देवकणः
देवकणः इत्येषः कणः वैज्ञानिकभाषया हिग्स्-बोसन्-कणः इति निर्दिश्यते । अनेन कणेन एव ब्रह्माण्डस्य सृष्टिः जाता इत्येषः विज्ञानिनाम् अभिप्रायः । चन्द्रः, नक्षत्रं, सस्यवृक्षादयः, प्राणिनः इत्येषां सर्वेषां सृष्टिकारणं वर्तते अयं देवकणः । स्विट्झर्ल्याण्ड्देशे जिनीवानगरे अणुभौतशास्त्रस्य संशोधनार्थं विद्यमाने विश्वस्य बृहत्तमे (ऐरोप्य-परमाणुसंशोधनसंस्था - सि. इ. आर्. एन्.) सुरङ्गप्रयोगालये २०१२ तमस्य वर्षस्य जुलैमासस्य ४ दिनाङ्के देवकणसदृशः कणः आविष्कृतः इति घोषितः ।
ब्रह्माण्डस्य सृष्टिः
सम्पादयतु१४ शतकोटिवर्षेभ्यः पूर्वं कश्चन महास्फोटः जातः । तस्मात् स्फोटात् आविर्भूताः एते हिग्स्-बोसन्-कणाः एव परमाणुषु द्रव्यराशिं योजितवन्तः । ततः एव ताराग्रहादयः उत्पन्नाः । परमाणुषु द्रव्यराशिः (भारः) यदि न स्यात् तर्हि ते एकत्र स्थिताः न भवन्ति स्म । अतः एव अयं देवकणः ब्रह्माण्डनिर्माता इति निर्दिश्यते । सृष्टेः निर्माणं सरलतया विवृणोति स्टेण्डर्ड् माडेल् (एस् एम्) इत्येतत् साधनम् । तस्मिन् निर्दिष्टेषु १२ कणेषु ११ कणाः प्राप्ताः आसन् । अयं देवकणः एव द्वादशः कणः ।
कः अयं कणः?
सम्पादयतुअति सूक्ष्मकणानाम् एतेषाम् अवगमनाय क्वाण्टं-विश्वम् अवगन्तव्यम् । इदं विश्वं बहिः दृश्यमानं ब्रह्माण्डमिव अनूह्यं, निगूढं, सङ्कीर्णतमं च विद्यते । परमाणवः अति सूक्ष्मकणाः । अस्माभिः सकृत् स्वीकृते श्वासे 'दश'सङ्ख्यायाः पुरः २० शून्यानि योजयामः चेत् प्राप्यमाणसङ्ख्याकाः आम्लजनकपरमाणवः विद्यन्ते । तादृशे सूक्ष्मतमे परमाणौ प्रोटान्-न्यूट्ऱान्-कणाः भवन्ति । प्रोटान्कणस्य अन्तः विद्यमानः अनूह्यं विश्वमेव क्वाण्टं विश्वम् । उदाहरणाय - हीलियम्-अनिलं द्रवरूपं प्रति आनीय पात्रे यदि स्थापयेम तर्हि सः क्वाण्टं-स्थितिं प्राप्नोति । किञ्चित्कालानन्तरं सः पात्रस्य उपरिभागम् आगत्य ततः बहिः अदृश्यतां गच्छति । अयं विशिष्टः सन्निवेशः सङ्ख्याशास्त्रस्य आधारेण एव ऊहितं भारतीयेन अपूर्वेण विज्ञानिना सत्येन्द्रनाथबोसेन १९२४ तमे वर्षे । द्रव्यानां अस्याः विशिष्टस्थितेः कारणस्य आविष्करणे ऐन्स्टीनः अपि योगदानम् अकरोत् । एताभ्याम् अन्विष्टम् इत्यतः द्रव्यस्य सा विशिष्टस्थितिः 'बोस्-ऐन्स्टीन्-कण्डेन्सेट्' इति निर्दिश्यते । अस्याः स्थितेः तस्मिन् विद्यमानः विशिष्टकणाः एव कारणीभूताः इति सप्रमाणं दर्शितं १९६४ तमे वर्षे पीटर्-हिग्स्-नामकेन विज्ञानिना । अतः एव अयं कणः 'हिग्स् बोसन्'कणः इति निर्दिश्यते । प्रोटान्-कणस्य अन्तः विद्यमानस्य अस्य सूक्ष्मतमकणस्य द्रव्यराशिः १२० गुणितम् अधिकम् इति उच्यते । अत्र भाषापरिमितिम् अतिरिच्य वस्तुस्थितिः ग्रहीतव्या भवति ।
प्रयोगपथः
