"ब्राह्मीलिपिः" इत्यस्य संस्करणे भेदः
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
पङ्क्तिः १:
'''ब्राह्मीलिपिः''' [[भारतम्|भारतदेशस्य]] पुरातनलिपि: अस्ति। इदं प्राचीन [[सरस्वतीलिपिः|सरस्वतीलिपे:]] परिवर्तितं रूपम् च खरो। एतत् भारतस्य दक्षिणएशियायाः च [[लिपिः|लिपिनां]] माता अस्ति। सम्राट [[अशोक:]] एतत् लिपौ प्राकृतभाषाम् अलिखत्।
[[चित्रम्:
प्रायः क्रिस्तोः पूर्वं षष्ठ- पञ्चमशताब्दाभ्यां प्रागेव उपयुज्यमाना लिपिरियम् इदानीमुपलब्धासु लिपिषु प्राचीनतमा विद्यते । प्राचीनावशेषेषु अशोककालीनानि शिलाशासनानि प्रामुख्यं वहन्ति, ब्राह्मीलिप्या निबध्दत्वात् । ब्रह्मणा सृष्टा इयं लिपिः इति नः श्रध्दा । उक्तञ्च –
'''नाकरिष्यद्यदि ब्रह्मा लिखितं चक्षुरुत्तमम् ।
'''तत्रेयमस्य लोकस्य नाभविष्यच्छुभा गतिः''' ॥ - (नारदस्मृतिः ४-७०)'''
==विवरणम्==
रेखात्मिका इयं लिपिः तदनन्तरकालीनमिपीनां उत्पादिका आसीत् । प्रायः लेखकानां, लेखनसामग्रीणां च विभिन्नतायाः हेतोः, ब्राह्मीलिपितः अनेकाः लिपयः सम्भूताः । एवं यदा विभिन्नाः लिपयः समभूवन् तदा क्रमेण ब्राह्मीलिपिः विस्मृता । क्रिस्तोः अनन्तरं चतुर्दशे शतमाने फिरोज् षा तुगलख्, विशिष्टम् अशोककालीनं शासनस्तम्भद्वयं देहलीनगरं प्रति आनायितवान् । भारतीयान् पण्डितान् अन्यांश्च विदुषः तच्छासनं पठितुमसूचयत् । किन्तु न कोऽप्यपारयत् ब्राह्मीलिप्या निबध्दं शासनं पठितुम् । तदनन्तरकाले क्रिस्तोः अनन्तरं षोडशे शतमाने तच्छासनं पाठितुम् अक्बरोऽपि प्रयत्नमकरोत् । किन्तु सोऽपि निष्फलो जातः । क्रिस्तोः अनन्तरं १७८४ तमे वर्षे सर् विलियं जोन्स् महाशयः भारतीयसंस्कृतेः अध्ययनार्थं रायल् एषियाटिक् सोसैटि इत्याखां संस्थां प्रतिष्ठाप्य संस्थाद्वारा भारतीयलिपीनां, शासनानां, नाणकानां विविधभारतीयग्रन्थानां च अध्ययने प्रावर्तत । एतत्कारणात् अनेके विद्वांसः भारतीयेतिहासाध्ययने आसक्ताः अभूवन् । जेम्स् प्रिन्सेप् इत्याख्यः प्रथमवारं त्रिस्तोः अनन्तरं १८३६ तमे वर्षे बहुशोधनं कृत्वा ब्राह्मीलिप्याः सर्वानपि वर्णान् अपठत् । तदनन्तरं भारतीयलिपिशास्त्राध्ययने बहवः विद्वांसः आसक्ताः शोधनम् आरेभिरे ।
==भारतीयलिपीनां मूलस्रोतः==
{{फलकम्:ब्राह्मी}}
अक्षराणां विन्यासादिकं सूक्ष्मतया अवलोक्य इदानीन्तनभारतीयलिपीनां मूलस्रोतः ब्राह्मीलिपिः एव इति विद्वांसः निश्चितवन्तः । दक्षिणभारते विद्यमानाः लिपयः कन्नड, तेलगु, नन्दिनागरी, मलयालम्, तिगळारी, ग्रन्थलिपिः सिंहली इत्याद्याः लिपयः गुप्तकालीनब्राह्मीलिप्या सम्बन्धं वहन्ति । उत्तरभारते उपलभ्यमानाः शारदा, नेवारी, भोटिलिपिः, टाकरी, मैथिली, देवनागरी इत्याद्याः अपि शुङ्गकालीनब्राह्म्या, कुशानकालीनब्राह्म्या सह सम्बन्धं वहन्ति । एतासु लिपिषु काश्चन इदानीमपि उपयुज्यन्ते, काश्चन लिपयः इदानीं नैव उपयुज्यन्ते । किन्तु एताः सर्वाः अपि पूर्वम् उपज्यन्ते स्म इति पाण्डुपत्राणां (Manuscript) अवलोकनेन ज्ञायते ।
एवं भारतस्य प्राचीनब्राह्मीलिपेः अर्वाचीनाः लिपयः उत्पन्नाः इति सुस्पष्टम् ।
==व्यञ्जनवर्णाः==
{| class='wikitable' style="clear:left;font-size: 150%;"
