"प्रथमैकादशी" इत्यस्य संस्करणे भेदः

आषाढमासस्य शुक्लपक्षस्य एकादश्यां तिथौ आचर्यते इदं पर्व । एतस्य पर्वणः एकादशी, उपवासपर्व, [[महैकादशी|महैकादशी]], [[शयनी एकादशी|शयनी एकादशी]] इत्यपि नामानि सन्ति । सर्वेषां वर्णानाम्, आश्रमाणां जनाः, शैववैष्णवादयः सर्वेपि आचरन्ति एतत् पर्व । प्रतिमासम् एकादशीद्वयं भवति तथापि एतदेव “एकादशी”नाम्ना"एकादशी”नाम्ना निर्दिश्यते यतः सर्वासु एकादशीषु एषा अत्यन्तं प्रमुखा । अन्याः एकादशीः आचरितुं ये न शक्नुवन्ति ते आषाढशुक्लैकादशीं वा आचरेयुः इति नियमः अस्ति ।

:१. वर्षऋतोः आरम्भादेव संवत्सरस्य आरम्भः इति काचित् पद्धतिरस्ति । तस्मादेव संवत्सरस्य “वर्षम्”"वर्षम्” इति नाम आगतम् । तदनुगुणं वर्षारम्भे विद्यमाना एषा एकादशी प्रथमैकादशी इत्युच्यते ।

:२. चातुर्मास्यव्रतस्य आरम्भात् पूर्वं विद्यमाना एकादशी इति कारणात् अपि “प्रथमैकादशी”"प्रथमैकादशी” इति उच्यते ।

:३. “प्रथम”शब्दस्य"प्रथम”शब्दस्य “श्रेष्ठः”"श्रेष्ठः” इत्यपि अर्थः अस्ति । एषा एकादशी श्रेष्ठा इत्यस्मादपि कारणात् प्रथमैकादशी इति उच्यते ।

:५. उपवासनियमस्य पालनपर्व इत्यस्मात् “उपवासपर्व”"उपवासपर्व" इत्युच्यते ।

एकादश्याम् आहारसेवनं न करणीयम् इति अस्माकं शास्त्रवाक्यानि वदन्ति । [[स्मृतिः|स्मृति]]-[[पुराणम्|पुराणे]] [[इतिहासः|तिहास]]-[[पर्वमीमांसा|पर्वमीमांसादिषु]] ग्रन्थेषु अपि उपवासः एव करणीयः इति उक्तम् अस्ति ।

अनन्तरदिने द्वादश्यां प्रातः देवपूजां [[ब्राह्मणः|ब्राह्मणभोजनं]] कृत्वा व्रतस्य उद्यापनं कुर्वन्ति । द्वादश्याम् अपि एकभुक्तिम् आचरन्ति । भूमौ एव शयनं कुर्वन्ति । ब्रह्मचर्यनिष्ठाः भवन्ति । दिने निद्रां न कुर्वन्ति । कांस्यस्थालिकया भोजनं न कुर्वन्ति । मितिम् अतिक्रम्य खादनं जलपानं वा न कुर्वन्ति । मांसाहारं न सेवन्ते । मद्यपानम्, असत्यभाषणं, ताम्बूलसेवनं वा न कुर्वन्ति । एवम् एकादशीव्रतं दश्मीतः द्वादशीपर्यन्तं दिनत्रयम् आचरन्ति ।

(तुलायाम् एकत्र समग्रायाः [[पृथ्वी|पृथिव्याः]] दानस्य फलम् एकत्र एकादश्याः आचरणस्य फलं स्थापितं चेत् एकादशीफलमेव अधिकं भवति ।) [[गरुडपुराणम्|गरुडपुराण्स्य]] एषः श्लोकः अपि एकादश्याः महिमानं बोधयति । तदा तदा उपवासकरणम् आरोग्यदृष्ट्या अपि अत्युत्तमम् इति उच्यते । अनेन रोगराहित्यं भवति ।''' “लङ्घनं"लङ्घनं परमौषधम्”''' इति प्रसिद्धा उक्तिः । '''“विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य देहिनः । रसवर्जं रसोऽप्यस्य परं दृष्ट्वा निवर्तते ॥“''' इति उक्त्यनुसारम् उपवासकरणं विषयाणां निवर्तनाय अपि साधनम् । पूर्णतया निराहारं कर्तुं ये न शक्नुवन्ति ते अन्नं विना अन्यत्किञ्चित् खादितुं श्क्यते इति शास्त्रमेव वदति । यथा –

(हविष्यान्नम्, अनौदनं, [[फलम्|फलं]], [[तिलः|तिलं]], [[दुग्धम्|दुग्धं]], [[जलम्|जलं]], [[घृतम्|घृतं]], पञ्चगव्यं वा सेवितुं शक्यते । तत्रापि अग्रिमं पूर्वतनस्य अपेक्षया प्रशस्तम् ।)