986 CE 1925-1926 CE
60. Akshaya अक्षय அட்சய అక్షయ ಅಕ್ಷಯ 2103 2046-2047 CE 1986-1987 CE 1926-1927 CE

अपि द्रष्टव्यम् सम्पादयतु

सन्दर्भाः सम्पादयतु

  1. Kalātattvakośa: A Lexicon of Fundamental Concepts of the Indian Arts. pp. 215–216. 
  2. Kalātattvakośa: A Lexicon of Fundamental Concepts of the Arts. pp. 217–218. 
  3. ३.० ३.१ ३.२ ३.३ ३.४ ३.५ The Indian Calendar. pp. 5, 32–33.  उद्धरणे दोषः : <ref> अमान्य टैग है; "Sewell1896p32" नाम कई बार विभिन्न सामग्रियों में परिभाषित हो चुका है
  4. The Indian Calendar. p. 33. 
  5. ५.० ५.१ The Siddhantas and the Indian Calendar. pp. 292–294. Robert Sewell; John Faithful Fleet (1924). The Siddhantas and the Indian Calendar. Asian Educational Services. pp. 292–294. ISBN 978-81-206-0364-6. उद्धरणे दोषः : <ref> अमान्य टैग है; "sewell292" नाम कई बार विभिन्न सामग्रियों में परिभाषित हो चुका है
  6. Indian Astronomy: An Introduction. p. 59. 
"https://sa.wikipedia.org/w/index.php?title=संवत्सरः&oldid=472293" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्