|-align='center' style="font-size: 66%;"
!ऐ एस् ओ !! ऐ पी ए !![[देवनागरी]] !![[बाङ्गलालिपिः|बांग्ला]] !![[गुरुमुखीलिपिः|गुरुमुखी]] !![[गुजराती]] !![[ओडियालिपिः|ओडिया]] !![[तमिळलिपिः|तमिळ्]] !![[तेलुगुलिपिः|तेलुगु]] !! [[कन्नडलिपिः|कन्नड]] !! [[मलयालमलिपिः|मलय]] !! [[सिंहललिपिः|सिंहल्]] !! [[तिब्बतीलिपिः|तिब्बती]] !! [[थाइलिपिः|थाइ]] !! [[बर्मीलिपिः|बर्मी]]!![[ख्मेरलिपिः|ख्मेर्]]!![[लाओ-लिपिः|लाओ]]
|- align='center' class='Unicode'
|k || {{IPA|k}} || क || ক || ਕ || ક || କ || க || క || ಕ || ക || ක || ཀ || ก || က||ក||ກ
|- align='center' class='Unicode'
|kh || {{IPA|kʰ}} || ख || খ || ਖ || ખ || ଖ || bgcolor="#CCCCCC" | || ఖ|| ಖ || ഖ || ඛ || ཁ || ข || ခ||ខ||ຂ
|- align='center' class='Unicode'
|g || {{IPA|ɡ}} || ग || গ || ਗ || ગ || ଗ || bgcolor="#CCCCCC" | || గ || ಗ || ഗ || ග || ག || ค || ဂ||គ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|gh || {{IPA|ɡʱ}} || घ || ঘ || ਘ || ઘ || ଘ || bgcolor="#CCCCCC" | || ఘ || ಘ || ഘ || ඝ || bgcolor="#CCCCCC" | || ฆ || ဃ||ឃ||ຄ
|- align='center' class='Unicode'
|ṅ || ŋ || ङ || ঙ || ਙ || ઙ || ଙ || ங || ఙ || ಙ || ങ || ඞ || ང || ง || င||ង||ງ
|- align='center' class='Unicode'
|c || c || च || চ || ਚ || ચ || ଚ || ச || చ || ಚ || ച || ච || ཅ || จ || စ||ច||ຈ
|- align='center' class='Unicode'
|ch || {{IPA|cʰ}} || छ || ছ || ਛ || છ || ଛ || bgcolor="#CCCCCC" | || ఛ || ಛ || ഛ || ඡ || ཆ || ฉ || ဆ||ឆ||ສ
|- align='center' class='Unicode'
|j || {{IPA|ɟ}} || ज || জ || ਜ || જ || ଜ || ஜ || జ || ಜ || ജ || ජ || ཇ || ช || ဇ||ជ||ຊ
|- align='center' class='Unicode'
|jh || {{IPA|ɟʱ}} || झ || ঝ || ਝ || ઝ || ଝ || bgcolor="#CCCCCC" | || ఝ || ಝ || ഝ ||ඣ|| bgcolor="#CCCCCC" | || ฌ || ဈ||ឈ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|ñ || {{IPA|ɲ}} || ञ || ঞ || ਞ || ઞ || ଞ || ஞ || ఞ || ಞ || ഞ || ඤ || ཉ || ญ || ဉ/ည||ញ||ຍ
|- align='center' class='Unicode'
|ṭ || {{IPA|ʈ}} || ट || ট || ਟ || ટ || ଟ || ட || ట || ಟ || ട || ට || ཊ || ฏ || ဋ||ដ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|ṭh || {{IPA|ʈʰ}} || ठ || ঠ || ਠ || ઠ || ଠ || bgcolor="#CCCCCC" | || ఠ || ಠ || ഠ || ඨ || ཋ || ฐ || ဌ||ឋ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|ḍ || {{IPA|ɖ}} || ड || ড || ਡ || ડ || ଡ || bgcolor="#CCCCCC" | || డ || ಡ || ഡ || ඩ || ཌ || ฑ || ဍ||ឌ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|ḍh || {{IPA|ɖʱ}} || ढ || ঢ || ਢ || ઢ || ଢ || bgcolor="#CCCCCC" | || ఢ || ಢ || ഢ || ඪ || bgcolor="#CCCCCC" | || ฒ || ဎ||ឍ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|ṇ || {{IPA|ɳ}} || ण || ণ || ਣ || ણ || ଣ || ண || ణ || ಣ || ണ || ණ || ཎ || ณ || ဏ||ណ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|t || {{IPA|t̺}} || त || ত || ਤ || ત || ତ || த || త || ತ || ത || ත || ཏ || ต || တ||ត||ຕ
