चिक्क विर राजेन्द्र

चिक विर राजेन्द्र वा चिक्क वीर राजेन्द्र (कन्नड : ಚಿಕವೀರ/ಚಿಕ್ಕವೀರ ರಾಜೇಂದ್ರ, cika/cikka vīrarājendra), दक्षिण भारतस्य कोडगु राज्यस्य अन्तिमः शासकः आसीत् । तस्य तथ्यः नामः विरा राजेन्द्रम् इति, किन्तु तस्य मातुलस्य नामस्य समानत्वात् तस्य नाम्नि चिक्का (कन्नडः कोडवः च भाषयोः कनिष्टतः इत्यर्थः) इति उपसर्गः भेदार्थम् योज्यते। सः द्वितीय लिङ्ग राजेन्द्रस्य पुत्रः।

चिक्क विर राजेन्द्र (प्रायः १८०५)

राज्यसंयोजनम्

नल्क्नाड सदनम्, कोडगु, समर्पणात् पूर्वं चिक्क विर राजेन्द्रस्य आश्रयस्थलम्

क्रिस्त १८३४ संवत्सरे एप्रिल मासस्य चतुर्विंश्यां आङ्ग्लैः स राज्यात् उत्पाटितः विवासितः च; राज्यः आङ्ग्ल-शसित भरतस्य अधिकारत्वम् एकं अभवत् । सः वाराणस्यां केचन वर्षाणि व्यययित्वा गौरम्मा इति तस्य प्रिय पुत्र्या सह तस्य राज्यस्य प्रतिष्ठापन-याचनार्थं आङ्ग्ल देशं गतवान्।

लण्डन्

गौरम्मा, कालान्तरे विक्टोरिया गौरम्मा, चिक्क विर राजेन्द्रस्य पुत्री, विक्टोरिया राज्ञ्या परिगृहीतः पालितः च ।

स राजा चतुर्दशवर्षपर्यन्तं यावत् वाराणस्यां १२,००० पाउण्ड् वेतनेन निवसितवन् । मुद्दम्म मुस्सामत (गंगा महारानी) इति तस्य प्रथमा पुत्री १८५० संवत्सरे डिसेम्बरमासे वाराणस्यां विवाहं कृत्वा जङ्ग् बहादुर् राणा इत्यस्य तृतीया पत्नी अभवत् । सः मेजर ड्रमण्ड् द्वयोः पत्न्या स्वपुत्र्या च सह यूक्सिन् इति समुद्रकटके आङ्ग्लदेशस्य साउत्हेम्प्टन्-नगरं १८५२ संवत्सरे मे-मासस्य द्वादश्याम् अभिगमितवान्। रात्रीं राड्लि-होटेल्-नगरं नाम्ना वसतिगृहे य्वतीत्व परदिने रेलयानेन लण्डन्-नगरं गतवन्तः ते। राजा स्वजातिं त्यक्तवान्, तस्य षट् सेवकाः शाकाहारिणः ते मद्यं न पिबन्ति ते वसतिगृहस्य पृष्ठतः बहौ पाकं कुर्वन्ति स्म, वसतिगृहान्तरे उपकक्षेषु वा फलकेषु अधः वा सुप्तवन्तः च इति एकस्मिन् स्थानीवृत्तपत्रे उल्लेखितम् ।

लण्डन्-नगरं आगम्य अनेकानि याचनाम् अकरोत् सः । १८५३ संवत्सरे नवम्बर्-मासस्य अष्टादश्यां लण्डन्-स्टेन्डर्ड् इति वृत्तपत्रे एकं पत्रं प्रकाशितम् यत्र सः स्वस्य स्थितिं वर्णितवान् । सः दर्शितवान् यत् तस्य मातुलः जनरल् एबरक्रॉम्बी इत्यस्य बम्बई-सेनायाः च कोडगु राज्यात गत्वा कॉर्नवालिस सह सम्मिलितुं १७९९ संवत्सरे साहाय्यं कुर्वन् ईस्ट् इण्डिया-कम्पनी श्रेणीं टिपू-सुल्तान् अस्य विरुद्धं अभियाने साहाय्यं कृतवान् च। सः स्वस्य देवरः चेन् बसवा अस्य विषये अपि लिखितवान् यः १८३० संवत्सरे कुटुम्बस्य विरुद्धं मैसूरुनगरं गतः । ततः चिक्क राजेन्द्रः आङ्ग्लानां चेन् बसवा अस्य समर्पयितुम् अनुरोधं अकरोत्, यः मैसूरुनगरं पलायनस्य क्रमे केषाञ्चन अधिकारिणां अपि निहतः। चेन् बसवा ईस्ट् इण्डिया कम्पनी श्रेण्याः शरणार्थी तस्य समर्पणं कर्तुं न शक्यते च इति प्रतिवत्कः । किञ्चित्कालानन्तरं मलयदेशात् मैसूरुं प्रति गच्छन् ईस्ट् इण्डिया कम्पनी श्रेण्याः दूतः चिक्क राजेन्द्रेण निरुद्धः । यदा सः न मोचितः तदा कम्पनी बलात् तस्य सदनम् आक्रान्तः (स्वस्य १६०,००० पाउण्ड् तुल्यमूल्यानि वस्तुनि अपहृतः) । सः वाराणस्यां १४ वर्षाणि कालाणि यावत् निबन्धितः, तस्मै १८०,००० पाउण्ड् प्रतिकरनीयं इति अभियुक्तः । सः एवं प्रतिवादं कृतवान्- ।

