"उपनिषद्" इत्यस्य संस्करणे भेदः

No edit summary
No edit summary
पङ्क्तिः २:
==उपनिषन्नाम का ?==
उप नि पूर्वकस्य विशरणगत्यवसादनार्थकस्य षद्लृ धातोः निष्पन्नः शब्दः एव उपनिषदिति । उपनिषीदतीति उपनिषत् । वेदस्य रहस्यविद्यासङ्ग्रहात्मको भागः गुरुसमीपतः पठनीयतत्त्वांशः एव उपनिषत् । इयमुपनिषत् प्रस्थानत्रये अन्यतमः श्रेष्ठः भागः । प्रस्थानत्रयं नाम ब्रह्मसूत्रम् उपनिषदः भगवद्गीता च । भारतीयदर्शनानां मूलभूताः उपनिषदः एव ।
==उपनिषत्भागाः==
==उपनिषद्भागाः==
सर्वोपनिषदां मध्ये सारमष्टोत्तरं शतम् इत्येतस्मात् अनेकाः उपनिषदः । तत्र प्रसिद्धाः अष्टोत्तरशतं चेति ज्ञायते । तथापि उपलभ्यमानासु १०८ उपनिषत्सु दशोपनिषदः सुप्रसिद्धाः श्रीमदाचार्यशङ्करभगवत्पादानां भाषैः अलङ्कृताश्च ।
::'''ईश - केन - कठ - प्रश्न - मुण्ड - माण्डूक्य - तैत्तिरि'''
पङ्क्तिः ८:
==उपनिषत्प्रतिपादितानि परमतत्त्वानि==
न्याय-वैशेषिक-साङ्ख्य-योग-मीमांसा-वेदान्तादिषु दर्शनेषु तत्तन्मतस्थापकप्रमाणानि उपनिषत्तत्त्ववाक्यान्येव । आधिभौतिक-आधिदैविक-आध्यात्मिकेभ्यः त्रिभ्यः दुःखेभ्यः मोचनं प्राप्य चतुर्विधपुरुषार्थेषु धर्मार्थकाममोक्षेषु जीवनस्य आत्यन्तिकलक्ष्यभूतस्य मोक्षस्य प्राप्त्यर्थं यानि पालनीयानि कार्याणि सन्ति तान्येव उपनिष्त्परमतत्त्वानि ।
''''ब्रह्मसत्यं जगन्मिथ्या'''' ''''जीवो ब्रह्मैव नापरः'''' इत्यतः ''''सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म'''' ''''सर्वं खल्विदं ब्रह्म'''' ''''प्रज्ञानं ब्रह्म'''' ''''स नायमात्मा ब्रह्मविज्ञानमयो'''' इत्यादिभिः उपनिषद्वाक्यैःउपनिषत्वाक्यैः ब्रह्मनिर्देशं कृत्वा तत्त्वमसि इति बोधयित्वा ''''अहं ब्रह्मास्मि'''' इति परमलक्ष्यं प्रापयति साधकं ब्रह्मविद्या । सर्वोपनिषदां तत्त्वं जीवब्रह्मैक्यमेव हि इत्यलं विस्तरेण ।
==उपसंहारः==
जीवनस्य समग्रोन्नतिं काङ्क्ष्यमाणाः उपनिष्द्ग्रन्थाः न केवलं मानुष्यकस्य आध्यात्मिकोन्नतिं प्रतिपादयन्ति अपि तु भौतिकशास्त्रं गणितशास्त्रं जीवशास्त्रं सामूहिकशास्त्रं भूमिशास्त्रम् आरोग्यशास्त्रं इत्यादीनां तत्त्वानि अपि तत्र तत्र उपन्यस्यन्ति । उदाहरणम् -
पङ्क्तिः १४:
मुक्तिकोपनिषदि १०८ उपनिषदां नामानि सन्ति यत्र ऋग्वेदस्य १०, शुक्लयजुर्वेदस्य १६, कृष्णयजुर्वेदस्य ३१, सामवेदस्य १६, अथर्ववेदस्य ३२ उपनिषदः सन्ति । काश्चन वेदान्तसिद्धान्तप्रतिपादिकाः काश्चन योगोपदेशिकाः काश्चन संन्यासवर्णनपरकाः काश्चन विष्णोः शिवस्य श्क्तेः वा प्रशंसिकाः ।
 
