"तैत्तिरीयोपनिषत्" इत्यस्य संस्करणे भेदः
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
पङ्क्तिः २८:
| अनुवाकः ११ || अध्ययनं समाप्य गमनोद्युक्तं शिष्यम् उद्दिश्य गुरोः उपदेशः निरूपितः
|-
| अनुवाकः १२ ||
|}
==ब्रह्मानन्दवल्ली==
ब्रह्मानन्दवल्ल्यां ९ अनुवाकाः विद्यन्ते । तेषु विषयप्रस्तुतिः एवं विद्यते -
{| class="wikitable"
|-
! अनुवाकः !! प्रस्तुताः विषयाः
|-
| अनुवाकः १ || ब्रह्मणा एव विश्वस्य उत्पत्तिः
|-
| अनुवाकः २ || अन्नेन एव सर्वेषां वस्तूनाम् उत्पत्तिः
|-
| अनुवाकः ३ || प्राणेन एव सर्वे जीवन्ति
|-
| अनुवाकः ४ || ब्रह्म इन्द्रियातीतम् । श्रद्धा, ऋतं, सत्यं, योगः, बुद्धिश्च विज्ञानमयपुरुषस्य अवयवानि
|-
| अनुवाकः ५ || विज्ञानेन यज्ञ-कर्मयोः विस्तारः भविष्यति । प्रिय-मोद-प्रमोद-आनन्द-ब्रह्म एते आनन्दमयस्य आत्मनः अवयवानि
|-
| अनुवाकः ६ || असत् तन्नाम इन्द्रियातीतं सत्यं पूर्वम् एकमेव आसीत् । स्वसङ्कल्पेन मूर्तामूर्तवस्तुरूपेण परिणतम्
|-
| अनुवाकः ७ || असता सत् जातम् । वस्तुनः आनन्ददायकं तत्त्वम् असतः रूपम् । असतः साक्षात्कारतः पुरुषः निर्भयः भवति ।
|-
| अनुवाकः ८ || ब्रह्मानन्दः कीदृशः इति निरूपितः । निष्कामिना वेदज्ञेन ब्रह्मानन्दः प्राप्यते ।
|-
| अनुवाकः ९ || आत्मज्ञानी पापपुण्यातीतः भवति इति निरूपितम् ।
|}
==भृगुवल्ली==
भृगुवल्ल्यां १० अनुवाकाः विद्यन्ते । तेषु विषयप्रस्तुतिः एवं विद्यते -
{| class="wikitable"
|-
! अनुवाकः !! प्रस्तुताः विषयाः
|-
| अनुवाकः १ || भृगुः पितरं ब्रह्मज्ञानम् अयाचत । भूतानि कथम् उत्पद्यन्ते ? केन आधारेण जीवन्ति ? कस्मिन् लीयन्ते इत्येतत् तपसा ज्ञायताम् इति पिता उपदिशति ।
|-
| अनुवाकः २ || अन्नमेव ब्रह्म इति पितरं वदति । पिता पुनः तपसः आचरणाय प्रेषयति ।
|-
| अनुवाकः ३ || प्राणः एव ब्रह्म इति पितरं वदति । पिता पुनः तपसः आचरणाय प्रेषयति ।
|-
| अनुवाकः ४ || मनः एव ब्रह्म इति पितरं वदति । पिता पुनः तपसः आचरणाय प्रेषयति ।
|-
| अनुवाकः ५ || विज्ञानमेव ब्रह्म इति पितरं वदति । पिता पुनः तपसः आचरणाय प्रेषयति ।
|-
| अनुवाकः ६ || आनन्दः एव ब्रह्म इति पितरं वदति । अस्य ज्ञानमेव भार्गवीवारुणीविद्या । अस्य ज्ञाता महिमावान् भवति ।
|-
| अनुवाकः ७ || अन्नं न निन्दितव्यम् । अन्नप्राणयोः अन्योन्याश्रयः विद्यते । अस्य ज्ञाता महिमावान् भवति ।
|-
| अनुवाकः ८ || आपतेजसोः अन्योन्याश्रयः विद्यते । उभौ अपि अन्नरूपौ एव । अस्य ज्ञाता महिमावान् भवति ।
|-
| अनुवाकः ९ || पृथ्व्याकाशयोः अन्योन्याश्रयः विद्यते । उभौ अपि अन्नरूपौ एव । अस्य ज्ञाता महिमावान् भवति ।
|-
| अनुवाकः १० || अतिथिसत्कारः कर्तव्यः । शरीरदेवताः उपासितव्याः । तृप्तिबलतेजसां प्राप्तये दैव्योपासनं कर्तव्यम् इति सूचितम् ।
|}
प्रतिष्ठा इति, मनः इति, महातत्त्वमिति (बुद्धेः) ब्रह्मणः उपासनेन विभिन्नानि फलानि प्राप्यन्ते । ब्रह्मज्ञानी पञ्चकोशान् अतीत्य आनन्देन गायन् समग्रमपि उपभुङ्क्ते । आत्मा देवताभ्यः पूर्वम् आसीत्, अमृतनाभौ तस्य जन्म, आत्मा एव विश्वस्य उपसंहारकः इति निरूपितमस्ति । ततः शान्तिमन्त्राः उक्ताः ।
==प्रमुखाः शब्दाः==
* मित्रः - सूर्यदेवता
* अर्यमा - द्वादशादित्येषु अन्यतमः
* ऋतम् - यथासत्यम्
* ब्रह्मवर्चस् - ब्रह्मज्ञानेन उत्पन्नं तेजः
* उपनिषत् - ज्ञानं, तत्त्वं, रहस्यम्
* संहिता - संयोगः
* सन्धिः - ऐक्यस्थानं कालः वा
* सन्धान - संयोजकं वस्तु
* प्रवचनम् - अध्यापनम्, विवेचनम्, व्याख्यानम्, विवरणम्
* कोशः - अवस्था
* दमः - इन्द्रियसंयमः
* शमः - मनसः संयमः
* स्वाराज्य - ब्रह्मपदवी, मोक्षः
* विज्ञानम् - शुद्धबुद्धिशक्तिः
* ऋत्विजः - यज्ञस्य कारयिता पुरोहितः
* विद्याधर - देवताविशेषः
==बाह्यसम्पर्कतन्तुः==
* [http://www.sanskritdocuments.org/all_pdf/tait.pdf Text]
| |||