नूरजहान्
नूर्जहान् (जीवितकालः - क्रि.श.१९२६तमवर्षतः क्रि.श.२०००पर्यन्तं जीवितकालः) उर्दूहिन्दीभाषयोः चलच्चित्रसङ्गीतस्य प्रसिद्धा गायिका अभिनेत्री च । स्वस्य अतिमधुरकण्ठेन सुन्दराभिनयेन च चत्वरदककालं दर्शकानानं श्रोतॄणां मनस्सु स्थिरा आसीत् ।
| नूरजहान् | |
|---|---|
 | |
| जन्म |
२१ सेप्टेम्बर् १९२६  कसूर |
| मृत्युः |
२३ डिसेम्बर् २००० (आयुः ७४) कराची |
| शान्तिस्थानम् |
Gizri Graveyard |
| वृत्तिः |
फ़िल्म निर्देशक, गायक, फिल्म अभिनेता, अभिनेता&Nbsp; |
| भार्या(ः) |
Shaukat Hussain Rizvi, Ejaz Durrani |
| अपत्यानि |
ज़िल-ए-हुमा, Nazia Ejaz Khan |
बाल्यं जीवनं च
सम्पादयतुनूरजहान् इत्यस्याः गायिकायाः जन्म क्रि.श. १९२६तमे वर्षे पञ्जाबरज्यस्य कस्मिंश्चित् लघुनगरे मध्यमवर्गस्य कुटुम्बे अभवत् । अस्याः बाल्यस्य नाम अल्लाहवासी इति आसीत् । अस्य अर्थः नूर् जहान् इति अतः एतदेव नाम अभवत् । परिसरस्य सामाजिकाः वदन्ति स्म यत् नवजातायाः अस्याः रोदनं श्रुत्वा अस्याः पितृभगिनी "अस्याः रोदने अपि सङ्गीतस्य लयः अस्ति " इति उक्तवती । अग्रे नेपथ्यगायिका भवतीति तदा एव सर्वे वदन्ति स्म । अस्यः पितरौ चलच्चित्रमन्दिरे कार्यं कुर्वतः स्म । किन्तु तयोः रुचिः सङ्गीते अपि आसीत् । गृहपरिवारस्य सङ्गीतवातवरणस्य कारणेन नूरजहन् अपि सङ्गीतस्य दिशि आकृष्टा । कालान्तरेण एषा गायिका भविष्यामीति स्वप्नं वेतुम् आरब्धवती । अस्याः सङ्गीताभिरुचिं ज्ञात्वा माता अस्मिन् एव मार्गे अग्रे गन्तुं प्रेरणां प्रोत्साहनं च दत्तवती । अपि च अस्याः सङ्गीताभ्यासर्थं गृहे एव व्यवस्थां प्रलपितवती । नूर् जहान् सङ्गीतस्य प्राथमिकीं शिक्षां कज्जनबायी इत्यनया, शास्त्रीयसङ्गीतम् उस्ताद् गुलाम मोहम्मद् इत्यनेन, उस्ताद बडे़ गुलाम अली खान् इत्यनेन च प्राप्तवती । क्रि.श. १९४७तमे वर्षे देशविभनस्य अनन्तरं नूरजहान् पाकिस्तानं गन्तुं निश्चयं कृतवती । अभिनेता दिलीपकुमारः भारते एव स्थातुं सूचितवान् । तदा सा यत्राहं जाता तत्रैव वासामि इति उक्तवती । कालान्तरेण क्रि.श.१९६३तमे वर्षे भारतस्यगानक्षेत्रं त्यक्त्वा प्राकिस्तानं गतवती । क्रि.श.१९८२तमे वर्षे भारतस्य इण्डिया टाकी संस्थायाः शतमानोत्सवसमारोहे भारतम् आगन्तुम् आमन्त्रणं प्राप्तवती । तदा तत्र आगत्य श्रोतॄणां प्रार्थनम् अङ्गीकृत्य " आवाज़् दे कहां है दुनिया मेरी जवां है " इति गीतं प्रस्तुतवती । क्रि.श.१९९२तमे वर्षे एतं सङ्गीप्रपञ्चम् एव त्यक्तवती । क्रि.श.२०००तमवर्षस्य डिसेम्बर् २३दिने हृदयस्तम्भनेन दिवङ्गता ।
वृत्तिजीवनम्
