रसगोलकम्
नामः
सम्पादयतु
इदं स्वादिष्टं भोजनं बङ्गदेशस्य रसगोलकम् अथवा रसगोलकम् इति नाम्ना अधिकं प्रसिद्धं विख्यातञ्च अस्ति किन्तु ओडिशादेशस्य बहवः जनाः दुग्धात् निर्मितं शुष्कप्रकृतियुक्तस्य मधुरस्य कृते ओडिशादेशस्य रसगोलकम् इति वदन्ति । रसगोलकम् इति शब्दः रसः ("मधुरतरलम्") गोलकम् ("गोलकृतिः") इति शब्दात् निष्पन्नः । [१] रसगोलकम् इत्यस्य तु स्थानभेदेन उच्चारणभेदं परिलक्ष्यते ।
यथा - राशगुल्ला (सिलेट), राशगोल्ला रसोगोल्ला, रोशोगला, राजगोला रासगोला तथा राशबरी अथवा रशबाडि (नेपाली) इति ।
इतिहासः
सम्पादयतु
भारतदेशस्य पश्चिमबङ्गराज्ये सर्वप्रथमं रासगोलोकं निर्मितमासीत् । पश्चिमबङ्गस्य नदियामण्डलस्य फुलियाग्रामस्य हरधनः इत्याख्यः आदौ रसगोलोकस्य निर्माणं अकरोत्। कलकत्तानगरस्य नवीनचन्द्रदासः आधुनिकनमनीयरसगोलोकस्य आविष्कारकः अस्ति ।
१९३० तमे वर्षे नवीनचन्द्रस्य पुत्रेण कृष्णचन्द्रदासेन पैकेजिंग-इत्यस्य गुणवत्तावर्धनकारणात् (वैक्यूमपैकिंग्) रसगोलकस्य विशालं विपण्यं जातम्, येन न केवलं कोलकातायाम् अपि च भरतस्य विभिन्नेषु क्षेत्रेषु अस्य विक्रयणम् आरब्धमभवत् ।
कृष्णचन्द्रदासस्य पुत्रः सारदाचरणदासः १९४६ तमे वर्षे दासप्राईभेटलिमिटेड-इत्यख्यायाः संस्थायाः स्थापनामकरोत्। १९५६ तमे वर्षे सारदाचरणदासस्य मित्रस्य कनिष्ठपुत्रः देवेन्द्रनाथः दासग्रेडसन्-इत्यख्यायाः संस्थायाः प्रतिष्ठामकरोत्। चतुर्दशशतकस्य अन्तिमे भागे पञ्चदशशतकस्य भक्ति-आन्दोलनस्य माध्यमेन अस्य मिष्ठान्नस्य प्राचीनत्वमागतमासीत्। ततः परं रसगोलकं लोकप्रियतां सम्प्रप्य पार्श्ववर्तीराज्येषु प्रचारितमभवत्। परन्तु कलकात्तायामिदम् मिष्ठान्नम् अधकतया जनप्रियताम् अप्राप्नोत्। तदनु रसगोलकम् कलकात्तायां एवञ्च ओडिशायां प्रसारताम् अलभत्।
रसगोलकस्य उत्पत्तिस्थलं तु वर्तमानबाङ्गालादेशस्य वरिशालक्षेत्रम् इति। विशिष्य फिरोजपुरस्य भण्डारियाक्षेत्रे पर्तुगीजानां समये तत्रत्याः जनाः गोलाकृतिविशिष्टस्य एकप्रकारस्य मिष्ठान्नस्य निर्माणं
कृतवन्त। यस्य नाम आसीत् क्षीरमोहनम् इति।
परवर्तीकाले वरिशालक्षेत्रस्यल हैन्दवाः भारतस्य पश्चिमबङ्गे, कलकात्तायां तथा च ओडिशाप्रदेशे विस्तारं प्राप्तवन्त
बङ्गलासाहित्ये अस्य रसगोल्लस्य विषये अनेकानि साहित्यकृतयः लिखितानि सन्ति । प्रमुखः रोमान्सलेखकः सैयद मुजताबा अली इत्यनेन प्रसिद्धं रोमान्स उपन्यासं "रसगोल्ला" इति लिखितम् यस्य प्रशंसा अनेकेषु यूरोपीयदेशेषु अभवत् ।
अपरपक्षे पश्चिमबङ्ग - ओडिशा-देशयोः रासगोल्ला-विषये चिरकालात् विवादः अस्ति । २०१७ तमस्य वर्षस्य नवम्बरमासे पश्चिमबङ्गसर्वकारेण रासगोल्ला-नगरस्य कृते जीआइ-टैग् प्राप्तम् । पश्चिमबङ्गसर्वकारस्य अधिकारिणः वदन्ति यत् तेषां कृते केवलं 'भौगोलिकसूचकम्' अथवा 'भौगोलिकसूचकम्' (GI) इति टैग् अनुरोधितम्, यस्य कृते स्थानीयः रसगोल्ला 'बङ्गाल-रसगोल्ला' (बङ्गाल-रसगोल्ला) [२] इति अपि ज्ञायते, अस्ति इति च "उड़ीसा सह कोऽपि विग्रहः नास्ति" । वयं यत् अस्माकं रसागोल्ला-परिचयं रक्षितुम् इच्छामः तत् अस्ति यत् वयं वर्णस्य, बनावटस्य, स्वादस्य, रसस्य सामग्रीयाः, उत्पादनपद्धतेः च दृष्ट्या भिन्नाः स्मः ।
