रणथम्भौर: राष्ट्रीयउद्यान:
रणथम्बोरराष्ट्रिय निकुञ्जः(उद्यान:)भारतस्य राजस्थानराज्यस्य १,३३४ वर्गकि.मी.(५१५ वर्गमील) विशालः राष्ट्रियनिकुञ्जः अस्ति । उत्तरदिशि बनासनद्याः, दक्षिणदिशि चम्बालनद्याः च अस्य सीमां विद्यते । अस्य उद्यानस्य अन्तः स्थितस्य ऐतिहासिकस्य रणथम्बोर्-दुर्गस्य नामकरणं कृतम् अस्ति ।
इतिहास:
सम्पादयतुरणथम्बोर-राष्ट्रियनिकुञ्जस्य स्थापना १९५५ तमे वर्षे "सवाई माधोपुर-खेल-अभयारण्यम्" इति नाम्ना अभवत्, प्रारम्भे २८२ कि.मी. १९७३ तमे वर्षे प्रोजेक्ट् टाइगर आरक्षेषु अन्यतमः इति घोषितम्।
गुणाः
सम्पादयतुरन्थम्बोर् राष्ट्रियनिकुञ्जस्य कुलक्षेत्रं ३९२ कि.मी.(१५१ वर्गमी.) अस्ति, यत्र बफरक्षेत्रं च अस्ति।[१] अत्र शुष्कपर्णवृक्षाः, मुक्ततृणयुक्ताः तृणवृक्षाः च सन्ति । अस्य मूलक्षेत्रं प्रायः २७५ कि.मी.(१०६ वर्गमी.) अस्ति। रन्थम्बोर् टाइगर रिजर्व् १,३३४ कि.मी.(५१५ वर्गमी.) क्षेत्रे प्रायः २१५–५०५ मीटर् (७०५–१,६५७ फीट्) ऊर्ध्वतायां विस्तृतः अस्ति। रणथम्बोर्-दुर्गः १० शताब्द्यां चौहान-शासकैः परितः समतलात् २१० मीटर् (७०० फीट्) ऊर्ध्वं निर्मितः। दुर्गस्य अन्तः गणेश-शिव-रामललाजी-परायणानि त्रीणि रक्तशिलामन्दिराणि सन्ति । सुमतिनाथस्य सम्भवनाथस्य च दिगम्बर जैनमन्दिरम् अस्ति। १२, १३ शताब्द्यां एतानि मन्दिराणि निर्मिताः। अस्य उद्यानस्य अनेकसरोवरेषु पदम तलावः बृहत्तमः अस्ति। अस्य सरोवरस्य धारायाम् एकः रक्तः वालुकापाषाणः जोगीमहलः अस्ति।
जीवजन्तुः
सम्पादयतुरन्थम्बोर् राष्ट्रियनिकुञ्जे २७० तः अधिकाः पक्षिणः प्रजातयः सन्ति, येषु शिखायुक्तः सर्पगरुडः, चित्रितः फ्रेंकोलिन्, इण्डियन पैराडाइज् फ्लाईकैचर च सन्ति।
व्याघ्राः
सम्पादयतुरणथम्बोरं बङ्गालव्याघ्रजनसंख्यायाः कृते प्रसिद्धम् अस्ति। विगतकेषु वर्षेषु शिकारादिकारणात् संख्यायां न्यूनता अभवत्।[२] २००५ तमे वर्षे व्याघ्राणां संख्या २५, २०१३ तमे वर्षे ४८ च आसीत्।[३] As o २०२२ तमे वर्षे अस्मिन् उद्याने ८० व्याघ्राः आसन्।[४]
वनस्पति
सम्पादयतुअत्र ३०० तः अधिकाः वृक्षाः सन्ति, येषु १०० तः अधिकाः औषधीयमहत्त्वः अपि अस्ति।अस्मिन् स्थले सघन उष्णकटिबंधीयशुष्कवनानि, मुक्तगुल्मभूमिः, सरोवरैः, धाराभिः च विच्छिन्नशिलाक्षेत्रं च दृश्यते। पारिस्थितिकीक्षेत्रे खथियार्-गिर् शुष्कपर्णपातकवनानि सन्ति।
पारिस्थितिकीतन्त्र मूल्याङ्कनम्
सम्पादयतुव्याघ्रभण्डारस्य आर्थिकमूल्याङ्कनेन अनुमानितम् यत् तस्य प्रवाहलाभानां मूल्यं प्रतिवर्षं ८.३ अर्बरूप्यकाणि (०.५६ लक्षं/हेक्टेर्) भवति। जीन-पूल-संरक्षणसेवाः (७.११ अर्बं), समीपस्थप्रदेशाय जलस्य प्रावधानं (११५ मिलियनं), वन्यजीवानां निवासस्थानस्य, आश्रयस्य च प्रावधानं (१८२ मिलियन) च व्याघ्रसंरक्षणात् निर्गताः केचन महत्त्वपूर्णाः सेवाः आसन् अन्येषु सेवासु पोषकद्रव्यचक्रीकरणं (३४ मिलियनं) कार्बनस्य निष्कासनं (६९ मिलियनं) च आसीत्।[५]
- ↑ Derr, P. G. Case studies in environmental ethics. Maryland, USA: Rowman & Littlefield. p. 17. ISBN 0742531376.
- ↑ Sadhu, A.; Jayam, P. P. C.; Qureshi, Q.; Shekhawat, R. S.; Sharma, S. "Demography of a small, isolated tiger (Panthera tigris tigris) population in a semi-arid region of western India". BMC Zoology 2: 16.
- ↑ "24 Tigers 2013 will be shifted from Ranthambhore". Patrika Group (in Hindi).
- ↑ "Two more cubs spotted in Ranthambore". The Times of India.
- ↑ "Economic Valuation of Tiger Reservers in India – A value+ approach". Archived from the original on 26 August 2016.