"दक्षिण अमेरिका" इत्यस्य संस्करणे भेदः
Content deleted Content added
No edit summary |
(लघु) r2.7.3) (Robot: Adding got:𐍃𐌿𐌽𐌸𐍂𐌰 𐍅𐌴𐌹𐌽𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳; अंगराग परिवर्तन |
||
पङ्क्तिः १:
{{Infobox Continent
|title = दक्षिण-अमेरिका
|image = [[
|area = १७,८४०,००० कि मी<sup>२</sup>
(६,८९०,००० च मी)
पङ्क्तिः ११:
दक्षिण-अमेरिका सप्तमहाद्वीपेषु अन्यतमा । १७,८१६,५०० च कि मी विस्तारयुक्ते अस्मिन् खण्डे १३ देशाः विद्यन्ते । एतेषु ब्रेझिल् बृहत्तमः, फ्रेञ्च् गयाना लघुतमः वर्तते । अरण्यसमृद्धिः, तैलेन्धनम्, खन्युद्यमश्च अत्रत्य आर्थिकाधाराः । पटगोनियामरुभूमिं विहाय अवशिष्टाः सर्वे अपि भागाः प्राकृतिकसम्पदा समृद्धाः सन्ति ।
[[फेसिपिक् महासागरः|फेसिपिक् महासागरस्य]] पश्चिमभागे तथा [[अट्लाण्टिक् महासागरः|अटलाण्टिक् महासागरस्य]] उत्तरभागे स्थितः भूखण्डः अस्ति दक्षिण-अमेरिका । खण्डस्यास्य उत्तरभागे [[उत्तर- अमेरिकाखण्डः]] तथा [[केरिब्बियन् समुद्रः]] अस्ति ।
अमेरिगो वेस्पुयि नामकः युरोपियन् समुद्रयात्रिकः ऐदम्प्रथम्येन अमेरिकाखण्डौ ‘पूर्वइण्डीस्’ न, अपि तु कश्चन विशिष्ठः खण्डः इति उक्तवान् । अतः खण्डस्यास्य तस्य नाम अवलम्ब्य
दक्षिण-अमेरिकाभूखण्डस्य विस्तीर्णता १,७८,४०,००० च. कि.मी यावत् अस्ति । तन्नाम पृथिव्याः ३.५% भागः । २००५ तमे वर्षे अस्य जनसंख्या ३७,१०,००,००० परिमिता । दक्षिण-अमेरिकाभूखण्डस्य विस्तीर्णता
== भूविवरणम् ==
दक्षिण-अमेरिकाभूखण्डे जगति अत्युन्नतः जलपातः [[एञ्जल् जलपातः]] अस्ति । जलपरिमाणस्य दृष्ट्या अपि अतिबृहत् नदी [[अमेजान् नदी]],
== परिसरः ==
अस्मिन् खण्डे जनवरिमासे ग्रीष्मकालः जुलैमासे शैत्यकालः भवति । मकरवृत्तं खण्डस्य मध्यभागे सञ्चरति इत्यतः अस्य उत्तरभागः सदा अधिकोष्णप्रदेशः भवति । जनवरिमासे आण्डीस् पर्वतावली हार्न्-भूशिरप्रदेशौ विहाय अवशिष्टेषु भागेषु २०<sup>०</sup> सेण्टिग्रेड्मितम् औष्ण्यं भवति । पर्वतावली-पटगोनियाप्रदेशेषु १०<sup>०</sup> सेण्टिग्रेड्मितम् अथवा ५<sup>०</sup> सेण्टिग्रेड्मितम् औष्ण्यं भवति । जुलैमासे मकरवृत्तस्य उत्तरभागे २०<sup>०</sup> सेण्टिग्रेड्मितम् औष्ण्यं भवति । पर्वतश्रेणीषु ५<sup>०</sup> सेण्टिग्रेड्मितम् औष्ण्यं भवति । अर्जेण्टीना, चिलि, बोलिवियाप्रदेशेषु विद्यमानासु आण्डीस्श्रेणीषु
=== वृष्टिः ===
