'''ಭಾರತದ ಪರ್ವತ ರೈಲುಮಾರ್ಗಗಳು''' ಎಂಬುದು ಬ್ರಿಟಿಷ್‌ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಹತ್ತೊಂಬತ್ತನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಇಪ್ಪತ್ತನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ [[ಭಾರತभारतम्|ಭಾರತದभारतस्य]] ಪರ್ವತಗಳಲ್ಲಿपर्वतप्रान्तस्य ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟधूमशकटयानानां ಐದುलोहशलाकामार्गाः ರೈಲುआङ्ग्लप्रशासनकाले ಮಾರ್ಗಗಳಿಗೆ१९-२०तमशतकयोः ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆमध्ये ಮತ್ತುआरब्धाः ಇವುइति ಇಂದಿಗೂअभिलेखाः ಸಹमिलन्ति ಭಾರತೀಯ। ರೈಲ್ವೆतत्र ಇಲಾಖೆಯಿಂದअन्यचतुर्णां ಓಡಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಿವೆ.मार्गानां ಈविषये ಐದುअपि ರೈಲುಮಾರ್ಗಗಳउल्लिखितम् ಪೈಕಿಯ। ಮೂರುएतेषु ಮಾರ್ಗಗಳಾದपञ्चमार्गेषु [[ದಾರ್ಜೀಲಿಂಗ್ಪರ್ವತदार्जिलिङ्ग् ರೈಲುಮಾರ್ಗ|ಡಾರ್ಜಿಲಿಂಗ್‌हिमालयपर्मतमार्गः ಹಿಮಾಲಯನ್‌(क्रि.श. ರೈಲುಮಾರ್ಗ]] (೧೮೮೧१८८१), [[ಕಾಲ್ಕಾ-ಶಿಮ್ಲಾ ಪರ್ವತ ರೈಲುಮಾರ್ಗ|ಕಲ್ಕಾ-ಶಿಮ್ಲಾ ರೈಲುಮಾರ್ಗकालकाशिमलामार्गः]] (೧೮೯೮क्रि.श.१८९८) ಮತ್ತು ಕಾಂಗ್ರಾ ಕಣಿವೆಯ ರೈಲುಮಾರ್ಗ (೧೯೨೪) ಇವುಗಳು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ, [[ಹಿಮಾಲಯ|ಹಿಮಾಲಯ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿकाङ्ग्राकन्दरमार्गः]]ಯಏರುಪೇರುಗಳುಳ್ಳ(क्रि.श. ಬೆಟ್ಟ१९२४) ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿएते ನೆಲೆಗೊಂಡಿವೆहिमालस्य ಮತ್ತುपर्वतशृङ्खलायां ಇತರगिरिकन्दरप्रदेशेषु ಎರಡುव्याप्ताः ರೈಲುಮಾರ್ಗಗಳು। ಸಾಕಷ್ಟುअन्यमार्गद्वयं ದೂರದಲ್ಲಿನभारतस्य ದಕ್ಷಿಣदक्षिणभागे ಭಾಗದಲ್ಲಿपश्चिमपर्वतप्रान्ते [[ಪಶ್ಚಿಮअस्ति ಘಟ್ಟಗಳು|ಪಶ್ಚಿಮ। ಘಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿ]]तौ ನೆಲೆಗೊಂಡಿವೆ;दक्षिणभारतस्य ದಕ್ಷಿಣದनिलगिरिमालिकायां ಭಾರತದಲ್ಲಿರುವ ನೀಲಗಿರಿ ಪರ್ವತ ರೈಲುಮಾರ್ಗ ಹಾಗೂधूमशकटमार्गः, [[ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರमहाराष्ट्रराज्यम्|ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿರುವमहाराष्ट्रराज्यस्य]] ಮಥೆರಾನ್‌मथेरान्पर्वतप्रान्तस्य ಬೆಟ್ಟದधूमशकटयानमार्गः ರೈಲುಮಾರ್ಗच ಇವೇ। ಆदार्जिलिङ्ग् ಎರಡುहिमालयस्य ರೈಲುಮಾರ್ಗಗಳಾಗಿವೆ.मार्गः, ಡಾರ್ಜಿಲಿಂಗ್‌ ಹಿಮಾಲಯನ್‌ ರೈಲುಮಾರ್ಗनीलगिरिपर्वतमार्गः, ನೀಲಗಿರಿ ಪರ್ವತ ರೈಲುಮಾರ್ಗ ಮತ್ತು ಕಲ್ಕಾ-ಶಿಮ್ಲಾ ರೈಲುಮಾರ್ಗಗಳು ಒಟ್ಟಾಗಿ [[ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಶೈಕ್ಷಣಿಕकाल्काशिमलामार्गः, ವೈಜ್ಞಾನಿಕच ಮತ್ತುविश्वसंस्थयाः ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕशैक्षणिकवैज्ञानिकसांस्कृतिकायोगेन ಆಯೋಗ|UNESCO]]ದ(युनेस्को) ಒಂದುविश्वपरम्परास्थानानि [[ವಿಶ್ವइति ಪರಂಪರೆಯसंसूचितम् ತಾಣ|ವಿಶ್ವअपिच ಪರಂಪರೆಯभारतस्य ತಾಣವೆಂಬುದಾಗಿ]]पर्वतीयाः ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿधूमशकटमार्गाः ಸೂಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆइति ಹಾಗೂसम्बोधितानि "ಭಾರತದ। ಪರ್ವತ ರೈಲುಮಾರ್ಗಗಳು" ಎಂಬುದಾಗಿ ಸಂಬೋಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ.