मन्ना दे

मन्ना डे
	मन्ना डे डि.लिट् पदवीप्राप्तिरनन्तरं रवीन्द्र-भारती विश्वविद्यालयः (मै २००४)
व्यैक्तिकतथ्यानि
जन्मनाम	प्रबोध चन्द्र डे
ख्यातनाम	मन्ना डे
जन्म	१ १९१९; कोलकाता, भारतम्
मरणम्	२४ २०१३ (आयुः ९४); बेङ्गळूरु, भारतम्
सङ्गीतविद्या	नेपथ्यगीतम्
वृत्तिः	गायकः
सक्रियवर्षाणि	१९४२-२०१३
जालस्थानम्	http://www.mannadey.in

मन्ना डे प्रसिद्धः गायकः । क्रि.श.१९६०-७०तमकालस्य हिन्दीभाषायाः चलच्चित्राणां गीतानि श्रुणुमः चेत् अवश्यं 'मन्ना डे' वर्यस्य स्मरणं भवति । तस्मिन् काले मुकेशस्य गानस्य शैली भिन्ना मोहम्मदरफिमहोदयस्य गानस्य शैली भिन्ना आसीत् । मन्ना डे वर्यः तु हिन्दुस्तानीसङ्गीतस्य मार्गम् अनुसरन् गायति । "हे भाय् झ्रर देख् के चलो " राजकपूरस्य कालस्य प्रसिद्धं गीतम् । एतत् गीतं मन्ना डे विशिष्टशैल्या गीतवान् । भावपूर्णं गीत्वा राजकपूरस्य पात्रस्य पोषणं समर्थरीत्या अकरोत् । प्रायः अन्यः कोऽपि गायति चेत् एतादृशरीत्या नाभविष्यत् इति जनाभिप्रायः । "पडोसन् चलच्चित्रस्य " 'एक चतुर नार्', आशीर्वाद् चलच्चित्रस्य "पूछो न कैसे", हे मेरे प्यारे वतन, "ये दोस्ती हम नही छोडेङ्गे " इत्यादिभिः मधुरनित्यनूतनगीतैः हिन्दिचित्रगीतरसिकानां मनः सन्तर्पितवान् । अस्य सङ्गीते तीव्रा आसक्तिः अपि च प्रेम । बाल्यदिनेषु मित्रैः सह उत्पीठिकाः विविधलयैः कुट्टयन् नानं कुर्वन् मित्राणि रञ्जयति स्म । स्नाताकाध्ययनावसरे अन्तर्महाविद्यालयस्पर्धासु सततं वर्षत्रयाणि प्रथमपारितोषिकं प्राप्तवान् । मुम्बैनगरस्य बालिवुड् (हिन्दीचलच्चित्रलोकः) मध्ये प्रभावयुताः नटाः, निदेशकाः, सङ्गीतनिदेशाकः च आसन् । तेषु प्रमुखः श्री कृष्णचन्द्र डे, सः मन्ना डे वर्यस्य परिचयं तत्कालीनमेरुसङ्गीतमेरुभ्यः कारितवान् । अनेन 'उस्ताद् दबीर् खन्' 'उस्ताद् अमन् अलि खान्' उस्ताद् अब्दुल् रहमन् खान् ' इत्यादीनां सम्पर्के आगताः । एतैः प्रसिद्धैः गुरुभिः शिक्षितः मन्ना डे स्वस्य कण्ठमाधुर्येन गीतरसिकानां मनांसि जितवान् ।

हिन्दीचलच्चित्ररङ्गप्रवेशः

क्रि.श.१९४२तमे वर्षे मन्ना डे मुम्बैचित्ररङ्गं प्रविष्टवान् । तमन्ना इति चलच्चित्रस्य सङ्गीतसंयोजकः के.सी.डे आसीत् । अस्मिन् चलच्चित्रार्थं गानमेरुः इति प्रसिद्धया सुरैय्या महाभागया सह गीतवान् । तत गीतम् अतीव प्रसिद्धम् अभवत् । मोहाम्मद रफी, किशोरकुमारः इत्यादिभिः प्रसिद्धैः सह गायामि चेत् रोमाञ्चकतया न गायति इति लोकाक्षेपः आसीत् । अहत्य सामान्यतः ३५००गीतानि गीतवान् । बङ्गाळी, मराठी, मलयाळम्, कन्नडम् इत्यादिभाषासु अपि चित्रगीतानि गीतवान् ।