मकरवृत्तस्य उत्तरभागे वृष्टिः तृप्तिकरी भवति । दक्षिणभागे विशेषतया पटगोनियाप्रदेशे शुष्कता भवति । चिलिदेशस्य उत्तरार्धे अपि शुष्कता भवति । कोलम्बिया, वेनेज्वेल, ब्रेझिल्देशस्य पश्चिमार्धे च २००० मि मीटर्मितस्य अपेक्षया अधिका वृष्टिः भवति । केषुचित् स्थलेषु ३००० - ४००० मि मी वृष्टिः भवति । अर्जेण्टिनायां वृष्टिः न्यूना । ब्रेझिल्देशस्य पूर्वसमुद्रतीरप्रदेशे ५०० मि मी वृष्टिमात्रं भवति ।
[[
== प्राकृतिकसम्पत्तिः ==
ओरिनोकोनद्याः खातप्रदेशः ल्यानोस् इति निर्दिश्यति । कोलम्बिया-वेनेज्वेलप्रदेशेषु विस्तृते अस्मिन् समृद्धतृणानि वर्धन्ते । ग्रीष्मकाले आतपः वृष्टिश्च अधिका भविष्यति । शैत्यकाले वृष्टिः न भवति ।
ब्रेझिल्-उत्तरार्धे तन्नाम समभाजकवृत्तस्य उष्णप्रदेशः आर्द्रप्रदेशश्च '''सेल्वास्''' इति कथ्यते । अत्र नैरन्तर्येण वृष्टिः भवति । अत्र नित्यहरिद्वर्णयुतम् अरण्यं कानिचन पर्णपातारण्यानि सन्ति । वन्यजीविनः अधिकाः भवन्ति अत्र । ब्रेझिलस्य उन्नतप्रदेशाः '''काम्पोस्''' इति उच्यन्ते । अस्य वायव्यभागे कटिङ्गा विद्यते । आर्द्रयुक्तम् औष्ण्यम् अत्र अधिकम् । गोपालनम् अत्रत्यः विशेषः ।
उरुग्वे-अर्जेण्टीनायाः उत्तरार्धभागश्च '''पम्पास्''' इति कथ्यते । अत्र वृष्टिः भवति अल्पा । अल्फा अल्फा नामकं तृणम् अत्र अधिकप्रमाणेन वर्धते इत्यतः अत्र मेषपालनं महान् उद्योगः । दक्षिणभागे पटगोनियामरुभूमिः विद्यते । कोलम्बिया, पेरु, इक्वाडर्, बोलिमियादिषु उन्नतः 'आण्डीस् उपत्यका' विद्यते । अत्र शीतलं वातावरणं भवति । शिखराणि हिमाच्छादितानि भवन्ति ।
उत्तरस्य चिलि, पेरु-प्रदेशस्य दक्षिणसमुद्रतीरप्रदेशः '''अटकाममरुभूमिः''' अस्ति । अयं प्रदेशः शुष्कः शैत्ययुक्तश्च । चिलेः दक्षिणार्धे उष्णवलयस्य 'शीतलवातावरणयुक्तं वृष्टि-अरण्यानि सन्ति ।
== नद्यः जलसम्पत्तिश्च ==
अस्मिन् खण्डे विद्यमाना प्रमुखा नदी '''अमेजान्''' । अस्य दैर्घ्यमस्ति ६४३७ कि मीटर्मितम् । सावोफ्रान्सिस्को, अराग्वेया, पुरुस्, टपजोस्, झिङ्गु, निग्रो, ब्राङ्को कोलम्बिया प्रदेशेभ्यः आगच्छन्ती '''जापुर''', पेरुतः आगच्छन्ती '''उकायलि''' इत्यादयः अस्याः उपनद्यः सन्ति । इयम् ओरिनोको, वेनेज्वेलप्रदेशेषु वहति । पराननदी ब्रेझिल्तः प्रस्थाय पराग्वे अर्जेण्टैनयोः द्वारा दक्षिण-अट्लाण्टिक्-सागरं प्रविशति । अस्याः उपनदी पिल्कोमावो । उरुग्वेनदी ब्रेझिल्प्रदेशे उद्गत्य उरुग्वेप्रदेशस्य पश्चिमसीमायां वहन्ती परानां तस्य मुखजप्रदेशे सङ्गच्छते । अर्जेण्टैनायाः दक्षिणभागे सलाडो, निग्रो चुबुत् नद्यः विद्यन्ते । पेरुप्रदेशे विद्यमानः इटिकाकासरोवरः एण्डीस्पर्वतावल्याः उपत्यकायां विद्यमानः कश्चन् मधुरजलस्य सरोवरः । अटकोम-पटगोनियप्रदेशौ विहाय अस्मिन् खण्डे जलाभावः न विद्यते ।