== उपनिषद्उपनिषत् सूची १०८ ==
 
# [[ईशावास्‍य उपनिषद्उपनिषत्|ईश]] = शुक्लयजुर्वेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[केनोपनिषद्केनोपनिषत्]] = सामवेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[कठोपनिषद्|कठोपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[प्रश्‍नोपनिषद्प्रश्‍नोपनिषत्]] = अथर्ववेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[मुण्डकोपनिषद्मुण्डकोपनिषत्]] = अथर्ववेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[माण्डुक्योपनिषद्माण्डुक्योपनिषत्]] = अथर्ववेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[तैत्तिरीयोपनिषद्तैत्तिरीयोपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[ऐतरेयोपनिषद्ऐतरेयोपनिषत्]] = ऋग्वेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[छान्दोग्योपनिषद्छान्दोग्योपनिषत्]] = सामवेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[बृहदारण्यकोपनिषद्बृहदारण्यकोपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, मुख्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[ब्रह्म उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[कैवल्य उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[जाबाल उपनिषद्उपनिषत् (यजुर्वेद)|जाबाल उपनिषद्उपनिषत्]] (यजुर्वेद) = शुक्लयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[श्वेताश्वतर उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[हंस उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[आरुणेय उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[गर्भ उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[नारायण उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[परमहंस उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[अमृत-बिन्दु उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[अमृत-नाद उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[अथर्व-शिर उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[अथर्व-शिख उपनिषद्उपनिषत्]] =अथर्ववेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[मैत्रायणि उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[कौषीतकि उपनिषद्उपनिषत्]] = ऋग्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[बृहज्जाबाल उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[नृसिंहतापनी उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[कालाग्निरुद्र उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[मैत्रेयि उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[सुबाल उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[क्षुरिक उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[मान्त्रिक उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[सर्व-सार उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[निरालम्ब उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[शुक-रहस्य उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[वज्रसूचि उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[तेजो-बिन्दु उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[नाद-बिन्दु उपनिषद्उपनिषत्]] = ऋग्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[ध्यानबिन्दु उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[ब्रह्मविद्या उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[योगतत्त्व उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[आत्मबोध उपनिषद्उपनिषत्]] = ऋग्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[परिव्रात् उपनिषद्उपनिषत्]] (नारदपरिव्राजक) = अथर्ववेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[त्रिषिखि उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[सीता उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शाक्त उपनिषद्उपनिषत्
# [[योगचूडामणि उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[निर्वाण उपनिषद्उपनिषत्]] = ऋग्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[मण्डलब्राह्मण उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[दक्षिणामूर्ति उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[शरभ उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[स्कन्द उपनिषद्उपनिषत्]] (त्रिपाड्विभूटि) = कृष्णयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[महानारायण उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[अद्वयतारक उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[रामरहस्य उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[रामतापणि उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[वासुदेव उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[मुद्गल उपनिषद्उपनिषत्]] = ऋग्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[शाण्डिल्य उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[पैंगल उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[भिक्षुक उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[महत् उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[शारीरक उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[योगशिखा उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[तुरीयातीत उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[संन्यास उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[परमहंस-परिव्राजक उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[अक्षमालिक उपनिषद्उपनिषत्]] = ऋग्वेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[अव्यक्त उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[एकाक्षर उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[अन्नपूर्ण उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शाक्त उपनिषद्उपनिषत्
# [[सूर्य उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[अक्षि उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[अध्यात्मा उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[कुण्डिक उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[सावित्रि उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[आत्मा उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[पाशुपत उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[परब्रह्म उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[अवधूत उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[त्रिपुरातपनि उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शाक्त उपनिषद्उपनिषत्
# [[देवि उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शाक्त उपनिषद्उपनिषत्
# [[त्रिपुर उपनिषद्उपनिषत्]] = ऋग्वेदः, शाक्त उपनिषद्उपनिषत्
# [[कठरुद्र उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[भावन उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शाक्त उपनिषद्उपनिषत्
# [[रुद्र-हृदय उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[योग-कुण्डलिनि उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[भस्म उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[रुद्राक्ष उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[गणपति उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[दर्शन उपनिषद्उपनिषत्]] = सामवेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[तारसार उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[महावाक्य उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, योग उपनिषद्उपनिषत्
# [[पञ्च-ब्रह्म उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[प्राणाग्नि-होत्र उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
# [[गोपाल-तपणि उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[कृष्ण उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[याज्ञवल्क्य उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[वराह उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[शात्यायनि उपनिषद्उपनिषत्]] = शुक्लयजुर्वेदः, संन्यास उपनिषद्उपनिषत्
# [[हयग्रीव उपनिषद्उपनिषत्]] (१००) = अथर्ववेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[दत्तात्रेय उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[गारुड उपनिषद्उपनिषत्]] = अथर्ववेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[कलि-सण्टारण उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, वैष्णव उपनिषद्उपनिषत्
# [[जाबाल उपनिषद्उपनिषत् (सामवेद)|जाबाल उपनिषद्उपनिषत्]] (सामवेद) = सामवेदः, शैव उपनिषद्उपनिषत्
# [[सौभाग्य उपनिषद्उपनिषत्]] = ऋग्वेदः, शाक्त उपनिषद्उपनिषत्
# [[सरस्वती-रहस्य उपनिषद्उपनिषत्]] = कृष्णयजुर्वेदः, शाक्त उपनिषद्उपनिषत्
# [[बह्वृच उपनिषद्उपनिषत्]] = ऋग्वेदः, शाक्त उपनिषद्उपनिषत्
# [[मुक्तिक उपनिषद्उपनिषत्]] (१०८) = शुक्लयजुर्वेदः, सामान्य उपनिषद्उपनिषत्
 
[[वर्गः:उपनिषत्|उपनिषत्]]
 
[[ne:उपनिषद्उपनिषत् सूची]]
"https://sa.wikipedia.org/wiki/उपनिषद्" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्