क्षीरिणीसस्यम्

क्षीरिणीसस्यम्
	;
जैविकवर्गीकरणम्
जगत् (जीवविज्ञानम्)	Plantae;
(अश्रेणिकृतः)	Angiosperms;
(अश्रेणिकृतः)	Eudicots;
(अश्रेणिकृतः)	Asterids;
गणः	Gentianales;
कुलम्	Apocynaceae;
उपकुलम्	Asclepiadoideae;
वंशः	Hemidesmus;
जातिः	H. indicus;
द्विपदनाम
	Hemidesmus indicus L. R.Br.;
पर्यायपदानि
	Periploca indica;

इदं क्षीरिणीसस्यं भारते वर्धमानः कश्चन सस्यविशेषः । इदं सस्यं भारते सर्वत्र वर्धते । अस्य सस्यस्य पर्णानि २ – ४ अङ्गुलं यावत् दीर्घाणि, हरितवर्णीयानि च भवन्ति । अस्य पुष्पाणि हरितमिश्रित – नीललोहितवर्णीयानि भवन्ति । फलानि च ४ – ६ अङ्गुलं यावत् दीर्घाणि भवन्ति । फलानाम् अन्तः सपादैकम् अङ्गुलं यावत् दीर्घाणि, कृष्णवर्णीयानि बीजानि भवन्ति । इदं सस्यं द्विविधं भवति । श्वेतं (पेमिडिस्मस् इण्डिकस्), कृष्णम् (इकोकार्डस् प्रटिसेन्स्) च इति । अधिकतया श्वेतसस्यम् एव औषधत्वेन उपयुज्यते ।

इतरभाषाभिः अस्य क्षीरिणीसस्यस्य नामानि

इदं क्षीरिणी-सस्यम् आङ्ग्लभाषयाHemidesmus Indicus इति उच्यते । हिन्दीभाषया“कालीसर” इति, तमिळ्भाषायां “नन्नारिम्” इति, मलयाळभाषया“नन्नारिवर्” इति, कन्नडभाषया“नामद बेरु” अथवा “सारीव” इति उच्यते ।

आयुर्वेदस्य अनुसारम् अस्य क्षीरिणी-सस्यस्य प्रयोजनानि

अस्य क्षीरिणी-सस्यस्य रसः मधुरः तिक्तः च । इदं शीतवीर्ययुक्तं, गुरुगुणयुक्तं चापि । विपाके मधुरः एव भवति । अस्य सस्यस्य मूलम् एव औषधत्वेन उपयुज्यते । ॑॑॑# इदं क्षीरिणी-सस्यं वातं, वातजन्यं दोषं, पित्तं, पित्तजन्यं दोषं चापि परिहरति ।

इदं शरीरस्य ज्वलनं, ज्वरं च शमयति ।
नेत्ररोगेषु, चर्मरोगेषु च अस्य उपयोगः हितकरः ।
इदं मूत्रविकारान्, रक्तहीनतां च निवारयति ।
इदं बलहीनतां निवार्य बलं वर्धयति ।
अस्य कषायं ३० एम्. एल्. यावत्, कल्कं ५ ग्रां यावत् सेवनीयम् ।
अनेन निर्मितानि “सारीवादिकाषायं”, “सारीवादिवटी”, “सारीवादिपानकं”, “सारीवादि आसवम्” इत्यादीनि औषधानि आयुर्वेदस्य आपणेषु उपलभ्यन्ते ।