"जम्बुद्वीपः" इत्यस्य संस्करणे भेदः

No edit summary
No edit summary
पङ्क्तिः १:
{{विलीनम्|एशियाखण्डः}}
{{Merge from|जम्बूद्वीपः}}
{{Infobox Continent
{{Underlinked|date=फ़ेब्रुवरि २०१४}}
|title = जम्बुद्वीपः
|image = [[चित्रम्:Asia (orthographic projection).svg|alt=Globe centered on Asia, with Asia highlighted. The continent is shaped like a right-angle triangle, with Europe to the west, oceans to the south and east, and Australia visible to the south-east.|285px]]
|area = {{convert|44579000|km2|sqmi|abbr=on}}<ref name=NG264>{{cite book | publisher=National Geographic Society (U.S.) | title= National Geographic Family Reference Atlas of the World | location=Washington, D.C. | year=2006 | page=264}}</ref>
|population = 3,879,000,000 ([[List of continents by population|1st]])<ref name=wa>{{cite web | url=http://www.worldatlas.com/geoquiz/thelist.htm | title=Continents of the World | work=The List | publisher=Worldatlas.com | accessdate=25 July 2011}}</ref>
|density = 87/km<sup>2</sup> (225/sq mi)
|demonym = [[Asian people|Asian]]
|countries = 48
|list_countries = List of sovereign states and dependent territories in Asia
|dependencies =
{{Collapsible list
| title = {{voidd}}
| frame_style = border: none; padding: 0;
| list_style = display: none;
| 1 = [[Akrotiri and Dhekelia]] | 2 = [[British Indian Ocean Territory]] | 3 = [[Christmas Island]] | 4 = [[Cocos (Keeling) Islands]]
}}
|unrecognized =
{{Collapsible list
| title = {{voidd}}
| frame_style = border: none; padding: 0;
| list_style = display: none;
| 1 = [[Abkhazia]] | 2 = [[Gaza Strip|Gaza Strip (Palestine)]] | 3 = [[Nagorno-Karabakh]] | 4 = [[South Ossetia]] | 5 = [[Republic of China|Taiwan]]
| 6 = [[Turkish Republic of Northern Cyprus]] | 7 = [[West Bank|West Bank (Palestine)]]
}}
|languages = [[Languages of Asia|List of languages]]
|time = [[UTC+2]] to [[UTC+12]]
|internet = [[.asia]]
|cities = [[List of metropolitan areas in Asia by population]]
{{Collapsible list
| title = {{voidd}}
| frame_style = border: none; padding: 0;
| list_style = display: none;
| 1 = {{flagicon|Japan}} [[Tokyo]] <br />{{flagicon|South Korea}} [[Seoul]] <br />{{flagicon|India}} [[Mumbai]] <br />{{flagicon|India}} [[Delhi]] <br />{{flagicon|Pakistan}} [[Karachi]]<br />{{flagicon|Indonesia}}[[Jakarta]] <br />{{flagicon|Japan}} [[Osaka]]
<br /> {{flagicon|China}} [[Shanghai]]<br /> {{flagicon|Philippines}} [[Manila]]<br /> {{flagicon|China}} [[Hong Kong]] <br />{{flagicon|Iran}} [[Tehran]] <br />{{flagicon|Pakistan}} [[Lahore]]<br /> {{flagicon|India}} [[Kolkata]]
