|
|nickname = वेल्लूरु
|iucn_category =
|state_name = [[तमिळुनाडुतमिळ्नाडु]]
|metro =
|skyline = TN Districts Velur.gif
|साक्षरता – = ७९.६५%
|लिङ्गानुपातः – १०००:१००४ (पुं:स्त्री)
|official_languages = [[तमिळु भाषातमिळ्]]
|leader_title_1 = Collector & District Magistrate
|leader_name_1 = श्री अजय यादवः [[Indian Administrative Service|IAS]]
|autocat =
}}
वेलूरुवेल्लूरु (तमिऴ्: வேலூர் மாவட்டம்) भारतस्य तमिऴ्नाडुराज्यस्य[[तमिऴ्नाडु]]राज्यस्य ३२ मण्डलेषु अन्यतमम् । अस्य केन्द्रस्थानं वेलूरुनगरम्वेल्लूरुनगरम् । जनसंख्यादृष्ट्या तमिऴ्नाडुराज्ये अस्य मण्डलस्य तृतीयं स्थानम् (प्रथमस्थानं चेन्नैमण्डलस्य, द्वितीयं काञ्चिपुरस्य) ।
==इतिहासः==
वेलूरुमण्डलेवेल्लूरुमण्डले भिन्नेषु कालेषु उरैयूर् [[चोळाः|चोळानां]], [[पल्लवाः|पल्लवानां]], मालखेट राष्ट्रकूटानां[[राष्ट्रकूटाः|मळखेडराष्ट्रकूटानां]], [[मराठाः|मराठानां]], नवाबानां च प्रशासनम् आसीत् । वेलूरुदुर्गःवेल्लूरुदुर्गं चिन्न बोम्मिनायकस्यचिन्नबोम्मिनायकस्य काले (क्रि.श १५२६-१५९५) निर्मितःनिर्मितम् । क्रि.श सप्तदशशतके प्रवृत्ते कर्नाटकसमरे[[कर्णाटकम् |कर्णाटकसमरे]] एतत् अयं दुर्गःदुर्गं प्रबलःप्रबलम् इति परिगणितःपरिगणितम् आसीत् । भारतीयस्वातन्त्र्यसङ्ग्रामे वेलूरुमण्डलस्यवेल्लूरुमण्डलस्य प्रमुखं स्थानम् अस्ति । १८०६तमे वर्षे अत्र प्रवृत्तः सैन्यक्षोभः १८५७तमवर्षस्य प्रथमस्वातन्त्र्यसङ्ग्रामस्य पूर्वभावित्वेन लक्ष्यते ।
स्वातन्त्र्यप्राप्त्यनन्तरम् इदं मण्डलं तदानीन्तने मद्रास् राज्ये अन्तर्भूतम् । आधुनिकं वेलूरुमण्डलंवेल्लूरुमण्डलं पुरा [[उत्तर-आर्काट् मण्डलस्यआर्काट्मण्डलम्|उत्तर-आर्काट्मण्डलस्य]] भागः आसीत् । १९८९तमवर्षस्य सेप्टम्बर् मासस्य ३० दिनाङ्के उत्तर-आर्काट्मण्डलं आर्काट् मण्डलं तिरुवण्णामलै[[तिरुवण्णामलैमण्डलम्]] (सम्बुवरायर्) तथा [[उत्तर आर्काट् अम्बेड्कर्-आर्काट्मण्डलम्]](अम्बेड्कर) इति द्वेधा विभक्तम् । ततः १९९६तमे वर्षे उत्तर -आर्काट् अम्बेड्कर् मण्डलस्यअम्बेड्करमण्डलस्य वेलूरुवेल्लूरु इति नामधेयं दत्तम् ।
==भौगोलिकम्==
वेलूरुमण्डलस्यवेल्लूरुमण्डलस्य विस्तारः ६०७७ चतुरश्रकिलोमीटर्चतुरस्रकिलोमीटर् । अस्य ईशान्यभागे तिरुवळ्ळूरु मण्डलम्[[तिरुवळ्ळूरुमण्डलम्]], आग्नेयदिशि [[काञ्चिपुरमण्डलम्|काञ्चिपुरमण्डलं]], दक्षिणे [[तिरुवण्णामलै मण्डलम्|तिरुवण्णामलैमण्डलं]], नैर्ऋत्ये [[कृष्णगिरिमण्डलम्]], उत्तरभागे [[आन्ध्रप्रदेशः|आन्ध्रप्रदेशराज्यं]] च अस्ति ।
