दत्तांशकोशः
|
एषः लेखः अपाकरणार्थम् अङ्कितोऽस्ति । स्वस्यैव निर्मितेभ्यः पृष्ठेभ्यः सूचनेयं मा अपाकुरु। यदि यह पृष्ठ आपने बनाया है, और आप इसके नामांकन का विरोध करते हैं, तो इसके हटाए जाने पर आपत्ति करने के लिये, इस पृष्ठ के चर्चा में जा कर आप इस पृष्ठ को हटाने के विरोध का कारण बता सकते हैं । अपाकरणस्य कारण: Test page |
आधुनिकसमाजस्य जीवनस्य अत्यावश्यकः घटकः दत्तांशकोशः (Database), दत्तांशकोशप्रणाली (Database System) च स्त: | वयं प्रतिदिनं बहवः क्रियाकलापाः प्राप्नुमः येषु दत्तांशकोशेन सह किञ्चित् अन्तरक्रिया भवति | यदि वयं धनं निक्षेपयितुं वित्तकोशं गच्छामः वा विमानसेवायाः आरक्षणं कुर्मः वा ग्रन्थसूचीवस्तुं अन्वेष्टुं सङ्गणकयुक्तं पुस्तकालयसूचीं प्राप्नुमः, अथवा यदि वयं किमपि अन्तर्जालद्वारा क्रीतवन्तः, संभावना अस्ति यत् अस्माकं कार्येषु कश्चन सङ्गणकप्रोग्राम् दत्तांशकोशं प्राप्तुं प्रवृत्तः भविष्यति । किराणां भण्डारे अपि वस्तूनि क्रेतुं प्रायः स्वयमेव दत्तांशसंग्रहं अद्यतनीकरणं करोति यस्मिन् उपस्करादिद्रव्याणां सूची भवति। एताः सामान्यतया पारम्परिकदत्तांशकोशानुउपयोजनानि इति उच्यन्ते, येषु अधिकांशाः सूचनाः सञ्चिताः प्राप्ताः च पाठ्यरूपेण वा संख्यात्मकरूपेण भवन्ति।
विगतकेषु वर्षेषु, तन्त्रज्ञानस्य प्रगतिः दत्तांशकोशप्रणाल्याः रोमाञ्चकरानि नूतनानि उपयोजनानि प्रावर्तयत्। फ़ेस्बुक्, ट्विटर्, फ़्लिकर् इत्यादीनां सामाजिकमाध्यमजालस्थलानां प्रसारणेन अन्यासु अपि, पोस्ट्(post), ट्वीट्स्(tweets), चित्राणि(images), वीडियोक्लिप्स्(videoclips) इत्यादीनां पारम्परिक-दत्तांशानां (non-traditional data) सञ्चयार्थं विशालदत्तांशकोशानां निर्माणम् आवश्यकम् अस्ति। सामाजिक-माध्यम-उपयोजनानां कृते दत्तांशस्य प्रबन्धनार्थं नूतनप्रकाराः दत्तांशकोशप्रणालयः निर्मिताः, यानि बिग्-डेटा-स्टोरेज्-सिस्टम्स् अथवा नोएस्क्युएल् सिस्टम्स् (NOSQL Systems) इति अपि उच्यन्ते। एतादृशानां प्रणालीनां उपयोगः गूगल्, अमेज़ान्, याहू इत्यादिभिः कम्पनीभिः अपि स्वस्य जालसन्धानयन्त्रेषु आवश्यकदत्तांशस्य प्रबन्धनार्थं, तथैव मेघभण्डारणं (Cloud Storage) प्रदातुं च क्रियते, यत्र उपयोक्तृभ्यः सर्वेषां प्रबन्धनार्थं जालपुटे सर्वप्रकारस्य दत्तांशस्य प्रबन्धनार्थं सञ्चय-क्षमताः प्रदत्ताः भवन्ति, यासु प्रलेखानि(documents), प्रोग्राम्स्(programs), चित्राणि(images), वीडियोस्(videos), ईमेल्स्(emails) इत्यादीनि अन्तर्भवन्ति।
दत्तांश वा दत्तांशकोश: इत्युक्ते किम् ?