<br />{{flagicon|China}} [[Beijing]]<br /> {{flagicon|China}} [[Guangzhou]]<br /> {{flagicon|Taiwan}} [[Taipei]] <br />{{flagicon|Thailand}} [[Bangkok]] <br />{{flagicon|Singapore}} [[Singapore]] <br />{{flagicon|Malaysia}} [[Kuala Lumpur]]<br /> {{flagicon|Vietnam}} [[Ho Chi Minh City]]<br />{{flagicon|United Arab Emirates}} [[Dubai]]
}}
}}
 
जम्बुद्वीपम् एक: महाद्वीपः अस्ति| जम्बुद्वीपम् विशवस्य महिसतम् महाद्वीपः अस्ति| एषः महाद्वीपम् अनेकाणि देशानि अस्ति| [[भारतवर्ष]]: एशानि महाद्वीपम् एक: राष्ट्रः अस्ति |भूम्याः सर्वे प्रधानधर्माः प्रधानमताः च जम्बुद्विपात् उद्भवन्। जम्बुद्वीपात् एव बहवः पुरातनसंस्कृतयः अवर्धन्त।
[[File:LocationAsia.png|thumb|400px|एशियाखण्डः]]
 
जम्बुद्वीपस्य देशाः-
४३ राष्ट्रैः युक्तः अयं खण्डः ४४,३९१,१६३ चतुरस्रकिलोमीटर्मितेन विस्तारेण युक्तः अस्ति । अस्य खण्डस्य भूयान् भागः उत्तरगोलार्धे दृश्यते । इण्डोनेशियादेशस्य भागार्धमात्रं दक्षिणगोलार्धे दृश्यते । दक्षिणस्य १०<sup>०</sup> तः उत्तरस्य ८०<sup>०</sup> अक्षांशयोः मध्ये, पूर्वगोलार्धस्य २५<sup>०</sup> - १९०<sup>०</sup> रेखांशयोः मध्ये अयं खण्डः विद्यते ।
* [[इन्दोनेशिया]]
==परिसरः==
* [[भारत]]
===वृष्टिः===
* [[पाकिस्तान]]
ग्रीष्मकाले जून्-मासतः सप्टम्बर्-मासाभ्यान्तरं नैऋत्य-प्रावृष-वृष्टिः भारत-बाङ्ग्ला-मयान्मार्-श्रीलङ्का-मलेशिया-इण्डोनेशिया-इण्डिचीना-जपानदेशेषु सम्भवति । विशेषतया बाङ्ग्ला-मयान्मार्-मलेशिया-इण्डोनेशिया-फिलिप्पीन्स्-देशेषु अतिवृष्टिः भवति । अतः एव अत्र नित्यहरिद्वर्णारण्यानि विशेषतया दृश्यन्ते । ईशान्य-प्रावृष-वायुना जपान्-दक्षिणपूर्वचीनाभागः-मलेशिया-मयान्मार्-श्रीलङ्का-बाङ्ग्ल-देशेषु भारतस्य तमिलुनाडुप्रदेशे च वृष्टिः भवति । पश्चिमवायुना टर्कि-इस्रेल् इत्यादिषु वृष्टिः भवति । अवशिष्टेषु भागेषु वृष्टिः अल्पा । विशेषतया सौदि-अरेबिया-इरान्-पाकिस्थानस्य दक्षिणप्रदेशाः-मुङ्गोलिया-सैबीरिया इत्यादिषु वृष्टिः नास्ति इत्येव वक्तुं शक्यते ।
* [[बंगलादेश]]
[[File:Asien Bd1.jpg|thumb|left|250px|१८९० तमस्य वर्षस्य एशियामानचित्रम्]]
* [[चीन]]
===उष्णता आर्द्रता च===
* [[जापान]]
जुलैमासस्य मध्यभागः अस्य खण्डस्य उष्णाधिक्यसमयः इति वक्तुं शक्यम् । कर्कवृत्तप्रदेशस्य परिसरे तु औष्ण्यं भवति अत्यधिकम् । भारतस्य दक्षिणभागः, श्रीलङ्का, मलेशिया, इण्डोनेशिया, इण्डोचीना, अरेबिया, इरान्, मध्यचीना, पूर्वचीना, कझखिस्थानम्, मङ्गोलिया इत्यादिषु उष्णता भवति २८<sup>०</sup> - २९<sup>०</sup>डिग्रिसेल्शियस्मितम् । अरेबियादेशस्य पूर्वभागे, अफघानिस्थाने, पाकिस्थाने, उत्तरभारते, चीनादेशस्य पूर्वभागे च औष्णस्य प्रमाणं भवति ३३<sup>०</sup> - ३४<sup>०</sup>डिग्रिसेल्शियस्मितम् । कदाचित् इदं ४०<sup>०</sup> - ४२<sup>०</sup>डिग्रिसेल्शियस्मितं भवति । सैबीरियादेशे उष्णता भवति - ५<sup>०</sup> - १०<sup>०</sup>डिग्रिसेल्शियस्मितम् । टिबेट्-देशे उष्णता ०<sup>०</sup>डिग्रिसेल्शियस्मितस्य अपेक्षया न्यूनं भवति ।<br />