== खनिजाः उद्यमश्च ==
ब्रेझिल्देशे मेङ्गनीस्, अयः, स्वर्णं, रजतं, सीसं, पुष्पाञ्जनं, वज्रखनयः सन्ति । रियोडि जानिरो, बेलेम्, मनौस्, मसीज्, नाताल, कर्टिबा, साल्वडार्, ब्रासिलिया (राजधानी), सावो-पालो, बेलो, हारिझाण्टे इत्यादीनि औद्यमिकस्थानानि सन्ति । अत्र वस्त्रम्, आहारसंस्करणं, तमाखुवस्तूनि, अयः, वज्रचूर्णम् (सिमिण्ट्), रासायनिकवस्तूनि, तैलशुद्धीकरणम् इत्यादयः उद्यमाः सन्ति । उरुग्वेदेशे इन्धनतैलस्य निक्षेपाः सन्ति । पराग्वेप्रदेशे इन्धनतैलस्य पुष्पाञ्जनस्य खनिः वर्तते ।
[[
== पर्वताः ==
पश्चिमकरालीप्रदेशस्य समानान्तरे कोलम्बियायाः उत्तरतः दक्षिणकोलेरोडोखातपर्यन्तम् एण्डीस् पर्वतश्रेण्यः सन्ति । समभाजकवृत्ततः इक्वाडर्देशे ५८९७ मी उन्नतः कोटोपाक्सि, ६२६८ मी उन्नतः चेम्बोराजोशिखरौ स्तः । पेरुदेशे ६७६८ मी उन्नतः हुवास्करन्, ६६३२ मी उन्नतः येरुपाज, ६३८४ मी उन्नतः उत्तर जौसङ्गटे, ६४२५ मी उन्नतः नोडो कोकोपुना शिखराणि विद्यन्ते । बोलिवियादेशे ७०१८ मी उन्नतः अङ्कोहुमाशिखरं विद्यते । बोलिविया-चिलिदेशयोः बोलिविया-उपत्यका विद्यते । पोपो टिटिकाकासरोवरौ अत्रैव विद्यन्ते । अर्जॆण्टिनायां ६८६३ मी उन्नतः जजोस्डेल्, सलाडो, ६२५० मी उन्नतः पमाटीना, ६३८० मी उन्नतः कोडेल्टोरो, ७०२० मी उन्नतः अकङ्कागुवशिखराणि सन्ति । चिलिदेशे ५९७० मी उन्नतः सैरेकबुर्, ६७२३ मी उन्नतः उलैलको शिखराणि सन्ति । एण्डीस्पर्वतानां दक्षिणभागे पटगोनियनामिका शुष्कमरुभूमिः विद्यते । ब्राझिलस्य पूर्वार्धे उन्नताः प्रदेशाः सन्ति । गयानायां गयाना-उन्नतप्रदेशाः सन्ति । एतेषु प्रदेशेषु २०००-३००० मी उन्नतानि शिखराणि विद्यन्ते ।
== सस्यसम्पत्तिः ==
=== मृत्तिका ===
अस्मिन् खण्डे उत्तमा मृत्तिका विद्यते । अटकाम पटगोनियामरुभूम्योः सिकतायुता मृत्तिका विद्यते । इयं सस्यवर्धनाय उत्तमा नास्ति । अर्जेण्टिनायाः उत्तरभागे उरुग्वेदेशे ब्रेझिल्पूर्वभागेषु कपीशवर्णीया मृत्तिका विद्यते । इयम् उत्तमाय शाद्वलाय अनुकूला अस्ति । एण्डीस्-श्रेणीषु पर्वतीयमृत्तिका विद्यते ।
=== सस्यानि ===