<ref name="unesco">{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/944|title=Mountain Railways of India|accessdate=2010-02-19|publisher=World Heritage:UNESCO}}</ref><ref name="Kholi">{{Cite book|last =Kohli|first=M.S.|coatuthor=Ashwani Lohani|title= Mountains of India: Tourism, Adventure, Pilgrimage|work=The Indian Mountain Railway|pages=97–106|accessdate=2010-02-20|url=http://books.google.co.in/books?id=GIs4zv17HHwC&pg=PA97&dq=mountain+railways+of+india&cd=5#v=onepage&q=mountain%20railways%20of%20india&f=false|publisher= Indus Publishing|year=2004|isbn=8173871353}}</ref><ref name="luxury">{{Cite web|url=http://74.125.153.132/search?q=cache:_GtV5JJjhdMJ:www.touristplacesinindia.com/luxury-trains/hill-trains.html+mountain+railways+of+india&cd=17&hl=en&ct=clnk&gl=in|title=Luxury Trains of India|accessdate=2010-02-20}}</ref>भारतस्य ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಈ ಐದು ರೈಲುಮಾರ್ಗಗಳುपञ्चरेल्वेमार्गाः, ವಿಶ್ವದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಒಂದೇ ರೀತಿಯ ಸುಮಾರು ಇಪ್ಪತ್ತು ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜು ಮತ್ತು ಮೀಟರ್‌ ಗೇಜು ಮಾರ್ಗಗಳ ಭಾಗವಾಗಿವೆ.<ref name="Abram">{{Cite book|last=Abram|first=David|title=Rough guide to India|page=479|accessdate=2010-02-20|url=http://books.google.co.in/books?id=kAMik_6LbwUC&pg=PA479&dq=mountain+railways+of+india&lr=&cd=73#v=onepage&q=mountain%20railways%20of%20india&f=false|publisher= Rough Guides|year=2003|isbn=1843530899}}</ref>
ಈ ಎಲ್ಲಾ ಐದು ರೈಲು ಮಾರ್ಗಗಳು ಈಗಲೂ ಕಾರ್ಯಾತ್ಮಕವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಅಡಿಬೆಟ್ಟಗಳಿಂದ ಮೊದಲ್ಗೊಂಡು ಮುಖ್ಯವಾದ ಗಿರಿಧಾಮಗಳವರೆಗೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸುತ್ತವೆ; ಈ ಪಯಣದದಲ್ಲಿ ಹಾದುಹೋಗುವಾಗ ಅವು ಏರುಪೇರುಗಳುಳ್ಳ ಮತ್ತು ಚಿತ್ರವತ್ತಾದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಪರ್ವತಮಯ ಭೂಪ್ರದೇಶಗಳ ಮೂಲಕ ಸುತ್ತಿಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತವೆ. ಅವು ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿರುವ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಭೂಪ್ರದೇಶದ ಜ್ಞಾತ ವಿಷಯದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್‌ ವಸಾಹತಿನ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಅವನ್ನು "ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿನ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಮೇಲಿನ ಮೌಲ್ಯಗಳ ಪರಸ್ಪರ ವಿನಿಮಯದ ಮಹೋನ್ನತ ಉದಾಹರಣೆಗಳು" ಹಾಗೂ ಎಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್‌ ಕೌತುಕಗಳು ಎಂಬುದಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿತ್ತು.