कौटुम्बिकजीवनम्

क्रि.श.१९५६तमे वर्षे डिसेम्बर् मासस्य १८दिनाङ्के केरळमूलस्य सुलोचना इति कन्यां परिणीतवान् । सुखदाम्पत्यस्य फलरूपेण शुरोमा(क्रि.श.१९५६), सुमिता (क्रि.श.१९५८) इति द्वे पुत्र्यौ अभवताम् । प्रहार् इति चलच्चित्रस्य गानं तस्य अन्तिमं कार्यम् । तदा तस्य वयः ९०वर्षाणि । अस्य पश्चिमे वयसि बेङ्गळूरुनगरे वसन् सङ्गीतगोष्ठिषु विरलतया गायन् अस्ति ।

दादासाहेब फल्केपुरस्कारः

प्रबोधाचन्द्र डे महोदयाय क्रि.श.२००७तमवर्षस्य बाबासाहेब फाल्के प्रशस्तिः प्रदत्ता । बहुपूर्वमेव दातव्या प्रशस्तिः तस्य ९०तमे वयसि दत्ता । पद्मश्रीप्रशस्तिः, पद्मभूषणप्रशस्तिः अन्यपुरस्काराः च अनेन पूर्वमेव प्राप्ताः । ५५तमे राष्ट्रियप्रशस्तिप्रदानसमारोहे राष्ट्राध्यक्षा श्रीमती प्रतिभा देविसिङ्ग् पाटील् महाभागा अस्मैः फालके प्रशस्तिम् दत्तवती । अनेन सह बालिवुड् यश् चोपडा इत्यादिभ्यः भारतीयचलच्चित्ररङ्गस्य यशोवद्भ्यः इयं प्रशस्तिः दत्ता ।

अस्य कण्ठमाधुर्येण प्रसिद्धानि चलच्चित्राणि

तमन्ना (क्रि.श. १९४२)
रामराज्य (क्रि.श. १९४२)
ज्वार् भाट (क्रि.श. १९४४)
कविता (क्रि.श. १९४४)
महाकवि कालिदास (क्रि.श. १९४४)
विक्रमादित्य (क्रि.श. १९४५)
प्रभु का घर् (क्रि.श. १९४६)
वाल्मीकि (क्रि.श. १९४६)
गीत गोविन्द (क्रि.श.१९४७)
आवार (क्रि.श.१९५१)
दो बीघ झमीन् (क्रि.श.१९५२)
हम् दर्द् (क्रि.श.१९५२)
परिणीता (क्रि.श.१९५२)
चित्राङ्गदा (क्रि.श.१९५२)
बूट् पालिश् (क्रि.श.१९५४)
श्री ४२० (क्रि.श.१९५५)
काबूलिवाला (क्रि.श.१९६१)
वक्त् (क्रि.श. १९६५)
लव् इन् टोकियो (क्रि.श.१९६६)
तीस्री कसम् (क्रि.श.१९६६)
प्यार् किये जा (क्रि.श. १९६६)
उपकार् (क्रि.श. १९६७)
रात् और् दिन् (क्रि.श.१९६७)
आम्ने साम्ने (क्रि.श.१९६७)
पल्कि
नवाब् सिराज् दौल्
बून्द् जो बन् गया मोती (क्रि.श.१९६७)
पाडोसन् (क्रि.श. १९६८)
मेरे हुझूर् (क्रि.श.१९६८)
नील् कमल् (क्रि.श. १९६८)
'राम् और् रहीम् (क्रि.श. १९६८)
एक् फूल् दो मालि (क्रि.श. १९६९)
चन्दा और् बिजली (क्रि.श.१९६९)
ज्योति (क्रि.श.१९६९)
मेरा नम जोकर् (क्रि.श. १९७०)
आनन्द् (क्रि.श. १९७०)
जोहर् मेह्मूद् इन् हाङ्ग् काङ्ग् (क्रि.श. १९७१)
जाने अञ्जाने (१९७१)
लाल् पत्थर् (क्रि.श.१९७१)
बुड्डा मिल् गया (क्रि.श.१९७१)
पाराय धन् (क्रि.श.१९७१)
रेशम् और् शेर् (क्रि.श. १९७१)
चेम्मीन् (मलयाळम्)
बावर्चि (क्रि.श.१९७२)
सीता और् गीता (क्रि.श.१९७२)
शोर् (क्रि.श.१९७२)
झिन्दगी झिन्दगी (क्रि.श.१९७२)
आविष्कार् (क्रि.श.१९७२)
दिल् कि राहे (क्रि.श.१९७२)
हिन्दुस्तान् कि कसम् (क्रि.श.१९७२)
सम्पूर्ण रामायण्(क्रि.श.१९७३)
सौदागर् (क्रि.श.१९७३)
झञ्जीर् (क्रि.श.१९७२)
बबी (क्रि.श.१९७२)
रेशम् कि डोरी (क्रि.श.१९७४)
शोले (क्रि.श.१९७५)
उस् पार्(१९७४)
हिमाल से ऊञ्चा (क्रि.श.१९७५)
संन्यासी (क्रि.श.१९७५)
पोङ्ग पण्डित् (क्रि.श.१९७५)
जै सन्तोषि माँ (क्रि.श.१९७५)
दास् म्नाम्बति (क्रि.श.१९७६)
मेहबूब (क्रि.श.१९७६)
अमर अक्बर् अन्थोनि (क्रि.श.१९७७)
अनुरोध्(क्रि.श.१९७७)
मीनू (क्रि.श.१९७७)
मै तुलसी तेरे अङ्गन की (क्रि.श.१९७८)
सत्यं शिवं सुन्दरम्(क्रि.श.१९७८)
जुर्माना (क्रि.श.१९७८)
'ಅಬ್ದುಲ್ಲಾ’ (क्रि.श.१९८०)
चोरोङ्की कारात्
क्रान्ति
कर्झ् (१९८०)
लावारिस् (१९८१)
प्रभार् (१९९०)
गुरिय (१९९७)
उमर् (२००८)

