"माघः" इत्यस्य संस्करणे भेदः

संस्कृते प्रसिध्देषुप्रसिद्धेषु पञ्चसु महाकाव्येषु शिशुपालवधमप्येकम् । महाकविर्माघः अस्य रचयिता । शिशुपालवधमपहाय अन्यः कोऽपि माघस्य ग्रन्थः नोपलभ्यते ।

शिशुपालवधस्य अन्ते पञ्चसु पध्येषुपद्येषु माघः किञ्चिन्निवेदयति । तदनुसारेण ज्नायतेज्ञायते माघस्य पितामहः सुप्रभदेवः य: किल वर्मलातनाम्नो राज्नःराज्ञः मन्त्री बभूव । माघस्य पितुर्नामपितुः नाम दत्तकः इति ।

राजास्थानस्य वसन्तपुरप्रदेशे वर्मलातराजस्य कञ्चन शिलालेखः सम्पातःसम्प्राप्तः । अस्य लेखस्य समयः क्रि. श. ६२५ इति निश्चितः । अयमेव वर्मलातः यदि माघपितामहस्य आश्रयदातेति सम्भाव्यते तर्हि माघस्य समयः प्रायः क्रि. श्श. ६७५-७५० भवेदिति सम्भाव्यते । शिशुपालवधस्य द्वितीयसर्गस्थितः,

":::अनुत्सूत्रपदन्यासा सद्वृत्तिः सन्निबन्धना ।

शब्दविध्येव:::शब्दविद्येव नो भाति राजनीतिरपस्पशा ॥"

इति श्लोकः काशिकावृत्तिं (क्रि. श. ६५०), जिनेन्द्रबुध्दिन्यासंजिनेन्द्रबुद्धिन्यासं च (क्रि. श. ७००) प्रकारान्तरेण निर्दिशन् माघस्य पूर्वोक्त्तं समयं सममर्थयतीव ।

शिशुपालवधमपहाय अन्यः कोऽपि माघस्य ग्रन्थः नोपलभ्यते । शिशुपालवधस्य कथावस्तु महाभारतात् संगृहीतम् । यदुनन्दनोऽत्र नेता, वीरस्तु प्रधानरसः । इन्द्रेण प्रेषितो नारदः द्वारकायां श्रीकृष्णमुपगम्य शिशुपालवधाय प्रोत्साहयति । तस्मिन्नेव समये श्रीकृष्णः युधिष्ठिरेण राजसूययागाय आहूतो भवति । कार्यद्वयाकुलो वासुदेवः उध्दवेनउद्धवेन बलरामेण च समं संमन्त्र्य राजसूयं गच्छति तत्र शिशुपालं निहन्ति च ।

काव्यशास्त्रमर्मज्नःकाव्यशास्त्रमर्मज्ञः माघः बहुविध्यापारङ्गतःबहुविद्यापारङ्गतः वैदिकधर्मतत्त्वज्नश्चासीदितिवैदिकधर्मतत्त्वज्ञश्चासीदिति शिशुपालवधपरिशीलनेन निश्चेतुं शक्यते ।

दण्डिनः पदलालित्यं माघे सन्ति त्रयोगुणाःत्रयो गुणाः ॥"

इत्यादयः माघकवेः प्रशंसापराः बहूक्त्तूयःउक्तयः विराजन्ते ।

[[वर्गः:संस्कृत कवयःसंस्कृतकवयः]]