|- align='center' class='Unicode'
|th || {{IPA|t̺ʰ}} || थ || থ || ਥ || થ || ଥ || bgcolor="#CCCCCC" | || థ || ಥ || ഥ || ථ || ཐ || ถ || ထ||ថ||ຖ
|- align='center' class='Unicode'
|d || {{IPA|d̺}} || द || দ || ਦ || દ || ଦ || bgcolor="#CCCCCC" | || ద || ದ || ദ || ද || ད || ท || ဒ||ទ||ທ
|- align='center' class='Unicode'
|dh || {{IPA|d̺ʰ}} || ध || ধ || ਧ || ધ || ଧ || bgcolor="#CCCCCC" | || ధ || ಧ || ധ || ධ || bgcolor="#CCCCCC" | || ธ || ဓ||ធ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|n || n || न || ন || ਨ || ન || ନ || ந || న || ನ || ന || න || ན || น || န||ន||ນ
|- align='center' class='Unicode'
|ṉ || n || ऩ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ன || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ဏ|| bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|p || p || प || প || ਪ || પ || ପ || ப || ప || ಪ || പ || ප || པ || ป || ပ||ប||ປ
|- align='center' class='Unicode'
|ph || {{IPA|pʰ}} || फ || ফ || ਫ || ફ || ଫ || bgcolor="#CCCCCC" | || ఫ || ಫ || ഫ || ඵ || ཕ || ผ || ဖ||ផ||ຜ
|- align='center' class='Unicode'
|b || b || ब || ব || ਬ || બ || ବ || bgcolor="#CCCCCC" | || బ || ಬ || ബ || බ || བ || พ || ဗ||ព||ຟ
|- align='center' class='Unicode'
|bh || {{IPA|bʱ}} || भ || ভ || ਭ || ભ || ଭ || bgcolor="#CCCCCC" | || భ || ಭ || ഭ || භ || bgcolor="#CCCCCC" | || ภ || ဘ||ភ||ພ
|- align='center' class='Unicode'
|m || m || म || ম || ਮ || મ || ମ || ம || మ || ಮ || മ || ම || མ || ม || မ||ម||ມ
|- align='center' class='Unicode'
|y || j || य || য || ਯ || ય || ଯ || ய || య || ಯ || യ || ය || ཡ || ย || ယ||យ||ຢ
|- align='center' class='Unicode'
|r || r || र || র/ৰ|| ਰ || ર || ର || ர || ర || ರ || ര || ර || ར || ร || ရ||រ||ຣ
|- align='center' class='Unicode'
|ṟ || r || ऱ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ற || ఱ || ಱ || റ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ၒ||bgcolor="#CCCCCC" | ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|l || l || ल || ল || ਲ || લ || ଲ || ல || ల || ಲ || ല || ල || ལ || ล || လ||ល||ລ
|- align='center' class='Unicode'
|ḷ || {{IPA|ɭ}} || ळ || bgcolor="#CCCCCC" | || ਲ਼ || ળ || ଳ || ள || ళ || ಳ || ള || ළ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ဠ||bgcolor="#CCCCCC" | ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'||bgcolor="#CCCCCC" | ||bgcolor="#CCCCCC" |
|ḻ || {{IPA|ɻ}} || ऴ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ழ || bgcolor="#CCCCCC" | || ೞ || ഴ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ၔ||bgcolor="#CCCCCC" | ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|v || {{IPA|ʋ}} || व || ৱ || ਵ || વ || bgcolor="#CCCCCC" | || வ || వ || ವ || വ || ව || ཝ || ว || ဝ||វ||ວ
|- align='center' class='Unicode'