सम्पादयतुविश्वसृष्टेः कारणं महास्फोटः इति ज्ञातः अंशः । तादृश्याः अगाधशक्तेः पुनः सृष्टिः सामान्या न इति विज्ञानिनः जानन्ति स्म । अतः तन्निमित्तं विज्ञानिभिः अति बृहत् विज्ञानोपकरणं निर्मितम् । फ्रान्स्-स्विट्झर्लेण्ड्देशयोः सीमाप्रदेशे सुरङ्गप्रयोगालये इदं यन्त्रं संस्थापितम् । तस्य नाम 'लार्ज्-ह्याड्रन्-कोलैडर्' इति । सरलं नाम 'बिग्-बेङ्ग्-मिषन्' इति । भूमौ ५७४ पादयुते गभीरे स्थले २७ किलोमीटर्परिमितः दीर्घः सुरङ्गमार्गः कल्पितः । विश्वसृष्टेः अवसरे क्षणस्य शतकोट्यंशे भागे विद्यमानस्य उष्णांशस्य पुनः सृष्ट्यर्थम् इदं यन्त्रं निर्मितम् । अणोः हृदयरूपाः प्रोटान्कणाः सुरङ्गस्य उभयदिशौ अपि स्फोटयन्ति । एते कणाः प्रकाशस्य ९९.९९९९९९१ प्रतिशतेन वेगेन चलन्ति । अनेन वेगेन प्रोटन्कणाः क्षणे ११ सहस्रवारं यन्त्रे भ्रमणं कुर्वन्ति । प्रदक्षिणावसरे निर्दिष्टेषु स्थलेषु प्रोटान्कणानां घट्टनं कारयन्ति । एतस्मात् महतः प्रमाणस्य शक्तिः उद्गता भवति । इयं शक्तिः द्रव्यरूपं प्राप्य नूतनकणानां सृष्टौ सहायिका भवति । ऐन्स्टीनेन वचनानुगुणं e=mc2 इत्येतत् सूत्रम् अत्र अन्वेति । ये कणाः नूतनतया जायन्ते ते सान्द्रयुक्ताः भवेयुः इति चेत् उत्पद्यमाना शक्तिः अगाधा स्यात् । अधिकसान्द्रयुक्ताः कणाः न्यूनसान्द्रयुक्तेषु कणेषु विलीनाः भवन्ति । इदम् अत्यल्पावधौ भविष्यति । तन्नाम क्षणस्य १००० कोट्यंशस्य भागस्य अवधौ इदं सर्वं भविष्यति । अस्य कणस्य अभिज्ञाने विज्ञानिनः यशस्विनः जाताः सन्ति । ३५ देशानां १६० विज्ञानसंस्थाभ्यः आगताः द्विसहस्राधिकाः विज्ञानिनः देवकणस्य सृष्टौ निरताः सन्ति । २००८ तमस्य वर्षस्य सेप्टेम्बर्मासस्य १० दिनाङ्के इदं कार्यम् आरब्धम् । आरम्भे केषुचित् एव दिनेषु हीलियम्-अनिलगोलानां स्फोटस्य कारणतः घर्षणहेतुभूताः अयस्कान्ताः कार्यविरताः जाताः । तदा ९ दिनानि कार्यं स्थगितम् आसीत् । २००९ तमस्य वर्षस्य नवेम्बर्मासस्य २० तमे दिनाङ्के कार्यस्य पुनरारम्भः जातः ।
उपलब्धयः
सम्पादयतुकोट्यधिकडालर्मितस्य धनस्य व्ययेन क्रियमाणेन अनेन प्रयोगेण एताः उपलब्धयः इति विज्ञानिनः कथयन्ति -
- कस्यचित् वस्तुनः आकारः गात्रं च कथं प्राप्यते इत्येतस्य प्रश्नस्य उत्तरं प्राप्यते ।
- अन्तर्जालस्य वेगस्य वर्धने साहायकं भविष्यति ।
- सम्पर्कक्रान्तौ नूतनः विक्रमः साधितः भवति ।
- न्यानोतन्त्रज्ञाने महत्वभूतं परिवर्तनं भविष्यति ।
- जङ्गमदूरवाण्यां सूपर्-सङ्गणकयुगस्य आरम्भः भविष्यति ।
अग्रिमाध्ययनाय
सम्पादयतु- G.S. Guralnik, C.R. Hagen and T.W.B. Kibble (1964). "Global Conservation Laws and Massless Particles". Physical Review Letters 13 (20): 585. Bibcode:1964PhRvL..13..585G. ISSN 0031-9007. doi:10.1103/PhysRevLett.13.585.