प्रशस्तिपुरस्काराः

क्रि.श. १९६९ अत्युत्तमनेपत्थगायकः इति राष्ट्रियचलच्चित्रप्रशस्तिः । मेरे हुज़ूर्
क्रि.श. १९७१ अत्युत्तमनेपत्थगायकः इति राष्ट्रियचलच्चित्रप्रशस्तिः । निशि पद्मा अपि च मेरा नाम जोकर्
क्रि.श. १९७१ सर्वकारस्य पद्मश्रीप्रशस्तिः
क्रि.श. १९७२ अत्युत्तमनेपत्थगायकः इति फिल्म फेर् प्रशस्तिः । चलच्चित्रम् मेरा नाम जोकर्
क्रि.श. १९८५ लता मङ्गेशकर् प्रशस्तिः । मध्यप्रदेशसर्वकारः ।
क्रि.श. १९८८ मैचाले साहित्यो पुरस्कारः ।
क्रि.श. १९९० श्यामल मित्र प्रशस्तिः । मिथुन् अभिमानीसङ्घः ।
क्रि.श. १९९१ सङ्गीतस्वर्णचुर् प्रशस्तिः । श्रीक्षेत्र कला प्रकाशिका पुरि ।
क्रि.श. १९९३ पि.सि.चन्द्र प्रशस्तिः । पि.सि.चन्द्र समूहोद्यमः ।
क्रि.श. १९९९ कमल देवि रोय् प्रशस्तिः । कमलादेवीसमूहः ।
क्रि.श. २००१ आनन्दलोकप्रशस्तिः । आनन्दबज़ार् समूहः ।
क्रि.श. २००२ स्वरालय येसुदासप्रशस्तिः ।
क्रि.श. २००३ अल्लवुद्दीन् खान् प्रशस्तिः । पश्चिमबङ्गालसर्वकारः ।
क्रि.श. २००४ नेपथ्यगायकस्य राष्ट्रियप्रशस्तिः । केरळराज्यसर्वकारः ।
क्रि.श. २००४ हनी डि. प्रशस्तिः । रवीन्द्रभारतीविश्वविद्यालयः ।
क्रि.श. २००५ आजीवनोपलब्धिपुरस्करः । महाराष्ट्रसर्वकारः ।
क्रि.श. २००५ पद्मभूषणप्रशस्तिः । भारतसर्वकारः
क्रि.श. २००७ प्रथमा अक्षयाप्रशस्तिः । ओडिशासर्वकारः ।
क्रि.श.२००७ ददासहेबफाल्के प्रशस्तिः । भारतसर्वकारः
क्रि.श २००८ हनी डि.साहित्यप्रशस्तिः । जादवपुरविश्वविद्यालयः ।
क्रि.श २०११ आजीवनोपलब्धिः । फिल्म् फेर् ।
क्रि.श २०११ बङ्गविभूषणः । पश्चिमबङ्गालसर्वकारः ।

अन्यभाषासु अस्य जीवनेतिहासः

मन्ना डे बहुषु भाषासु स्वजीवनगाथां लिखितवान् ।

आङ्ग्लभाषया - मेमोरी केम् अलैव् ।
हिन्दीभाषया - यादें जी उठी ।
मराठीभाषया - जिबोनेर् जल्स् घोरे ।

विशेषावलोकनम्

प्रसिद्धभारतीयानाम् आवली

टिप्पणी

↑ "Padmabhusan Manna Dey". Mannadey.in. आह्रियत 22 October 2012.

[academy-1] "Padmabhusan Manna Dey". Mannadey.in. आह्रियत 22 October 2012.

[१]