|ś || {{IPA|ɕ}} || श || শ || ਸ਼ || શ || ଶ || ஶ || శ || ಶ || ശ || ශ || ཤ || ศ || ၐ||ឝ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|ṣ || {{IPA|ʂ}} || ष || ষ || bgcolor="#CCCCCC" | || ષ || ଷ || ஷ || ష || ಷ || ഷ || ෂ || ཥ || ษ || ၑ||ឞ||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|s || s || स || স || ਸ || સ || ସ || ஸ || స || ಸ || സ || ස || ས || ส || သ||ស||bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
|h || h || ह || হ || ਹ || હ || ହ || ஹ || హ || ಹ || ഹ || හ || ཧ || ห || ဟ||ហ||ຫ
|}
[[चित्रम्:Paderia Pillar.png|Thumb|300px|भगवानबुद्धस्य जन्मस्थाने प्राप्तः '''ब्राह्मी''' लिप्याम् अशोकशिलालेखः]]
== स्वराः ==
{| class='wikitable' style="clear:left;font-size:120%"
|-align='center' style="font-size: 75%;"
!ऐ एस् ओ !!ऐ पी ए !! colspan='2' | [[देवनागरी|देवनागरी]] !! colspan='2' | [[बाङ्गलालिपिः|बांग्ला]] !! colspan='2' | [[गुरुमुखीलिपिः|गुरुमुखी]] !! colspan='2' | [[गुजराती]] !! colspan='2' | [[ओडियालिपिः|ओडिया]] !! colspan='2' | [[तमिळलिपिः|तमिळ्]] !! colspan='2' | [[तेलुगुलिपिः|तेलुगु]] !! colspan='2' | [[कन्नडलिपिः|कन्नड]] !! colspan='2' | [[मलयाललिपिः|मलयालम्]] !! colspan='2' | [[सिंहलीलिपिः|सिंहलम्]] !! colspan='2' | [[तिब्बतीलिपिः|तीब्बती]] !! colspan='2' | [[बर्मीलिपिः|बर्मी]]
|- align='center' class='Unicode'
| a || ə || अ || bgcolor="#CCCCCC" | || অ || bgcolor="#CCCCCC" | || ਅ || bgcolor="#CCCCCC" | || અ || bgcolor="#CCCCCC" | || ଅ || bgcolor="#CCCCCC" | || அ || க || అ || bgcolor="#CCCCCC" | || ಅ || bgcolor="#CCCCCC" | || അ || ക || අ || ක || ཨ || bgcolor="#CCCCCC" | || အ || က
|- align='center' class='Unicode'
| ā || {{IPA|ɑː}} || आ || का || আ || কা || ਆ || ਕਾ || આ || કા || ଆ || କା || ஆ || கா || ఆ || కా || ಆ || ಕಾ || ആ || കാ || ආ || කා || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || အာ || ကာ
|- align='center' class='Unicode'
| æ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ඇ || කැ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
| ǣ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ඈ || කෑ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
| i || i || इ || कि || ই || কি || ਇ || ਕਿ || ઇ || કિ || ଇ || କି || இ || கி || ఇ || కి || ಇ || ಕಿ || ഇ || കി || ඉ || කි || ཨི || ཀི || ဣ || ကိ
|- align='center' class='Unicode'
| ī || iː || ई || की || ঈ || কী || ਈ || ਕੀ || ઈ || કી || ଈ || କୀ || ஈ || கீ || ఈ || కీ || ಈ || ಕೀ || ഈ || കീ || ඊ || කී || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ဤ || ကီ
|- align='center' class='Unicode'
| u || u || उ || कु || উ || কু || ਉ || ਕੁ || ઉ || કુ || ଉ || କୁ || உ || கு || ఉ || కు || ಉ || ಕು || ഉ || കു || උ || කු || ཨུ || ཀུ || ဥ || ကု
|- align='center' class='Unicode'