सम्पादयतुनूर्जहान् गायिकया क्रि.श. १९३०तमे वर्षे इण्डियन् इति पताकायाः अधः निर्मिते हिन्द् के तारे इति चलच्चित्रे गातुम् अवकाशः प्राप्तः । एतदन्तरम् अस्याः परिवारः पञ्जाबतः कोलकोतानगरम् अगच्छत् । तत्र अनया ११मूकचलच्चित्रेषु अभिनेतुम् अवकाशः लब्धः । क्रि.श.१९३१तमे वर्षपर्यन्तं बालकलावित् रूपेण क्षेत्रे परिचिता अभवत् । क्रि.स.१९३२तमे वर्षे प्रदर्शिते " शिशु पुन्न " इति चलच्चित्रे अभिनीतवती । एतत् अस्याः अभिनयवृत्तौ प्रथमं संवादयुक्तं चलच्चित्रम् । एवमेव एषा कोहिनूर् युनैटेड् आर्टिस्ट् इति पताकायाः तले कानिचन चित्राणि कृतवती । कोलकतानगरे एषा प्रसिद्धचलच्चित्रनिर्मातरं पञ्चोलीमहोदयं मिलितवती । पञ्चलीवर्यः एतस्यां भविष्यतः अत्युत्तमाम् अभिनेत्रीं दृष्टवान् । अतः पाञोली स्वस्य नूतने " गुल् ए बकावली " इति चलच्चित्रे अस्याः अवकाशं कल्पितवान् । अस्मिन् चलच्चित्रे नूरजहान् "साला जवानियां माने और् पिञ्जरे दे विच् " इति गीतं गीतवती । समान्यतः त्रीणिवर्षाणि कोलकतानिवासानन्तरं पुनः लाहौर् गतवती । तत्र अस्याः मेलनं प्रसिद्धे सङ्गीतकारेण जीये चिश्ती इत्यनेन अभवत् । एषः वेदिका कार्यक्रमेषु सङ्गीतसंयोजनं करोति स्म । कस्मिंश्चित् वेदिकायाः कार्यक्रमे नूरजहान् परिचयं कारयित्वा गापयितवान् । वर्तनरूपेण सार्धसप्त निष्कान् दत्तवन् यत् तस्मिन् काले महामौल्यम् आसीत् । क्रि.श.१९३९तमे वर्षे निर्मिते " गुल् ए बकावली " इति पञ्चोली सङ्गीतमयचलच्चिस्य सफलतायाः अनन्तरं नूरजहान् चलच्चित्रोद्यमे अचलतया प्रतिष्टापिता । " खान् दान् " इति चलच्चित्रे अस्याः अभिनये चित्रितं " कौन् सी बदली में मेरा चान्द् है आ जा " गीतं लोके बहुविश्रुतम् । एतदनन्तरम् एषा मुम्बै नगरं गतवती । एतन्मध्ये अस्याः विवाहः शौकत् हुसेन् इत्यनेन सहोद्योगिना सह विवाहः अभवत् । नूरजहान् प्रतिनित्यं स्वस्य स्वरेण सह विशिष्टान् प्रयोगान् करोति स्म । एषा स्वरमाधुर्येण गायिकानां नायिका इति सम्बोध्यते स्म । एतस्मिन् अवसरे तस्याः अभिनयगानयुक्तानि "दुहायी,(क्रि.श. १९४३) दोस्त्, बडी माँ,(क्रि.श. १९४४) विलेज् गर्ल् (क्रि.श. १९४५) " इत्यादीनि चलच्चित्राणि सफलानि अभवन् । एतेषु चलच्चित्रेषु अस्याः स्वरस्य इन्द्रजालः श्रोतॄणां चित्तापहरकः अभवत् । मुम्बै चलच्चित्रजगति एतां " मल्लिका ए तरन्नम् " इति कथयन्ति स्म । क्रि.श. १९४५तमे वर्षे अस्याः गीतानाम् " जीनत् " इति अन्यदेकं चलच्चित्रं लोकार्पितम् । अस्य चित्रस्य "आहें न भरी शिकवें ना किए, कुछ भी न जुवां से काम लिया " किञ्चित् कव्वालीगीतं श्रोतॄणां मध्ये अतीव लोकप्रियम् अभवत् । एषा क्रि.श.१९४६तमे वर्षे ख्यातस्य निर्मातानिदेशकस्य महबूब् खानस्य "अनमोल घडी " इति चलच्चित्रे अवकाशं प्राप्तवती । अस्य चित्रस्य महता स्वरसंयोजकेन नौशादेन सङ्गीतबद्धाणि अनया गीतानि "आवाज दे कहां है, आजा मेरी बर्बाद मोहब्बत के सहारे, जवां है मोहब्बत " इति गानानि अद्यापि लोकप्रियानि सन्ति । क्रि.श.१९४७ तमे वर्षे विभजनस्य अनन्तरं पाकिस्तानं गतवती किन्तु स्वस्य चलच्चित्रचीवनं पालितवती एव । सामान्यतः वर्शत्रये पाकिस्तानस्य चलच्चित्रोद्यमे आत्मानं सुस्थापितवती । अग्रे 'चैनवे ' इति चलच्चित्रस्य निर्माणं निदेशनञ्च कृतवती । चित्रोद्यमे एतत् चित्रम् अधिकं धनसङ्ग्रहम् अकरोत् । एतदनन्तरं क्रि.