अद्यत्वे सम्पूर्णे भारते, पाकिस्ताने, बाङ्गलादेशे च, उपमहाद्वीपात् बहिः दक्षिण एशियायाः किराणां भण्डारेषु च रासगोला इत्यस्य प्लास्टिकस्य डिब्बा उपलभ्यन्ते । रासगोल्ला नेपालदेशे राजबारी इति नाम्ना राशबुली इति नाम्ना लोकप्रियः अभवत् ।
भारतीय-अन्तरिक्ष-एजेन्सी इस्रो- इत्येतत् २०१६ तमे वर्षे नियोजित-मानव-युक्त-अभियानेषु भारतीय-अन्तरिक्षयात्रिकाणां कृते किण्वित-रास्गोला-आदि-आहारानाम् विकासं कुर्वती अस्ति ।
सामान्यतया १०० ग्रामेषु रास्गोलायां १८६ कैलोरी भवति, येषु १५३ कैलोरी कार्बोहाइड्रेट् रूपेण भवति । १. ८५ ग्राम मेदः, ४ ग्राम प्रोटीन् च भवति ।
२०१५ तमे वर्षे पश्चिमबङ्गदेशेन "बङ्गलररसगोल्ला" इत्यस्य भौगोलिकसूचकचिह्नस्य अथवा (GI Tag) कृते आवेदनं कृतम् । सर्वकारः स्पष्टं करोति यत् "ओडिशा-नगरेण सह कोऽपि द्वन्द्वः नासीत् तथा च तस्य आकर्षणं केवलं विशिष्टरूपस्य कृते आसीत् यत् ओडिशा-देशे उत्पादितस्य प्रकारात् "रङ्गः, बनावटः, स्वादः, रससामग्री, उत्पादनविधिः च" इति द्वयोः अपि भिन्नम् आसीत् । समग्रं विश्वं बङ्गालस्य रासगोल्लां जानाति! तत्र भवितुमर्हति अस्मिन् विषये असहमतिः मा भवतु!" " [२] २०१७ तमस्य वर्षस्य नवम्बरमासस्य १४ दिनाङ्के भारतस्य जी.आइ.
२०२३ तमस्य वर्षस्य अन्ते बाङ्गलादेशेन "गोपालगञ्जस्य रसगोल्ला" इति जीआइ अपि प्राप्ता । [३]
पश्चिमबङ्गस्य मुख्यमन्त्री ममता बनर्जी इत्यस्याः वार्ताविषये ट्वीट् कृत्वा मिष्टान्नस्य उत्पत्तिविषये विवादः पश्चिमबङ्गस्य पक्षे निराकृतः। परन्तु जीआइ टैग् केवलं बङ्गला-रसगोला इति पदं दत्तम् आसीत् यत् पश्चिमबङ्गदेशे उत्पादितमिष्टान्नं निर्दिशति । चेन्नैनगरस्य जीआई रजिस्ट्रारस्य कार्यालयेन स्पष्टीकृतं यत् जीआई टैग् रसगोल्ला इत्यस्य सामान्यपदं नास्ति तथा च मधुरस्य उत्पत्तिविषये विवादस्य दुरुपयोगः नास्ति। कार्यालयेन एतदपि उक्तं यत् ओडिशा इत्यनेन एतावता कस्यापि जीआई टैगस्य आवेदनं न कृतम्, परन्तु आवश्यकं प्रमाणं प्रस्तुत्य जीआई टैग् अपि प्राप्तुं शक्नोति।
- ↑ "Rasgulla@Oxford Dictionaries" (in Hindi). Oxford University Press. Archived from the original on ২৪ সেপ্টেম্বর ২০১৫. आह्रियत 28 August 2015.
- ↑ २.० २.१ "Our Claim Only On A Variety Of Rasogolla, No Dispute With Odisha: West Bengal". आह्रियत 2016-10-02.
- ↑ "গোপালগঞ্জের রসগোল্লা জিআই পণ্য হিসেবে স্বীকৃতি পেয়েছে | জাতীয়". বাংলাদেশ সংবাদ সংস্থা. आह्रियत 2024-11-26.