* [[नेपाल]]
जनवरिमासे सूर्यः मकरवृत्तरेखायां चलति इत्यतः तदवधौ अस्मिन् खण्डे शैत्यकालः भवति । तदा सैबीरियादेशे उष्णता भवति ०<sup>०</sup>डिग्रिसेल्शियस्मितस्य अपेक्षया न्यूनम् । पश्चिमे इरान्-देशात् चीनादेशस्य पूर्वभागपर्यन्तं २८<sup>०</sup> - २९<sup>०</sup>डिग्रिसेल्शियस्मितम् उष्णता भवति । इतः दक्षिणदिशि तन्नाम अरेबिया-अफघानिस्थान-इरान्-पाकिस्थान-भारत-इण्डोचीना-बाङ्ग्लादेश-मयान्मार्-श्रीलङ्का-फिलिपीन्स्देशेषु उष्णता क्रमशः वर्धते ०<sup>०</sup> - १५<sup>०</sup> कदाचित् १०<sup>०</sup> - २०<sup>०</sup>डिग्रिसेल्शियस्मितं भवति ।
* [[कोरिया]]
* [[ईरान]]
* [[सऊदी अरब]]
* [[अफगानिस्तान]]
* [[इस्रेल]]
* [[जार्डन]]
* [[तुर्की]]
* [[वियतनाम]]
* [[मलयेशिया]]
आदयः ।
==साधाराः==
{{reflist}}
{{एशियाखण्डस्य देशाः}}
 
[[वर्गः:महाद्वीपः|एशिया]]
==नद्यः पर्वताश्च==
[[वर्गः:Stubs]]
भारतस्य उत्तरभागे स्थितात् काश्मीरात् असमप्रदेशं यावत् हिमालयपर्वतश्रेण्यः सन्ति । जगति एव अत्युन्नतं गौरीशङ्करशिखरम् (एवरेस्टशिखरम् - ८८४८मीटरुन्नतम्) अत्र विद्यते । धवलगिरिः, काञ्चनगङ्गा, नन्दादेवी, के २ इत्यादयः उन्नतशिखराणि विद्यन्ते । अफघानिस्थान-पाकिस्थानयोः हिन्दूकुश्-पामिर्-श्रेण्यौ स्तः । टिबेट्देशे विद्यमानः विशालः प्रदेशः जगति एव उन्नतः समतलप्रदेशः विद्यते । तत्र कुन्लुन्-श्रेण्यः सन्ति । ततः उत्तरस्यां दिशि तियेन्शान्-श्रेणी तदग्रे अल्टायिश्रेण्यः सन्ति । रशियादेशस्य पश्चिमभागे उरल्-श्रेण्यः सन्ति ।<br />
अस्मिन् खण्डे अनेकाः महत्यः नद्यः सन्ति । भारते गङ्गानदी (२४२७ कि मी), ब्रह्मपुत्रः (२७०३ कि मी), पाकिस्थाने सिन्धुनदी (२७३५ कि मी), चीनादेशे हुवाङ्ग्-होनदी (४१८ कि मी), चाङ्ग्-जियाङ्ग्-नदी (५१९९ कि मी), रशियादेशे ओब्-नदी (३८६२ कि मी), येन्नेसिनदी, रशियादेशे बैकल्-नदी, उज्बेकिस्थाने अराल्-नदी, कझकिस्थाने बल्काष्-सरोवरः च अस्ति ।
==सस्यसम्पत्तिः==
भारते १४% भागः अरण्यप्रदेशः अस्ति । अरेबियादेशः मरुभूमिः अस्ति । मङ्गोलियादेशः यद्यपि मरुभूमिः तथापि तृणक्षेत्राणि विद्यन्ते । मध्य-एशिया-भागे अरण्यानि सन्ति । इण्डोचीनाप्रदेशे ५७% अरण्यं १६% तृणक्षेत्राणि सन्ति । इण्डोचीना, इण्डोनेशिया, मलेशिया, फिलिपीन्सदेशेषु नित्यहरिद्वर्णयुक्तानि, आर्द्रपर्णपातयुक्तानि, शुष्कपर्णपातयुक्तानि च अरण्यानि विद्यन्ते । वेणुः-क्रकचपत्र(teak)-रब्बर्-वृक्षाः च आधिक्येन दृश्यते । भारते गन्धद्रव्याणि, काफी-चायम्-इक्षुदण्डः-व्रीहिः-गोधूमः-दालधान्यादीनि अधिकतया उत्पद्यन्ते । बाङ्ग्लादेशे व्रीहिः महता प्रमाणेन वर्धते । मङ्गोलियादेशे गोधूमः, चीनादेशे बार्लि-चायम्-आलूकम्-व्रीहिः च, तुर्कमेनिस्थाने कझकिस्थाने च (मेक्केजोळ), रशियादेशे गोधूमः, बार्लि, ओट्स्,आलूकानि च अधिकतया वर्धन्ते ।
[[File:SingaporeCBD from Carlsberg Sky Tower.jpg|thumb|left|250px|सिङ्गपुरम्]]
==प्राणिपक्षिणः==