अधुना दत्तांशस्य अथवा दत्तांशकोशस्य अर्थः किम्इति पश्यामः । दत्तांशकोशः सम्बन्धितदत्तांशसङ्ग्रहः भवति । दत्तांशः ज्ञातानि तथ्यानि निर्दिशति येषां अभिलेखनं कर्तुं शक्यते, येषां अन्तर्निहितार्थः भवति । ये जनान् भवान् जानाति तेषां नामानि, दूरभाष-सङ्ख्याः, सङ्केतानि च विचारयतु। अधुना एतत् दत्तांशं सामान्यतया मोबाईलफोनेषु संगृह्यते, येषु स्वकीयं सरलं दत्तांशकोशतन्त्रांश: भवति । एतत् दत्तांशं अनुक्रमित-सङ्केतपुस्तके अपि अभिलेखितुं शक्यते अथवा व्यक्तिगत-सङ्गणकस्य तथा मैक्रोसाफ्ट्-आक्सस् अथवा एक्सेल् इत्यादीनां तन्त्रांशस्य उपयोगेन हार्ड्ड्रैव्-मध्ये सञ्चालयितुं शक्यते। अन्तर्निहितार्थयुक्तानां सम्बद्धाः दत्तांशसङ्ग्रहः दत्तांशकोश अस्ति।
दत्तांशकोशस्य गुणाः
- दत्तांशसङ्ग्रहः वास्तविकलोकस्य किन्चित् पक्षस्य प्रतिनिधित्वं करोति, कदाचित् लघुलोकः(mini world) वा प्रवचनस्य विश्वः (Universe of Discourse) इति कथ्यते। लघु-जगति परिवर्तनं दत्ताम्शकोशस्य-मध्ये प्रतिबिम्बते।
- दत्तांशसङ्ग्रहः तार्किकदृष्ट्या सुसङ्गतः दत्तांशसङ्ग्रहः अस्ति यस्य कानिचन अन्तर्निहितः अर्थः अस्ति। दत्तांशस्य यादृच्छिकं वर्गीकरणं सम्यक् दत्तांशकोशः इति निर्दिष्टुं न शक्यते ।
- दत्तांशकोशः विशिष्टप्रयोजनाय परिकल्पितः, निर्मितः, दत्तांशैः पूरितः च भवति । अस्य उपयोक्तृणां समूहः अभिप्रेतः अस्ति तथा च केचन पूर्वकल्पिताः उपयोजनानि सन्ति येषु एतेषां उपयोक्तृणां रुचिः अस्ति।
अन्येषु शब्देषु, दत्तांशकोशे कश्चन स्रोतः भवति यस्मात् दत्तांशः व्युत्पन्नः भवति, वास्तविक-जगतः घटनाभिः सह किञ्चित्कालं संवादः भवति, तथा च प्रेक्षकाः सन्ति ये तस्य विषयवस्तुषु सक्रियतया रुचिं धारयन्ति। दत्तांशकोशस्य अन्त्यप्रयोक्तारः व्यावसायिकव्यवहारं कर्तुं शक्नुवन्ति (यथा, ग्राहकः चित्रयन्त्रं क्रीणाति) अथवा घटनाः भवितुम् अर्हन्ति (यथा, कर्मचारिणः शिशुः अस्ति) येन दत्तांशकोशे सूचना परिवर्तते | दत्तांशसङ्ग्रहः सर्वदा यथार्थः विश्वसनीयः च भवितुं, सः यस्य प्रतिनिधित्वं करोति तस्य लघुलोकस्य वास्तविकं प्रतिबिम्बः भवेत्। अतः परिवर्तनानि यथाशीघ्रं दत्तांशकोशे प्रतिबिम्बितव्यम् ।
दत्तांशसंग्रहः कस्यापि आकारस्य सङ्कीर्णतायाः च भवितुम् अर्हति। यथा, पूर्वं निर्दिष्टानां नामानां पत्तनानां च सूच्यां केवलं कतिपयशतानि अभिलेखाः एव भवेयुः, प्रत्येकस्य सरलतया संरचना भवेत्। इतोऽपि बृहत्तरस्य आकारस्य जटिलतायाः च दत्तांशसंग्रहस्य परिपालनं फ़ेस्बुक् इत्यादिभिः सामाजिक-माध्यम-संस्थया भविष्यति, यस्य कोटिभ्यः अपि अधिकाः उपयोक्तारः सन्ति।
अन्तर्जालस्य जालपुटस्य सम्यक् संचालनाय, उपयोगकर्तारः कः कस्य मित्रः इति सम्बन्धः, प्रत्येकस्य उपयोगकर्तुः प्रकाशनानि, तथा प्रत्येकस्य प्रकाशनं कः कः दृष्टुं शक्नोति इत्यादिकं आवश्यकं विवरणं सञ्चालनीयं भवति। एषा सम्पूर्णा सूचनाः सततं परिवर्त्यमानाः सन्ति। तस्मात् एतेषां प्रकाराणां सूचनानां सञ्चरणार्थं सामाजिकमाध्यमस्य जालपुटे बहु दत्ताम्श सङ्रहस्य आवश्यकता भवति।