==जनसंख्या==
२०११ जनगणनानुगुणं वेलूरुमण्डलस्यवेल्लूरुमण्डलस्य जनसंख्या ३,९२८,१०६ । देशस्य ६४० मण्डलेषु जनसंख्यादृष्ट्या वेलूरुवेल्लूरु ६२तमम् । अस्य मण्डलस्य जनसंख्यासान्द्रता प्रतिचतुरश्रकिलोमीटर्प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर् ६४६ जनाः (१६७०/चतुरश्रमैल्चतुरस्रमैल्)। २००१-२०११ दशके जनसंख्यावृद्धिः १२.९६% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-१००४ अस्ति । साक्षरता ७९.६५% अस्ति ।
==उपमण्डलानि==
==तालुकाः==
वेलूरुमण्डलेवेल्लूरुमण्डले नव तालुकाःउपमण्डलानि सन्ति
# आम्बूरु
# अरक्कोणम्
# तिरुपत्तूरु
# वानियम्बाडि
# वेल्लूरु
# वेलूरु
# वालाजा
==कृषिः वाणिज्यं च==
वेलूरुमण्डलेवेल्लूरुमण्डले कृषेः प्रधानं स्थानम् अस्ति । जनसंख्यायाः अधिकः भागः कृषिकार्यरतः । अत्र रूढानि प्रमुखानि आहारसस्यानि तण्डुलः, रागि, धानाधान्याकं च । राज्यस्य इक्षुखण्डोत्पादकेषुइक्षुदण्डोत्पादकेषु मण्डलेषु वेलूरुवेल्लूरु प्रमुखं स्थानं भजते । कलाय, -नारिकेल, सूर्यकान्त, -सूर्यकान्ति-तिलानाम् अपि उत्पादनं दृश्यते ।
राणिपेटे विद्यमानं बीएच्ईएल् संस्थायाः कार्यागारं राज्यस्य प्रमुखेषु भारोत्पादनकेन्द्रेषु अन्यतमम् । अस्मिन् मण्डले त्रीणि औद्यमिकोद्यानानि सन्ति – काट्पाडिस्थं सिड्को (SIDCO), राणिपेटे सिप्काट् (SIPCOT), अरक्कोणे सिड्को (SIDCO) च ।
==वीक्षणीयस्थलानि==
वेलूरुदुर्गःवेल्लूरुदुर्गं मण्डलस्य प्रमुखं प्रवासस्थानम् । इदं केन्द्रस्थानस्य वेलूरुपत्तनस्यवेल्लूरुपत्तनस्य निकटे अस्ति । वानियम्बाडिनगरस्य समीपे येळगिरिगिरिधाम अस्ति । इदं ’दरिद्रानाम् ऊटि’ इत्येव प्रसिद्धम् । येळगिरिसमीपे जल्लगम्परैनामकः जलपातः अस्ति । अत्र वर्षर्तौ एव अधिकं जलं भवति ।
अचिरात् निर्मितं श्रीपुरकनकमन्दिरं जनप्रियं जातम् । श्रीपुरे महालक्ष्मीमन्दिरम् अस्ति । अस्य मन्दिरस्य विमानम्विमानभागस्य अर्धमण्डपःअर्धमण्डपस्य च अन्तः बहिः च सुवर्णेन लेपितौलेपितम् स्तःअस्ति ।
निर्देशाङ्काः - 12°54′40″N 79°8′10″E
केन्द्रस्थानम् –वेलूरु–वेल्लूरु
बृहत्तमं नगरम् –वेलूरु–वेल्लूरु
बृहत्तमं मेट्रोनगरम् – नास्ति
लोकसभाक्षेत्रम् –वेलूरु–वेल्लूरु, अरक्कोणम्, तिरुवण्णामलै
==बाह्यसम्पर्कतन्तुः==
{{तमिळनाडु मण्डलाः}}
[[वर्गः: तमिळ्नाडुराज्यस्य मण्डलानि]]
[[de:Vellore (Distrikt)]]
| 