अमेजान्-खातम्, ब्रेझिलस्य पूर्वकरावली-पर्नैबानदीखातम्, वेनेज्वेलस्य पश्चिमार्धभागः, कोलम्बियायाः दक्षिण-पश्चिमभागे, इक्वाडर्, पेरु (करावलीरहितम्), बोलिविया, पेराग्वे, अर्जिण्टिनायाः उत्तरभागः केचन, चिलिदेशस्य दक्षिणभागः इत्येतेषु अरण्यानि सन्ति । अमेजान्खाते समभाजकवृत्तस्य वृष्टि-अरण्यानि विद्यन्ते यत्र नित्यहरिद्वर्णयुक्तानि सस्यानि पर्णपातसस्यानि च विद्यन्ते । महोगनि-रब्बर्-वृक्षाः अत्र अधिकाः । ब्रेझिलस्य उत्तमकृषिभूमौ कदली, तमाखुः, यावानलः, इक्षुदण्डः, कार्पासः च वर्धन्ते । काफी फलानि च वर्धन्ते अत्र । उरुग्वेदेशे व्रीहिः, इक्षुदण्डः, अर्जेणीनादेशे गोधूमः, चायं, यावानलः, फलानि च वर्धन्ते । पराग्वेदेशे यावानलः, चिलिदेशे गोधूमः, व्रीहिः, गयानायां व्रीहिः, इक्षुदण्डः, वेनेज्वेलायां व्रीहिः, काफी, कोलम्बियादेशे काफी, व्रीहिः, यावानलः, इक्वाडर्दॆशे कदली, काफी, यावानलः, इक्षुदण्डः, पेरुदेशे गोधूमः, काफी, यावानलः, इक्षुदण्डश्च वर्धन्ते । अर्जेण्टिनायाः पटगोनियाप्रदेशे बोलिवियायाञ्च क्षीरकृषिः विद्यते । ब्राझिल्, उरुग्वे, वेनेज्वेल्, अर्जेण्टिनायाः उत्तरभागः इत्येतेषु मांसनिमित्तं गावः वर्धन्ते । ब्रेझिल्देशे अनेकविधानि दारूनि, टेम्बो (एतेन क्रिमिनाशकं निर्मान्ति), येर्बामट् (चायविधम्), सिञ्चोना (एतेन क्षयरोगनिवारकं क्विनिन् उत्पाद्यते), रब्बर्वृक्षः, अनेकविधानि अर्चिड्सस्यानि च वर्धन्ते ।
== प्राणिपक्षिणः ==
अत्र सामान्यगात्रकाः अनेके वन्यप्राणिनः विद्यन्ते । विविधाः वानराः, रक्तहरिणः, टापिर्, तरक्षुः, पुमा, ओसेलाट्, स्लाथ्, पिपीलिकाखादयता प्राणी, अर्माडिलो इत्यादयः वन्यप्राणिनः सन्ति । सर्वदा शुकाः, मकाव्-पक्षिणश्च गणशः अत्र उड्डयन्ति । बृहत्जलूकाः, असङ्ख्याः जतुकाः च अत्र वसन्ति । अत्र ३०,००० अपेक्षया अधिकाः पतङ्गाः सन्ति । अमेजान्-नद्यां २०,००० अपेक्षया अधिकाः विविधाः मीनाः सन्ति । नदीमुखजप्रदेशे शार्क्, खड्गमीनः, कर्कटकः, समुद्रवल्ली इत्यादीः आहाराय अधिकप्रमाणेन गृह्णन्ति । चिलिदेशः भौगोलिकदृष्ट्या अनानुकूलांशैः युक्तः अनेकैः द्वीपैः युक्तः, पर्वतश्रेणिभिः, मरुभूमिभिः युक्तः कश्चन देशः । अत्र वन्यजीविनः अल्पाः । ४०% अक्षांशस्य दक्षिणभागे सरोवरैः युक्तानि अरण्यानि सन्ति । अरण्येषु सैपेन्, ओक, सूचीपर्णीवृक्षाः वर्धन्ते । अस्याः रेखायाः उत्तरदिशि फलयुक्तः प्रदेशः शाद्वलानि च विद्यन्ते । इतः अग्रे मरुभूमियुक्तारण्येषु पुमाप्राणी दृश्यते सामान्यतः । वनमार्जालः, चिञ्चिला च पर्वतप्रदेशेषु वसन्ति । उलूकः, गृध्रः च अत्र दृश्यन्ते । द्वीपसमूहानां महध्ये समुद्रेषु तरणपटवः पक्षिणः दृश्यन्ते ।