वृक-कृष्णमृग-(मुङ्गुसि) - एते मान्सून्-वृष्टियुक्तेषु अरण्येषु दृश्यन्ते । भारतम्, मलेशीया, इण्डोनेशिया, इण्डोचीना, श्रीलङ्का इत्यादिषु देशेषु विद्यमानेषु अरण्येषु गजः, व्याघ्रः, मकरः, नागसर्पः, विषसर्पाः, विविधाः वानराः च आधिक्येन वसन्ति । टिबेट्-देशे याक्-प्राणिनः, रशियादेशस्य उत्तरभागीयेषु ध्रुवप्रदेशेषु भल्लूकाः, सौदि-अरेबियादेशे उष्ट्रादयः विशिष्टप्राणिनः सन्ति । नेपालदेशे गजः व्याघ्रः भल्लूकश्च विद्यते । भूताने याक्-प्राणी विद्यते । बाङ्ग्लादेशस्थे सुन्दर्बन्स्-अरण्ये श्वेतव्याघ्राः जीवन्ति ।<br />
सैबीरियादेशस्य विलोवार्बलर्-पक्षी अरेबियाद्वारा आफ्रिकदेशं प्रति गच्छति । नार्वेदेशस्य समुद्रात् आर्कटिक्-वृत्तस्य वार्बलर्-पक्षी भारतद्वारा इण्डोचीनां प्रति गच्छति । श्वेतबलाकः युरोपदेशतः भारतं प्रति आगच्छति ।
[[File:Evening prayers at Har-Ki-Pairi Ghat in Haridwar.jpg|thumb|right|गङ्गातटम्]]
==खनिजाः==
{| class="wikitable"
|-
! खनिजः !! देशाः
|-
| इन्धनानिलः तैलञ्च || भारतम्, बोर्नियो, सुमात्रा, टर्कि, अमेरिका, इरान्, चीना
|-
| खनिजाङ्गारम् || भारतम्, चीना, इङ्ग्लेण्ड्, आस्ट्रेलिया
|-
| अयः || चीना, रशिया, भारतम्, जपान्
|-
| टङ्ग्स्टन् || चीना
|-
| मेङ्गनीस् || भारतम्, उत्तरकोरिया, जपान्, चीना
|-
| मैका || भारतम्, नेपालदेशः
|-
| टिन् || मलेशिया, चीना, इण्डोनेशिया, रशिया
|-
| स्वर्णम्, रजतम् || भारतम्, इरान्, मलेशिया, जपान्, फिलिप्पीन्स्, अमेरिका, अरेबिया, कझकिस्थानम्
|-
| ताम्रम् || रशिया, जपान्, फिलिप्पीन्स्, चीना
|-
| अस्बेस्टास् || रशिया, चीना, कझकिस्थानम्
|-
| फास्टेट् || रशिया
|-
| झिङ्क् || चीना, जपान्, उत्तरकोरिया, रशिया, कझकिस्थानम्
|-
| बाक्सैट् || रशिया, भारतम्
|-
| टङ्ग्स्टन् || कझकिस्थानम्
|-
| सीसम् (लेड्) || जपान्, उत्तरकोरिया, चीना
|-
| वज्रखण्डः || रशिया
|}
==उद्यमाः==
चीनादेशस्य मृन्मयवस्तूनि, भारतस्य रजत-सुवर्णाभरणानि, शिला-लोहनिर्मितमूर्तयः, कौशेयोत्पन्नम् तस्य निर्यातः इत्यादयः बहुप्रकारकाः उद्यमाः अस्मिन् खण्डे विद्यन्ते । मृत्पात्रनिर्माणम्, वयनम्, काष्ठतक्षणकार्याणि च चीनादेशे बहु कालतः प्रवर्तते । टोम्स्क्-ओम्स्क्-इर्कुटुस्क्-एते रशियादेशे विद्यमानाः उद्यमाः । कृषिमेव अवलभितेषु इण्डोचीना,भारतम्, बाङ्ग्ला, पाकिस्थानम् इत्यादिषु देशेषु कृष्यर्थम् आवश्याकानि उपकरणानि, रसगोभराः इत्यादीनां सम्बद्धाः उद्यमाः बहुधा वर्धिताः सन्ति । नेपालदेशे गवादिपालनम्, दारुकर्म-उद्योगश्च विद्यते । बाङ्ग्लादेशः बहोः कालतः ज्यूट्-वर्धनमे, वस्त्रोद्यमे च अग्रे विद्यते । पाकिस्थाने वस्त्रोद्यमः, मयन्मारे तमाखु-रब्बर्-उद्यमाः, जपानदेशे नौका-वाहन-इलेक्ट्रानिक्वस्त्वादीनाम् उद्यमः, इण्डोचीनाप्रदेशे दारुकर्म-इलेक्ट्रानिक्वस्त्वादीनाम् उद्यमः, छायाचित्रसम्बद्धाः उद्यमाः च विशेषतया विद्यन्ते । भारते अहमदाबाद्, मुम्बै, देहली, लाहोर्, चीनादेशे चोङ्ग्किङ्ग्, ह्याङ्ग्झे, शाङ्घै, जपानदेशे टोकियो, रशियादेशे पेट्रोपवलोस्क्, कुज्वास्, इर्कुटुस्क्, मास्को, डान्बास्, उज्बेकिस्तान्, ताष्केण्टनगराणि च केन्द्रभूतानि सन्ति ।