श. १९५२तमे वर्षे प्रदर्शितं चलच्चित्रं " दुपट्टा " ततोऽप्यधिकधनसङ्ग्रहस्य साफल्यम् अवाप्नोत् । अस्मिन् चित्रे नूरजहान् स्वरः एतावान् प्रसिद्धः अभवत् भारते अपि सर्वत्र अनुरणनं भवति स्म । अखिलभारतीयाकाशवाणीतः श्रीलङ्काकाशवाणीपर्यन्तं सर्वत्र अस्याः दुपट्टा गीतानि प्रसारप्रसिद्धिम् आप्नोत् । एतन्मध्ये क्रि.श.१९५३तमे वर्षे गुलनार् , क्रि.श. १९५५तमे वर्षे फतेखान्, क्रि.श. १९५६तमे वर्षे इन्दज़ार्, क्रि.श. १९५८तमे वर्षे अनार्कली, क्रि.श. १९५९तमे वर्षे परदेसिया,कोयल्, क्रि.श. १९६१तमे वर्षे मिर्जा गालिब् इत्यादिषु चलच्चित्रेषु अभिनयं कृत्वा प्रेक्षकानां मनोरञ्जनं कृतवती ।
विशेषताः
सम्पादयतु- - नूरजहान् प्रथमा पाकिस्तानी महिलाचलच्चित्रनिर्मात्री ।
- - एषा न केवलं निर्मात्री किन्तु, गायिका , अभिनेत्री, सङ्गीतसंयोजिका अपि ।
- - इयं हिन्दी, उर्दू, सिन्धी, पञ्जाबी इत्यादिषु भाषासु १०सहस्राधिकगीतानि गीतवती ।
- - क्रि.श. १९५५तमे वर्षे बडी मा इति चलच्चित्रे लता मङ्गेश्कर आशा भोंसले द्वाभ्यां सह अभिनयं कृतवती ।
- - क्रि.श. १९४५ तमे वर्षे एषा दक्षिणैशियायाः प्रथमा महिला यस्याः स्वरेण कव्वालीगीतस्य ध्वनिमुद्रणम् अभावत् ।
- - एषा १२मूकचलच्चित्रेषु अपि अभिनयं कृतवती ।
पुरस्कारसम्मानानि
सम्पादयतु- नूरजहान् मल्लिका ए तरन्नम् सम्माननं प्राप्तवती ।
- एषा क्रि.श.१९६६तमे वर्षे पाकिस्तानसर्वकारस्य तमगा ए इम्तियाज इति पुरस्कारं प्राप्तवती ।
प्रमुखचलच्चित्राणि
सम्पादयतु| Year | Film |
|---|---|
| क्रि.श.१९३९तमे वर्षे | गुल् बकवलि |
| इमान्दार् | |
| प्याम् ए हक् | |
| क्रि.श.१९४०तमे वर्षे | सजनि |
| यम्लत् जाट् | |
| क्रि.श. १९४१तमे वर्षे | चौदरि |
| रेड् सिग्नल् | |
| उम्मीद् | |
| सुश्रल् | |
| क्रि.श. १९४२तमे वर्षे | चान्दनि |
| धीरज् | |
| फर्याद् | |
| खानदान् | |
| क्रि.श.१९४३तमे वर्षे | नादान् |
| दुहि | |
| नौकर् | |
| क्रि.श.१९४४तमे वर्षे | लाल् हवेली |
| दोस्त् | |
| क्रि.श.१९४५तमे वर्षे | ज़ीनत् |
| गावों की गोरी | |
| बडी मा | |
| भयी जान् | |
| क्रि.श.१९४६तमे वर्षे | अनमोल् घडी |
| दिल् | |
| हम् जोली | |
| सोफिया | |
| जदूगर् | |
| महाराणा प्रताप | |
| क्रि.श.१९४७तमे वर्षे | मिर्ज़ा सहिबान् |
| जगद्गुरु | |
| अबिदा | |
| मिराबायी | |
| क्रि.श.१९५१तमे वर्षे | चानवी |
| क्रि.श.१९५२तमे वर्षे | दुपट्टा |
| क्रि.श.१९५३तमे वर्षे | गुल्जार् |
| अनार्कली | |
| क्रि.श.१९५५तमे वर्षे | पतेह खान् |
| क्रि.श.१९५६तमे वर्षे | लक्त ए जिगर् |
| इन्तज़ार् | |
| क्रि.श.१९५९तमे वर्षे | नूरन् |
| क्रि.श.१९५८तमे वर्षे | छूमन्तर् |
| अनार्कलि | |
| क्रि.श.१९५९तमे वर्षे | नीन्द् |
| परदेसीयाँ | |
| कोयेल् | |
| क्रि.श.१९६१तमे वर्षे | मिर्ज़ा घलिब् |