<ref name="unesco" /><ref name="Kholi" /><ref name="luxury" />
==इतिहासः==
ಭಾರತದ[[भारतम्|भारतस्य]] ಇತರअन्यपर्वतप्रान्तेषु ಪರ್ವತहिमालये ಶ್ರೇಣಿಗಳುच ಹಾಗೂसम्पर्कं ಹಿಮಾಲಯप्राप्तुम् ಪರ್ವತआङ्ग्लप्रशासनकाले ಶ್ರೇಣಿಯदर्शितास्याः ಮೇಲೆविलम्बनितासक्तेः ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನುफलरूपेण ಸ್ಥಾಪಿಸುವುದಕ್ಕೆपर्वतेषु ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆधूमशकटयनसञ्चारस्य ಬ್ರಿಟಿಷ್‌लोहशलाकामार्गाः ಆಳ್ವಿಕೆಯनिर्मिताः ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ। ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ವಿಳಂಬಿತ ಆಸಕ್ತಿಯ ಒಂದು ಫಲವಾಗಿ, ಬೆಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿನ ಪರ್ವತ ರೈಲುಮಾರ್ಗಗಳು ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದವುक्रि.श. ೧೮೪೪ರ१८४४तमवर्षस्य ಸಮಯದಲ್ಲಿभारतस्य ಅಂದು ಭಾರತದ<ref>{{Cite web|url=http://74.125.153.132/search?q=cache:vya-rRBzbiYJ:www.irfca.org/articles/isrs/isrs082004-steam-history.html+Sir+Lawrence+Indian+railways&cd=2&hl=en&ct=clnk&gl=in|title= Steam in History|accessdate=2010-04-03|publisher=The Indian Railways fan Club (IRFCA)}}</ref> वैसरायः सर् जान् लारेन्स् इत्येषः ವೈಸ್‌ರಾಯ್‌ ಆಗಿದ್ದ ಸರ್‌ ಜಾನ್‌ ಲಾರೆನ್ಸ್ ಎಂಬಾತ ಬೆಟ್ಟಗಳ ಹಂತಹಂತವಾದ ವಸಾಹತೀಕರಣದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು, ಅದರಲ್ಲೂ ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಅವನ್ನು ಸೇನಾ ಕಾವಲುಪಡೆಯ ಕೇಂದ್ರಗಳನ್ನಾಗಿಸುವ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡಿದ್ದ. ಸರಳವಾಗಿ 'ಬೆಟ್ಟದ ರೈಲುಮಾರ್ಗ' ಎಂಬುದಾಗಿ ಹೆಸರಿಸಿದ್ದ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷರು, ದೇಶದ ಉದ್ದಗಲಕ್ಕೂ ಭೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕವಾಗಿ ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿರುವ ನಿಲ್ದಾಣಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುವುದನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿದರು. ಈ ಉದ್ದೇಶಕ್ಕಾಗಿ ಆರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಗಿರಿಧಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್‌ ಭಾರತದ ಅಂದಿನ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದ ಶಿಮ್ಲಾ, [[ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ]] ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಚಹಾ ತೋಟಗಳು ಮತ್ತು ಹಿಮಾಲಯ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಯ ಚಿತ್ರವತ್ತಾದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ದೃಶ್ಯಗಳಿಗಾಗಿ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದ [[ಡಾರ್ಜಿಲಿಂಗ್‌]], [[ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ|ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿರುವ]] ಕಾಂಗ್ರಾ ಕಣಿವೆ, ತಮಿಳುನಾಡಿನ ನೀಲಗಿರಿ ಪರ್ವತಗಳಲ್ಲಿರುವ ಊತಕಮಂಡ್‌ ಹಾಗೂ [[ಮುಂಬೈ|ಮುಂಬಯಿ]]ಯ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿರುವ ಮಥೆರಾನ್‌ ಗಿರಿಧಾಮ ಇವು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು.<ref name="Kholi" /><ref name="Kunwar">{{Cite web|url=http://74.125.153.132/search?q=cache:FPuQF0dvK8oJ:nvonews.com/2009/08/14/mountain-railways-of-india-%E2%80%93-chugging-and-romancing-the-hills/+mountain+railways+of+india&cd=37&hl=en&ct=clnk&gl=in|title= Mountain Railways of India – Chugging and romancing the hills|accessdate=2010-02-20}}</ref><ref name="Srinivasan">{{Cite book|last=Srinivasan|first=Rupa|coauthors=Manish Tiwari and Sandeep Silas|title= Our Indian Railway: themes in India's Railway history|pages=xxxiv-xxxv|accessdate=2010-02-21|url=http://books.google.co.in/books?id=O2-eHnajWxIC&pg=PR34&dq=mountain+railways+of+india&lr=&cd=78#v=onepage&q=mountain%20railways%20of%20india&f=false|publisher= Foundation Books|year= 2006|isbn=8175963301}}</ref>
ಮನಮೋಹಕ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಪರ್ವತಮಯ ಭೂಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಒಂದು ಬೆಟ್ಟದ ಪ್ರಯಾಣಿಕ ರೈಲುಮಾರ್ಗವೊಂದರಿಂದ ಸಂಪರ್ಕಿಸುವ ಪಥನಿರ್ಮಾಪಕ ಪ್ರಯತ್ನವು ಡಾರ್ಜಿಲಿಂಗ್‌ ಹಿಮಾಲಯನ್‌ ರೈಲುಹಾದಿಯ ಮಾರ್ಗದ ನಿರ್ಮಾಣದೊಂದಿಗೆ ೧೮೭೮ರಲ್ಲಿ ಆರಂಭವಾಯಿತು; ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಆಗಿನ ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳ ರೈಲ್ವೆ ಇಲಾಖೆಗೆ ಸೇರಿದ್ದ ಫ್ರಾಂಕ್ಲಿನ್‌ ಪ್ರೆಸ್ಟೇಜ್‌ ಎಂಬಾತ, ಸಿಲಿಗುರಿಯಿಂದ ಡಾರ್ಜಿಲಿಂಗ್‌ವರೆಗಿನ ಗುಡ್ಡಗಾಡಿನ ಗಾಡಿಯ ರಸ್ತೆಯ ತಳದ ನಕಾಸೆಯ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಒಂದು ಬೆಟ್ಟದ ಟ್ರಾಮ್‌ಮಾರ್ಗವನ್ನು ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡುವುದಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಯೋಜನೆಗಳಿಗೆ ಚಾಲನೆ ನೀಡಿದ. ತರುವಾಯದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣವು ಆರಂಭವಾಯಿತು, ಮತ್ತು ೧೮೮೧ರಲ್ಲಿ ಡಾರ್ಜಿಲಿಂಗ್‌ವರೆಗೆ ಮಾರ್ಗವು ಸಜ್ಜುಗೊಳಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು.<ref name="Kholi" /><ref name="Kunwar" />