| ū || uː || ऊ || कू || ঊ || কূ || ਊ || ਕੂ || ઊ || કૂ || ଊ || କୂ || ஊ || கூ || ఊ || కూ || ಊ || ಕೂ || ഊ || കൂ || ඌ || කූ|| bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ဦ || ကူ
|- align='center' class='Unicode'
| e || e || ऎ || कॆ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || எ || கெ || ఎ || కె || ಎ || ಕೆ || എ || കെ || එ || කෙ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ဧ || ကေ
|- align='center' class='Unicode'
| ē || eː || ए || के || এ || কে || ਏ || ਕੇ || એ || કે || ଏ || କେ || ஏ || கே || ఏ || కే || ಏ || ಕೇ || ഏ || കേ || ඒ || කේ || ཨེ || ཀེ|| အေး || ကေး
|- align='center' class='Unicode'
| ai || ai || ऐ || कै || ঐ || কৈ || ਐ || ਕੈ || ઐ || કૈ || ଐ || କୈ || ஐ ||கை|| ఐ || కై || ಐ || ಕೈ || ഐ || കൈ || ඓ || කෛ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
| o || o || ऒ || कॊ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ஒ ||கொ|| ఒ || కొ || ಒ || ಕೊ || ഒ || കൊ || ඔ || කො || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ဩ || ကော
|- align='center' class='Unicode'
| ō || oː || ओ || को || ও || কো || ਓ || ਕੋ || ઓ || કો || ଓ || କୋ || ஓ ||கோ|| ఓ || కో || ಓ || ಕೋ || ഓ || കോ || ඕ || කෝ || ཨོ || ཀོ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" |
|- align='center' class='Unicode'
| au || au || औ || कौ || ঔ || কৌ || ਔ || ਕੌ || ઔ || કૌ || ଔ || କୌ ||ஔ||கௌ|| ఔ || కౌ || ಔ || ಕೌ || ഔ || കൗ || ඖ || කෞ|| bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ဪ || ကော်
|- align='center' class='Unicode'
| ṛ || {{IPA|r̩}} || ऋ || कृ || ঋ || কৃ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ઋ || કૃ || ଋ || କୃ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ఋ || కృ || ಋ || ಕೃ || ഋ || കൃ || ඍ || කෘ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ၒ || ကၖ
|- align='center' class='Unicode'
| ṝ || {{IPA|r̩ː}} || ॠ || कॄ || ৠ || কৄ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ૠ || કૄ || ୠ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ౠ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ൠ || bgcolor="#CCCCCC" | || ඎ || කෲ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ၓ || ကၗ
|- align='center' class='Unicode'
| ḷ || {{IPA|l̩}} || ऌ || कॢ || ঌ || কৢ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ଌ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ఌ || కౄ || ಌ || bgcolor="#CCCCCC" | || ഌ || ക്ഌ || (ඏ)<span style="font-size: 75%;"></span> || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ၔ || ကၘ
|- align='center' class='Unicode'
| ḹ || {{IPA|l̩ː}} || ॡ || कॣ || ৡ || কৣ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ୡ || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ౡ || bgcolor="#CCCCCC" | || ೡ || bgcolor="#CCCCCC" | || ൡ || ക്ൡ || (ඐ) || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || bgcolor="#CCCCCC" | || ၕ || ကၙ