[[वर्गः:भूखण्डाः]]
[[वर्गः:महाद्वीपः|दक्षिणामेरिका]]
[[ace:Amirika Seulatan]]
[[af:Suid-Amerika]]
[[als:Südamerika]]
[[am:ደቡብ አሜሪካ]]
[[an:America d'o Sud]]
[[ang:Sūðamerica]]
[[ar:أمريكا الجنوبية]]
[[arc:ܐܡܪܝܩܐ ܬܝܡܢܝܬܐ]]
[[arz:امريكا الجنوبيه]]
[[as:দক্ষিণ আমেৰিকা]]
[[ast:América del Sur]]
[[az:Cənubi Amerika]]
[[bat-smg:Pėitū Amerėka]]
[[bcl:Amerika nin Sur]]
[[be:Паўднёвая Амерыка]]
[[be-x-old:Паўднёвая Амэрыка]]
[[bg:Южна Америка]]
[[
[[bn:দক্ষিণ আমেরিকা]]
[[br:Suamerika]]
[[bs:Južna Amerika]]
[[ca:Amèrica del Sud]]
[[ceb:Habagatang Amerika]]
[[chr:ᏧᎦᎾᏮ ᎠᎹᏰᏟ]]
[[ckb:ئەمریکای باشوور]]
[[co:America meridiunale]]
[[crh:Cenübiy Amerika]]
[[cs:Jižní Amerika]]
[[cu:Южьна Амєрїка]]
[[cv:Кăнтăр Америка]]
[[cy:De America]]
[[da:Sydamerika]]
[[de:Südamerika]]
[[diq:Amerika Veroci]]
[[dsb:Pódpołdnjowa Amerika]]
[[el:Νότια Αμερική]]
[[
[[eo:Sudameriko]]
[[
[[et:Lõuna-Ameerika manner]]
[[eu:Hego Amerika]]
[[ext:América del Sul]]
[[fa:آمریکای جنوبی]]
[[
[[fiu-vro:Lõunõ-Ameeriga]]
[[fo:Suðuramerika]]
[[fr:Amérique du Sud]]
[[
[[frr:Süüd-Ameerikoo]]
[[fur:Americhe dal Sud]]
[[fy:Súd-Amearika]]
[[ga:Meiriceá Theas]]
[[gag:Üülen Amerika]]
[[gan:南美洲]]
[[gd:Aimearaga a Deas]]
[[gl:América do Sur]]
[[glk:نسا آمریکا]]
[[gn:Ñembyamérika]]
[[got:𐍃𐌿𐌽𐌸𐍂𐌰 𐍅𐌴𐌹𐌽𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳]]
[[gu:દક્ષીણ અમેરિકા]]
[[gv:America Yiass]]
[[hak:Nàm-mî-chû]]
[[haw:‘Amelika Hema]]
[[he:אמריקה הדרומית]]
[[hi:दक्षिण अमेरिका]]
[[
[[hr:Južna Amerika]]
[[
[[
[[
[[hy:Հարավային Ամերիկա]]
[[ia:America del Sud]]
[[id:Amerika Selatan]]
[[ie:America del Sud]]
[[ig:South Amerika]]
[[
[[io:Sud-Amerika]]
[[is:Suður-Ameríka]]
[[it:America Meridionale]]
[[ja:南アメリカ]]
[[jbo:ketytu'a]]
[[jv:Amérika Kidul]]
[[ka:სამხრეთი ამერიკა]]
[[kaa:Qubla Amerika]]
[[kbd:Ипшъэ Америкэ]]
[[kk:Оңтүстік Америка]]
[[kl:Amerika Kujalleq]]
[[kn:ದಕ್ಷಿಣ ಅಮೇರಿಕ]]
[[
[[koi:Лунвыв Америка]]
[[krc:Къыбыла Америка]]
[[ku:Amerîkaya Başûr]]
[[kw:Amerika Dheghow]]
