"शाण्डिल्यः" इत्यस्य संस्करणे भेदः

शाण्डिल्यः प्रमुखः [[ऋषिः]] । सः शाण्डिल्यगोत्रस्य​ कुलपुरुषः । अयंइदं गोत्रःगोत्रं प्रसिद्धेषु अष्टसु गोत्रेषु अन्यतमःअन्यतमम् । [[संस्कृतम्|संस्कृतभाषा]]<nowiki/>यां शाण् (पूर्णम्) डिलम् (चन्द्रः) इति पदयोः योजनेन शाण्डिल्यः इति पदस्य निष्पत्तिः भवति । एवं शाण्डिल्यः [[चन्द्रः|चन्द्र]]<nowiki/>स्य ऋषिः इति ज्ञायते ।

सः उदरशाण्डिल्यः इत्यपि प्रसिद्धः । सः अतिधन्वान्अतिधन्वनः शौनकस्य शिष्यः येन​ ब्रह्मणः प्रसिद्धत्वंप्रसिद्धत्वम् अपरिमितत्वं पाठितम् ।

कौण्डिन्यः, अग्निवेशः, वत्स्यः, वामकक्षायनः, वैष्टपुरेयः, भरद्वाजः च शाण्डिल्यस्य शिष्याः |। शाण्डिल्योपनिषद् तेन रचिता |। शाण्डिल्यभक्तिसूत्रं तेन लिखितम् इति प्रमाणीकृतमस्ति |। सः हस्तिनापुरस्य परीक्षितमहाराजस्य द्वारकस्य वज्रमहाराजस्य च आध्यात्मसंबद्धान् संशयान् निवारितवान् इति [[श्रीमद्भागवतमहापुराणम्|भागवतपुराणे]] ज्ञायते |।

शाण्डिल्यविद्या विद्यासु एकः गणः अथवा [[दर्शनम्]] । इयं शतपथोपनिषदः अग्निरहस्यम् इत्यस्य एकः भागः |। अपि च एतस्याः विद्यायाः विचाराः छान्दोग्योपनिषदि वर्तन्ते । इयं परब्रह्मं भक्तिं च प्रतिपादयति ।

एषु चतुर्षु वचनेषु शाण्डिल्यः परब्रह्मणः आत्मनः विषये आधारं ददाति |। स्वस्य कर्मणः अनुगुणम् अग्रिमे लोके जीवनं निर्णेष्यति |।

== शाण्डिल्य गोत्रस्यशाण्डिल्यगोत्रस्य उपनामानि ==

[[असमराज्यम्|अस्साम]][[पश्चिमवङ्गराज्यम्|वङ्ग]]<nowiki/>राज्ययोः भण्डोपाध्यायः, विश्वकर्मः, ठाकुरः, मैतिः, बटब्यालः, मन्नः, कुशरिः, भर्ठाकुरः, भोर्ठाकुरः इत्यादीनि शाण्डिल्य गोत्रस्यशाण्डिल्यगोत्रस्य उपनामानि |। पश्चिमोत्तरप्रदेशेषु त्यागिः इति उपनामंउपनाम पूर्वोत्तरप्रदेशेषु तिवारिः च शाण्डिल्य गोत्रेषुशाण्डिल्यगोत्रेषु अन्तर्वर्तेते |

[[गुजरातराज्यम्|गुर्जरराज्ये]] भट्टः, ठाकुरः, व्यासः, विश्वकर्मा इत्यादीनि उपनामानि शाण्डिल्य गोत्रस्यशाण्डिल्यगोत्रस्य सामन्योदाहरणानि |।

[[मध्यप्रदेशराज्यम्|मध्यप्रदेशराज्ये]] दीक्षितः, भरद्वाजः, दुबे, त्रिपाठिः, चतुर्वेदी इत्यादीनि उपनामानि शाण्डिल्य गोत्रस्यशाण्डिल्यगोत्रस्य प्रमुखोदाहरणानि |।

[[महाराष्ट्रराज्यम्|महाराष्ट्रराज्ये]] सिधये, शिधये, पतङ्करः, बिद्वै, घोड्के, हिर्दे, कुलकर्णिः, जोशिः, खेडेकरः, पगेयः, पट्टर्किने, पण्डितः, पट्किः, शुक्लः, सोमनः इत्यादीनि उपनामानि शाण्डिल्य गोत्रस्यशाण्डिल्यगोत्रस्य प्रमुखोदाहरणानि |।

[[बिहारराज्यम्|बिहारराज्ये]] चौधरिः, विश्वकर्मः, शर्मा, ठाकुरः, तिवारिः, झा इत्यादीनि उपनामानि शाण्डिल्य गोत्रेषुशाण्डिल्यगोत्रेषु अन्तर्वर्तन्ते |। उत्तरप्रदेशेषु सरयूनदी समीपे तिवारिः, त्रिपाठिः, विश्वकर्मः, शर्मा, मिश्रः, चौरासियः, जोशिः, त्रिवेदी, शुक्लः, पाण्डेयः इत्यादीनि शाण्डिल्य गोत्रस्यशाण्डिल्यगोत्रस्य उपनामानि |।

[[राजस्थानराज्यम्|राजस्थानराज्ये]] पुष्कर्णब्राह्मणाः, पुरोहितः, द्विवेदी, दुबे, विश्वकर्मः इत्यादीनि शाण्डिल्य गोत्रेषुशाण्डिल्यगोत्रेषु अन्तर्वर्तन्ते |।

[[आन्ध्रप्रदेशराज्यम्|आन्ध्रप्रदेशराज्ये]] पट्नायक् जातीनांजातीनाम् उपनामानि आमति, बलिवद, लोचर्ल, वेलनाडु च वर्तन्ते |। वैदिकब्राह्मणानां जातीनांजातीनाम् उपनामानि भामिडिपतिः, येल्लेपेड्डि, बय्य, गरिमेल्ल भागि च, तेलगण्य, चेन्नवज्जुल, औरवेल च वर्तन्ते |। नियोगीब्राह्मणानां जातीनांजातीनाम् उपनामानि औडिपुडि इत्यादीनि |।

देवाङ्गे वुम्मिटि उपनामंउपनाम शाण्डिल्य गोत्रेषुशाण्डिल्यगोत्रेषु अन्तर्वर्तते. । सैनी जातिषु रेड्डि शाण्डिल्य गोत्रेषुशाण्डिल्यगोत्रेषु अन्तर्वर्तते |।

बिष्ट (दार्चुलराज्ये पश्चिमे नेपाले), काफ्ले, खड्क​ प्रसाई इत्यादीनि उपनामानि नेपालदेशे शाण्डिल्य गोत्रेषुशाण्डिल्यगोत्रेषु अन्तर्वर्तन्ते ।|