"ऋणम्" इत्यस्य संस्करणे भेदः

'''ऋणम्''' - अर्यते-ऋ (गतौ) 'क्तः' (३-२-१०२) । नत्वम् (८-२-६०) । निपा. ।

 

जगति सर्वः अपि व्यवहारः ऋणमयाः । यस्मात् या गतिः प्रकाशिता भवति पुनः तस्मिन् एव तस्याः गतेः विलयनमेव 'ऋणम्' इति उच्यते । तदा एव तस्य विमुक्तिः । अस्याः पृष्ठभूमिकायामेव धर्मस्य स्वरूपं निर्णीतं भवति । यावत् ऋणबन्धः स्यात् तावत् धर्मस्वरूपम् अव्यक्तं भवति । ऋणस्य गतौ व्यत्ययः यदि स्यात् तर्हि धर्मस्वरूपमेव नष्टं भवेत् । अतः तस्य आदान-प्रदाने विवेकपूर्णः व्यवहारः अपेक्षितः । अन्यथा ऋणस्य सम्पर्कः सूक्ष्मरीत्या भवति एव । तावत् अधमर्णत्वम् अनुवर्तते, धर्मस्य पुरोगतिः न भविष्यति ।

 

 

 

धर्मस्य गतिः गहना । तदीयं तत्त्वं तपोभूमिकायां निगूहितं भवति । अतः तस्य अवगमनमपि तपोभूमिकायामेव शक्यं न तु बाह्यव्यवहारभूमिकायाम् । इदं सम्यक् जानद्भिः ऋषिभिः दिव्यव्यवस्था परिकल्पिता अस्ति । अस्य प्रभावः भवति दिव्यः । स्थूलबुद्ध्या गोचरितं न भवेत् । अनया दृष्ट्या एव स्थूलव्यवहारः व्यवस्थितः अस्ति । अतः ऋणस्य व्याप्तिः प्रभावश्च दिव्यः भवति । दिव्यभूमिकायां सृष्टायाः ऋणस्य गतेः अनुसृत्य भौतिकक्षेत्रे व्यवस्थितसोपानानि भवन्ति ।