==वैशिष्ट्यानि==
जगतः द्वे अति विशाले देशे भारतम्, चीना च अस्मिन् खण्डे विद्यन्ते । नेपाले विद्यमानः जगति एव अत्युन्नतः (८८४८ कि मी) एवरेस्ट्-पर्वतः, जगतः विशालसरोवरेषु तृतीयः (६५,००० चतरस्र कि मी) अराल्-सरोवरः अत्र विद्यते । अस्मिन् खण्डे तिस्रः अति दीर्घाः नद्यः (ओब् - ४३४४ कि मी, चाङ्ग्-जियाङ्ग् ५१९९ कि मी, अमुर् ४०२३ कि मी) अत्र सन्ति । जगति विद्यमाने द्वौ हिन्दुराष्ट्रौ भारतम्, नेपालः अत्र स्तः । व्रीहिः, मृत्पात्राणि, चायम् इत्येतेषां मूलस्थानं विद्यते चीनादेशः । चीनादेशात् एव कौशेयम् अरब्-युरोपदेशं प्रति गतम् । बैद्धमतं भारते जन्म प्राप्य पूर्व-अग्नेय-ईशान्यदिशि प्रसृत्य तत्र स्थिरं जातम् । जम्बूद्वीपः इति कथ्यमाने भारते एशियाखण्डस्य बहवः देशाः अन्तर्भूताः आसन् । भारते जाति-वर्ण-कला-साहित्य-भाषा-देवता-धर्म-आचार-आहारादीषु विषयेषु दृश्यमाना विविधता न कुत्रापि अन्यत्र द्रष्टुं शक्या ।
==प्रमुखस्थानानि==
[[File:Phutthamonthon Buddha.JPG|thumb|left|थैलेण्डस्थाः बुद्धभिक्षवः]]
===धार्मिक-ऐतिहासिकस्थानानि===
मक्का, मदीना, जेरुसलेम्, कीव्, इस्तान्बुल्, तेहरान्, बागदाद्, कन्दहार्, पीकिङ्ग्, रङ्गून्, देहली, वाराणसिः, ल्हासा इत्यादीनि
===सांस्कृतिक-औद्यमिकस्थानानि===
कराचि, मुम्बै, अबु धाबि, ओसाका, शाङ्घै, जकार्ता, डमास्कस्, पेषावर, अहमदाबाद्, मनिला इत्यादीनि
===प्रवासकेन्द्राणि===
मुम्बै, काट्मण्डु, बेङ्काक्, हाङ्ग् काङ्ग्, हरप्पा, टोकियो, मोहेञ्जोदारो च ।
 
==बाह्यानुबन्धः==
* {{cite web | title=Display Maps | work=The Soil Maps of Asia | publisher=European Digital Archive of Soil Maps – EuDASM | url=http://eusoils.jrc.ec.europa.eu/esdb_archive/EuDASM/asia/indexes/idx_country.htm | accessdate=26 July 2011}}
* {{cite web | title=Asia Maps | work=Perry-Castañeda Library Map Collection | url=http://www.lib.utexas.edu/maps/asia.html | publisher=University of Texas Libraries | accessdate=20 July 2011| archiveurl= http://web.archive.org/web/20110718061834/http://www.lib.utexas.edu/maps/asia.html| archivedate= 18 July 2011 | deadurl= no}}
* {{cite web | title=Asia | publisher=Norman B. Leventhal Map Center at the Boston Public Library | url=http://maps.bpl.org/search_advanced/?mtid=786 | accessdate=26 July 2011}}
* {{cite journal | title=What is Asia? | url=http://afe.easia.columbia.edu/geography/geo_whatis.html | first=Philp | last=Bowring | journal=Eastern Economic Review | volume=135 | number=7 | date=12 February 1987 | publisher=Columbia University Asia For Educators}}
 
[[वर्गः:भूखण्डाः]]
 
[[got:𐌰𐍃𐌹𐌰]]
[[nv:(*"asia")]]
{{Interwiki conflict}}
"https://sa.wikipedia.org/wiki/जम्बुद्वीपः" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्