तस्य स्वास्थ्यं निकृष्टमभवत्, ततः १८५९ संवत्सरे सेप्टेम्बर्-मासस्य र्विंश्यां स्वस्य निवासस्थाने (२०, क्लिफ्टन् विलास्, वारविक् रोड्, मैडा हिल् वेस्ट् इत्यत्र) मृतः । तस्य शवः केन्सल् ग्रीन श्मशाने निखातः ।

साहित्ये, माध्यमे च

प्रसिद्धः कन्नडसाहित्यकारः ज्ञानपीठपुरस्कारप्राप्तः मस्ति वेङ्कटेश अय्यङ्गर्, तस्य राज्ञः जीवनकालस्य आधारेण चिकविर राजेन्द्र इति समीक्षकैः प्रशंसितं पुस्तकं लिखितवान् । विषयस्य सन्तुलितनिबन्धनेन अयं पुस्तकः बहुधा प्रसिद्धः अस्ति; न तु नायकस्य कथितानां दुष्कृतीनां समावेशयति, न च आङ्ग्लविरुद्धं खण्डरूपेण उद्भवति । पुस्तकं स्वस्य परिवेशस्य संस्कृतिभिः, लोकाचारैः च पूरितः, १९ शताब्द्याः कोडगुः प्रान्तस्य वस्तुतः।

राज्ञः एकः एव विश्वासपात्रः आसीत् – तस्य बाल्यकालस्य मित्रं ['कुन्ट' पङ्गुः इति] बसव इति उपन्यासे अय्यङ्गर चिक्क विर राजजेन्द्रस्य चित्रणं करोति । एकस्मिन् प्रसङ्गे राजा स्वभगिन्याः शिशुबालकं (भगिन्याः देवम्मजी अस्याः, तस्य देवरः चेन्ना बसव अस्य च पुत्रं) क्रोधेन मारितवान् इति चित्रितः अस्ति । स्वशासनस्य समर्थनं तीव्रगत्या न्यूनीभवति इति कारणेन चिक्का विराराजजेन्द्रः आङ्ग्ल राजेन सह सर्वाधिकसङ्घर्षः कर्तुं कल्पयति, नल्क्नाड् सदने आश्रयं अन्वेषयति । राजा बसवं राजद्रोहस्य आरोपेण हन्ति (वास्तविकतायां कुन्त बसव कालान्तरे यदा आङ्ग्लाः कोडगु प्रान्ते प्रविशन्ति तदा सः अज्ञातैः जनाभिः मृतः) । चिक्क विर राजजेन्द्रः आङ्ग्लानाम् आक्रमणस्य प्रतिरोधं कर्तुं असमर्थः तथा च आक्रमणं अनन्तरम्‌ १८३४ संवत्सरे निर्वासनं प्रेषितः । अय्यङ्गार १९८३ संवत्सरे भारतस्य साहित्यि ज्ञानपीठपुरस्कारं सम्पादितवान्।

अस्य कन्नड-उपन्यासस्य आधारेण निर्मितः दूरदर्शन-प्रदर्शनः अन्तिमराजु इति , भारतस्य राज्य सञ्चालित-दूरदर्शन-जालं, दूरदर्शनेन १९९२ संवत्सरे प्रसारितः भवितुम् प्रस्तुतं आसीत् । किन्तु अस्य राज्ञः "पिशाचावतारः" इति चित्रणं कृतं अस्ति इति  वीरशैवसमुदायस्य कोडवानां च विरोधैः जालपुटेन एषः धारावाहि उच्छिन्नः।