|}
==संख्याः==
{| class="wikitable Unicode" style="text-align:center; font-size:120%;"
|- style="font-size: 75%;"
! देवनागरी !! ० !! १ !! २ !! ३ !! ४ !! ५ !! ६ !! ७ !! ८ !! ९
|-
!style="font-size: 75%;"| रोमन्
| 0 || 1 || 2 || 3 || 4 || 5 || 6 || 7 || 8 || 9
|-
!style="font-size: 75%;"| बाङ्गला
| ০ || ১ || ২ || ৩ || ৪ || ৫ || ৬ || ৭ || ৮ || ৯
|-
!style="font-size: 75%;"| ओडिया
| ୦ || ୧ || ୨ || ୩ || ୪ || ୫ || ୬ || ୭ || ୮ || ୯
|-
!style="font-size: 75%;"| असमीय
| ০ || ১ || ২ || ৩ || ৪ || ৫ || ৬ || ৭ || ৮ || ৯
|-
!style="font-size: 75%;"| गुजराती
| ૦ || ૧ || ૨ || ૩ || ૪ || ૫ || ૬ || ૭ || ૮ || ૯
|-
!style="font-size: 75%;"| गुरुमुखी
| ੦ || ੧ || ੨ || ੩ || ੪ || ੫ || ੬ || ੭ || ੮ || ੯
|-
!style="font-size: 75%;"| तीब्बतीय
| ༠ || ༡ || ༢ || ༣ || ༤ || ༥ || ༦ || ༧ || ༨ || ༩
|-
!style="font-size: 75%;"| ब्राह्मी
| || || || || || || || || ||
|-
!style="font-size: 75%;"| तेलुगु
| ౦ || ౧ || ౨ || ౩ || ౪ || ౫ || ౬ || ౭ || ౮ || ౯
|-
!style="font-size: 75%;"| कन्नड
| ೦ || ೧ || ೨ || ೩ || ೪ || ೫ || ೬ || ೭ || ೮ || ೯
<!-- Old Sinhala numerals not in Unicode -->
|-
!style="font-size: 75%;"| मलयालम्
| ൦ || ൧ || ൨ || ൩ || ൪ || ൫ || ൬ || ൭ || ൮ || ൯
|-
!style="font-size: 75%;"| तमिळ्
| ೦ || ௧ || ௨ || ௩ || ௪ || ௫ || ௬ || ௭ || ௮ || ௯
|-
!style="font-size: 75%;"| बर्मी
| ၀ || ၁ || ၂ || ၃ || ၄ || ၅ || ၆ || ၇ || ၈ || ၉
|-
!style="font-size: 75%;"| ख्मेर्
| ០ || ១ || ២ || ៣ || ៤ || ៥ || ៦ || ៧ || ៨ || ៩
|-
!style="font-size: 75%;"| थाई
| ๐ || ๑ || ๒ || ๓ || ๔ || ๕ || ๖ || ๗ || ๘ || ๙
|-
!style="font-size: 75%;"| लाओ
| ໐ || ໑ || ໒ || ໓ || ໔ || ໕ || ໖ || ໗ || ໘ || ໙
|-
!style="font-size: 75%;"| बाली
| <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭐</span> || <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭑</span> || <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭒</span> || <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭓</span> || <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭔</span> || <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭕</span> || <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭖</span> || <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭗</span> || <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭘</span> || <span style="font-family:'Aksara Bali';">᭙</span>
|-
|}
==ब्राह्मीलिपेः यूनिकोड सङ्केतम्==
{{फलकम्:ब्राह्मीलिपेः यूनिकोड संस्करणम्}}
== बाह्यानुवन्धः ==
* [[ISCII]] — the coding scheme specifically designed to represent Indic scripts.
* [http://people.w3.org/rishida/scripts/indic-overview/ सरस्वती लिपेः परिचयः]
* [http://www.ancientscripts.com/sa_ws.html दक्षिण जम्बूद्वीपस्य लिपयः]
| |||