"छन्दश्शास्त्रम्" इत्यस्य संस्करणे भेदः

दोषमुक्तः
पङ्क्तिः १:
छन्द:छन्दः शास्त्रस्य इतिवृत्तम् मह्त्त्वपूर्णम् अस्ति । छन्द:छन्दः शास्त्रस्य परम्परायां येषां महद्योगदानं तेषां सर्वेषाम् आचार्याणा विवरणं रामानुजाचार्यस्य गुरुणा श्रीमता यादव प्रकाशेन एकादश शताब्द्यां पिङ्गलसूत्र इति ग्रन्थस्य समाप्तौ एक:महत्त्वपूर्ण:एकःमहत्त्वपूर्णः श्लोक:श्लोकः लिखित:।लिखितः। अस्य श्लोकस्य गङ्गादास प्रणीतायां छन्दोमञ्जर्या:छन्दोमञ्जर्याः भूमिकायां डॉ० ब्रह्मानन्दत्रिपाठिना प्रयोगो विहित:।विहितः। यथा-
<poem>
छन्दो ज्ञानमिदं भवाद्भगवतो लेभे गुरूणां गुरुस्,
पङ्क्तिः ६:
तस्येदं यशसा गुरोर्यदि धृतं प्राप्यास्मदद्यै: क्रमात् l l
</poem>
छन्द शास्त्रस्य आचार्याणां क्रम:क्रमः एवमस्ति- क्रमाङ्कितसूच्यंशाः
दुश्च्यवन:दुश्च्यवनः(इन्द्र:इन्द्रः)
शुक्राचार्य:शुक्राचार्यः
माण्डव्य:माण्डव्यः
• सैतव
यास्क:यास्कः
• पिङ्गलः
• पिङ्गल:
 
अथ च युधिष्ठर मीमांसकेन वैदिक छन्दोमीमांसायाम् आचार्याणां क्रम:क्रमः एवं वर्णित:।वर्णितः।
<poem>
: छन्दशास्त्रमिदं पुरा त्रिनयनाल्लेभेगुहोनादित:।
पङ्क्तिः २१:
: तच्छिष्यैर्बहुभिर्महात्मभिरथो मह्यां प्रतिष्ठापितम् ।
</poem>
छन्द शास्त्रस्य आचार्याणां क्रम:क्रमः एवमस्ति-
 
* शिव:शिवः
* गुह:गुहः
* सनत्कुमार:सनत्कुमारः
* बृहस्पति:बृहस्पतिः
* इन्द्र:इन्द्रः
* शेषनागः (पतञ्जलिः)
* शेषनाग: (पतञ्जलि:)
* पिङ्गलः
* पिङ्गल:
 
== तोटक छन्द==
छन्दशास्त्रस्य आचार्य पिंगलस्य मतानुसारं अस्य लक्षणम् अस्ति-
: वद तोटकमब्धिसकारयुतम्
पिङ्गलमतानुसारं यस्य चतुर्षु चरणेषु चत्वार:चत्वारः सगणा:सगणाः भवेयु:भवेयुः तत्तोटकं नाम वृत्तम् ।
अस्योदाहरणम् एवम् अस्ति-
: यमुनातटमच्युतकेलिकला लसदङ्घ्रिसरोरुहसङ्गरुचिम् ।
: मुदितोटकलेरपनेतुमघं यदिचेछसि जन्म निजं सफलम् ।।
 
तोटक वृत्तस्य प्रयोग:प्रयोगः शंकराचार्येण बहु कृत:कृतः । अस्य छन्दस:छन्दसः गीतं पश्यन्तु-
: प्रतिभाति विकासपरं सततं श्रमशीलयुतं हरियानमिदम् ।
: मनसा वचसा वपुषा व्यतथितान्, मनुजान गणयन्ति विचारपरान् ।
पङ्क्तिः ५४:
: युवकानतिवृत्तिपरान्विमुखान् अभिलक्ष्यमिहाचरणं चरितम् ।
: नितरामतियोजनया भरितं श्रमशीलयुतं हरियानमिदम् ।६
: अधिराजगृहं नगरं परित:ननुपरितःननु वृत्तिविधानमिहाचरितम् ।
: अधिमार्गमिमं ह्यभितस्तरव:ह्यभितस्तरवः श्रमशीलयुतं हरियानमिदम् ।७
: अनिलन्नितवाति हि स्वास्थ्यकरं प्रतिधर्म परं हरियानमिदम् ।
: यवनेशसिखं ननु हिन्दुमयं श्रमशीलयुतं हरियानमिदम् ।८
: नहि सन्ति विवादपरा मनुजा:मनुजाः हरियानमिदं प्रतिभाभरितम् ।
: रणबीरसुतं परिप्राप्यमिदं श्रमशीलयुतं हरियानमिदम् ।९
: कथितं मुनिभि:परिपूर्णमिदंमुनिभिःपरिपूर्णमिदं हरियान विकासपरं भविता ।
: प्रतिभाभरिते प्रमुखे सततं श्रमशीलयुतं हरियानमिदम् ।१०
: जननाद्धि स्वतन्त्रविचारपरं अनुलोमविलोमपरं ह्यभवत् ।
: तपसा नियमेन ह्ययं नृपति:नृपतिः श्रमशीलयुतं हरियानमिदम् ।११
 
== शार्दूलविक्रीडितम् ==
 
यस्य चतुर्षु चरणेषु क्रमेण मगण:सगण:जगण:सगण:तगण:तगण:गुरुवर्णश्चमगणःसगणःजगणःसगणःतगणःतगणःगुरुवर्णश्च भवेत् तत् शार्दूलविक्रीडितम् नाम इति वृत्तम् भवति। तस्य लक्षणम् आचार्यपिङलेन इत्थं निर्दिष्टम् -' ' ' सूर्याश्वैर्यदिमः सजौ सततगाः शार्दूलविक्रीडितम् ' ' ' असिमन् वृत्तॆवृत्ते सूर्यैः(द्वादशभिः) अश्वैः(सप्तभिः) च वर्णैः यतिः भवति।
: ' ' ' गोविन्दं प्रणमोत्तमाङ्ग! रसनॆरसने! तं घोषयाहर्निशं, पाणी! पूजय तं, मनः! स्मर, पदॆपदे! तस्यालयङ्गच्छतम् ।
: एवञ्चेत् कुरुथाखिलं मम हितं शीर्षादयस्तद्ध्रुवं, न प्रेक्षॆप्रेक्षे भवतां कृतॆकृते भवमहाशार्दूलविक्रीडितम् ।' ' ' छन्दोमञ्जरी
 
 
: - द्रुतविलम्बितम्-
: लक्षणम्‌- द्रुतविलम्बितमाह नभौ भरौ
गज भुजंग विहंगम बंधनं शशिदिवाकरयोग्रहपीडनम् । मतिमतान्च विलोक्य दरिद्रतां विधिरहॊविधिरहो बलवानिति मॆमे मतिः।।
 
 
"https://sa.wikipedia.org/wiki/छन्दश्शास्त्रम्" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्