- G.S. Guralnik (2009). "The History of the Guralnik, Hagen and Kibble development of the Theory of Spontaneous Symmetry Breaking and Gauge Particles". International Journal of Modern Physics A 24 (14): 2601–2627. Bibcode:2009IJMPA..24.2601G. arXiv:0907.3466. doi:10.1142/S0217751X09045431.
- Guralnik, G S; Hagen, C R and Kibble, T W B (1967). Broken Symmetries and the Goldstone Theorem. Advances in Physics, vol. 2
- F. Englert and R. Brout (1964). "Broken Symmetry and the Mass of Gauge Vector Mesons". Physical Review Letters 13 (9): 321. Bibcode:1964PhRvL..13..321E. doi:10.1103/PhysRevLett.13.321.
- P. Higgs (1964). "Broken Symmetries, Massless Particles and Gauge Fields". Physics Letters 12 (2): 132. Bibcode:1964PhL....12..132H. doi:10.1016/0031-9163(64)91136-9.
- P. Higgs (1964). "Broken Symmetries and the Masses of Gauge Bosons". Physical Review Letters 13 (16): 508. Bibcode:1964PhRvL..13..508H. doi:10.1103/PhysRevLett.13.508.
- P. Higgs (1966). "Spontaneous Symmetry Breakdown without Massless Bosons". Physical Review 145 (4): 1156. Bibcode:1966PhRv..145.1156H. doi:10.1103/PhysRev.145.1156.
- Y. Nambu and G. Jona-Lasinio (1961). "Dynamical Model of Elementary Particles Based on an Analogy with Superconductivity". Physical Review 122: 345–358. Bibcode:1961PhRv..122..345N. doi:10.1103/PhysRev.122.345.
- J. Goldstone, A. Salam and S. Weinberg (1962). "Broken Symmetries". Physical Review 127 (3): 965. Bibcode:1962PhRv..127..965G. doi:10.1103/PhysRev.127.965.
- P.W. Anderson (1963). "Plasmons, Gauge Invariance, and Mass". Physical Review 130: 439. Bibcode:1963PhRv..130..439A. doi:10.1103/PhysRev.130.439.
- A. Klein and B.W. Lee (1964). "Does Spontaneous Breakdown of Symmetry Imply Zero-Mass Particles?". Physical Review Letters 12 (10): 266. Bibcode:1964PhRvL..12..266K. doi:10.1103/PhysRevLett.12.266.
- W. Gilbert (1964). "Broken Symmetries and Massless Particles". Physical Review Letters 12 (25): 713. Bibcode:1964PhRvL..12..713G. doi:10.1103/PhysRevLett.12.713.
बाह्यानुबन्धाः
सम्पादयतु- Video (04:38) – CERN Announcement of Higgs Boson Discovery (4 July 2012).
- Video1 (07:44) + Video2 (07:44) – Higgs Boson Explained by CERN Physicist, Dr. Daniel Whiteson (16 June 2011).
- Hunting the Higgs boson at C.M.S. Experiment, at CERN
- The Higgs boson" by the CERN exploratorium.
- Particle Data Group: Review of searches for Higgs bosons.
- The Atom Smashers, a documentary film about the search for the Higgs boson at Fermilab. Archived २०१२-०७-१० at the Wayback Machine
- 2001, a spacetime odyssey: proceedings of the Inaugural Conference of the Michigan Center for Theoretical Physics : Michigan, USA, 21–25 May 2001, (p.86 – 88), ed. Michael J. Duff, James T. Liu, ISBN 978-981-238-231-3, containing Higgs' story of the Higgs boson.
- Why the Higgs particle is so important! Archived २०१२-०७-०८ at the Wayback Machine
- Collected Articles at the Guardian
- The God Particle: If the Universe Is the Answer, What Is the Question?[नष्टसम्पर्कः] ISBN : 978-0-618-71168-0