[[la:America Australis]]
[[lb:Südamerika]]
[[lez:Кьиблепатан Америка]]
[[li:Zuud-Amerika]]
[[lij:Stati de l'America do Sud]]
[[lmo:America del Süd]]
[[
[[lv:Dienvidamerika]]
[[map-bms:Amerika Selatan]]
[[mhr:Кечывалвел Америка]]
[[mi:Amerika ki te Tonga]]
[[mk:Јужна Америка]]
[[ml:തെക്കേ അമേരിക്ക]]
[[mn:Өмнөд Америк]]
[[mr:दक्षिण अमेरिका]]
[[ms:Amerika Selatan]]
[[mwl:América de l Sul]]
[[my:တောင်အမေရိက]]
[[nah:Ixachitlān Huitztlāmpa]]
[[
[[ne:दक्षिण अमेरिका]]
[[new:दक्षिण अमेरिका]]
[[
[[nn:Sør-Amerika]]
[[no:Sør-Amerika]]
[[nov:Sudi Amerika]]
[[nrm:Améthique du Sud]]
[[nso:Amerika Borwa]]
[[oc:America del Sud]]
[[om:South America]]
[[os:Хуссар Америкæ]]
[[pa:ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ]]
[[pam:Mauling America]]
[[pap:Sur Amérika]]
[[pdc:Saut Amerikaa]]
[[pih:Sowth Merika]]
[[pl:Ameryka Południowa]]
[[pnb:جنوبی امریکہ]]
[[ps:سوېلي امريکا]]
[[pt:América do Sul]]
[[qu:Urin Awya Yala]]
[[rm:America dal Sid]]
[[ro:America de Sud]]
[[roa-rup:America di Not]]
[[roa-tara:Americhe meridionale]]
[[ru:Южная Америка]]
[[rue:Южна Америка]]
[[rw:Amerika y’Epfo]]
[[sah:Соҕуруу Америка]]
[[scn:Amèrica dû Sud]]
[[sco:Sooth Americae]]
[[se:Lulli-Amerihkká]]
[[sh:Južna Amerika]]
[[si:දකුණු ඇමෙරිකාව]]
[[simple:South America]]
[[sk:Južná Amerika]]
[[sl:Južna Amerika]]
[[sn:South America]]
[[so:Ameerikada koonfureed]]
[[sq:Amerika Jugore]]
[[sr:Јужна Америка]]
[[srn:Ondro Amrika]]
[[stq:Suudamerikoa]]
[[su:Amérika Kidul]]
[[sv:Sydamerika]]
[[
[[szl:Połedńowo Amerika]]
[[ta:தென் அமெரிக்கா]]
[[te:దక్షిణ అమెరికా]]
[[tg:Америкаи Ҷанубӣ]]
[[th:ทวีปอเมริกาใต้]]
[[tk:Günorta Amerika]]
[[tl:Timog Amerika]]
[[tpi:Saut Amerika]]
[[tr:Güney Amerika]]
[[tt:Көньяк Америка]]
[[ug:جەنۇبىي ئامېرىكا]]
[[uk:Південна Америка]]
[[ur:جنوبی امریکہ]]
[[vec:Merica de soto]]
[[vep:Suviamerik]]
[[vi:Nam Mỹ]]
[[wa:Amerike nonnrece]]
[[war:Salatan nga Amerika]]
[[wo:Bëj-saalumu Aamerig]]
[[xmf:ობჟათე ამერიკა]]
[[yi:דרום אמעריקע]]
[[yo:Gúúsù Amẹ́ríkà]]
[[zh:南美洲]]
[[zh-min-nan:Lâm Bí-chiu]]
[[zh-yue:南美洲]]
[[zu:IMelika Eningizimu]]
| |||