गोन्दियामण्डलम्
गोन्दियामण्डलं (मराठी: गोंदिया जिल्हा, आङ्ग्ल: Gondia district) महाराष्ट्रराज्ये स्थितं मण्डलम् । अस्य मण्डलस्य केन्द्रं गोन्दिया इति नगरम् | भण्डारामण्डलस्य विभाजनं कृत्वा १ मे १९९९ दिनाङ्के गोन्दियामण्डलं स्थापितम् । आदिवासिबहुसङ्ख्याङ्कं मण्डलम् इदम् ।
गोन्दियामण्डलम् Gondia District गोंदिया जिल्हा | |
|---|---|
|
मण्डलम् | |
.svg) महाराष्ट्रराज्ये गोन्दियामण्डलम् | |
| देशः |
 India |
| जिल्हा | गोन्दियामण्डलम् |
| उपमण्डलानि | अर्जुनी/मोरगाव, आमगाव, सडक/अर्जुनी, सालेकसा, गोन्दिया, गोरेगाव, तिरोडा, देवरी |
| विस्तारः | ५,६४० च.कि.मी. |
| जनसङ्ख्या(२०११) | १३,२२,५०७ |
| Time zone | UTC+५:३० (भारतीयमानसमयः(IST)) |
| Website | http://gondia.gov.in |
भौगोलिकम्
सम्पादयतुमहाराष्ट्रराज्यस्य ईशान्यभागे गोन्दियामण्डलं स्थितमस्ति । गोन्दियामण्डलस्य विस्तारः ५,६४० च.कि.मी.मितः अस्ति । अस्य मण्डलस्य पश्चिमदिशि भण्डारामण्डलम्, दक्षिणदिशि गडचिरोलीमण्डलं, पूर्वदिशि छत्तीसगढराज्यम्, उत्तरदिशि मध्यप्रदेशराज्यं च अस्ति । अस्मिन् मण्डले १,१९७ मि.मी.मितः वार्षिकवृष्टिपातः भवति । वैनगङ्गा इति अस्य मण्डलस्य मुख्यनदी ।
जनसङ्ख्या
सम्पादयतुजनगणनानुगुणं(२०११) गोन्दियामण्डलस्य जनसङ्ख्या १३,२२,५०७ अस्ति । अस्मिन् मण्डले ६,६१,५५४ पुरुषाः, ६,६०,९५३ महिलाः च सन्ति । अस्मिन् मण्डले प्रति च.कि.मी. क्षेत्रे २५३ जनाः वसन्ति, अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रति च.कि.मी. २५३ जनाः । २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः १०.१४% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री-अनुपातः १०००-९९९ अस्ति । अत्र साक्षरता ८४.९५% अस्ति । गोन्दियामण्डलस्य ८२.९२% जनाः ग्रामीणभागे निवसन्ति ।
उपमण्डलानि
सम्पादयतुअस्मिन् मण्डले अष्ट उपमण्डलानि सन्ति । तानि-
१ अर्जुनी/मोरगाव
२ आमगाव
३ सडक/अर्जुनी
४ सालेकसा
५ गोन्दिया
६ गोरेगाव
७ तिरोडा
८ देवरी
मण्डलमिदं भागद्वये विभक्तं, तौ च भागौ देवरी, गोन्दिया च । अस्मिन्मण्डले ९५४ ग्रामाः सन्ति । द्वे एव मुख्यनगरे स्तः । ते तिरोडा, गोन्दिया च ।
प्रशासनम्
सम्पादयतुअस्मिन् मण्डले ८ पञ्चायतसमितयः सन्ति । द्वे नगरपरिषदौ, ५५६ ग्रामपञ्चायतसमितयः च कार्यरताः सन्ति ।
सांस्कृतिकविशेषाः
सम्पादयतुअस्मिन् मण्डले आदिवासिबहुसङ्ख्याकानि उपमण्डलानि बहूनि वर्तन्ते, अतः तेषां विशिष्टा संस्कृतिः अपि दृश्यते । 'गोण्ड, कोलाम, माडिया, परधान' इत्येताः अनुसूचितजनजातयः अत्र निवसन्ति । तेषां 'गोण्डी', 'माडिया' इत्येते भाषे । 'पेरसा पेन' इति तेषां देवता नाम । एते जनाः शुभावसरेषु, सस्यसङ्ग्रहणावसरेषु च 'रेला' इति उत्सवम् आचरन्ति । 'ढोल' इति तेषां नृत्यम् । दसरा(दशहरा), दीपावलिः च तेषां प्रमुखोत्सवः । अत्रस्थाः आदिवासिजनाः अरण्यवासिनः।
वीक्षणीयस्थलानि
सम्पादयतु- इतियाडोह जलबन्धः
- नवेगाव-राष्ट्रियोद्यानम् - अर्जुनी उपमण्डलात् ६५ कि.मी. दूरे स्थितम् अस्ति ।
- पद्मपुर - गोन्दिया इत्यस्मात् उपमण्डलात् ३० कि.मी. दूरे अस्ति । भवभूतेः जन्मस्थानम् इदम् ।
- नाग्रा - गोन्दिया इत्यस्मात् उपमण्डलात् ५ कि.मी. दूरे अस्ति । पुरातत्वविभागेन उत्खननम् अत्र कृतम् । १५ तमे शतके निर्मितं शिवमन्दिरम् अत्र अस्ति ।
- नागझिरा वनम् - प्रसिद्धम् अभयारण्यम् ।
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
सम्पादयतु- Gondia district website
- www.gondiainfo.com Archived २००९-०६-२२ at the Wayback Machine
- [१]
- [२]
- [३]