वहदत अल-उजुद

सूफी तत्वमीमांसा अथवा सूफी अलौकिकता वहदा वहादा "एकता" अथवा توحد तौहीद इत्यस्य अवधारणायाः परितः निर्मितः अस्ति । अस्मिन् विषये मुख्यतया द्वौ सूफीदर्शनौ स्तः । वहदत अल-उजुद इत्यस्य शाब्दिक अर्थः "अस्तित्वस्य एकता" अथवा "सत्त्वस्य एकता" इति । उजुदः अथवा "अस्तित्वं, उपस्थितिः" अत्र ईश्वरं निर्दिशति। अपरपक्षे वहदत अश-शुहुद् इत्यस्य अर्थः "सापेक्षवादः" अथवा "साक्षी एकेश्वरवादः" ईश्वरः तस्य सृष्टिः च सर्वथा पृथक् इति मन्यते ।

केचन सुधारकाः दावन्ति यत् द्वयोः दर्शनयोः भेदाः केवलं शब्दार्थशास्त्रे एव भिन्नाः सन्ति तथा च सम्पूर्णः वादविवादः केवलं द्विविधभाषायाः कारणेन उत्पन्नानां "वाचिकतर्कानाम्" सङ्ग्रहः एव इति परन्तु ईश्वरस्य ब्रह्माण्डस्य च सम्बन्धस्य अवधारणा अद्यापि सूफीनां मध्ये सूफी-असूफी-मुस्लिमानां मध्ये च सक्रियरूपेण बहसः भवति

रहस्यवादी विचारकः धर्मशास्त्रज्ञः च अबू सईद मुबारक मखजूमी इत्यनेन अस्याः अवधारणायाः चर्चा स्वस्य पुस्तके तोहफा मुरसाला इत्यत्र कृता । अण्डालुसिया-देशस्य सूफी-सन्तः इब्न-सबिन् इत्यपि स्वलेखनेषु एतस्य पदस्य प्रयोगं कृतवान् इति ज्ञायते । परन्तु सूफी तत्वमीमांसायाः अस्य आदर्शस्य गहनतया विस्तरेण च चर्चायाः सर्वाधिकं लक्षणं यः सूफीसन्तः अस्ति सः इब्न अरबी अस्ति । सः ईश्वरं आवश्यकजीवत्वेन निर्दिष्टुं oujud इति पदं प्रयुङ्क्ते । सः अपि ईश्वरव्यतिरिक्तं किमपि पदं आरोपयति, परन्तु अस्तित्वं कस्मिन् अपि सत्यार्थे जगति प्राप्यमाणानि वस्तूनि न समाविष्टानि इति आग्रहं करोति । अपितु यथा पृथिवी सूर्यात् प्रकाशं प्राप्नोति तथा सर्वे जिन्नाः ईश्वरतः स्वस्य अस्तित्वं ऋणं गृह्णन्ति। मुद्दा अस्ति यत् "जीवः" (अयन) इति कथ्यमानस्य वस्तुनः उपरि औजुड्-उपाधिं कथं सम्यक् प्रयोक्तव्यम् इति । तन्जी इत्यस्य दृष्ट्या इब्न अरबी इत्यनेन घोषितं यत् वुदुः केवलं ईश्वरस्य एव अस्ति, तस्य प्रसिद्धे वचने च "कदापि किमपि वदुस्य गन्धं न लभते" इति ।

सचल सरमस्तः, बुल्लेहशाहः च भारतस्य द्वयोः सूफीकवियोः वहदत-अल्-उजुदस्य प्रखरौ अनुयायौ आस्ताम् । दक्षिण एशियायाः हमाह उस्त् (फारसीभाषायां "सः एव" इति) दर्शनेन सह सम्बद्धम् अस्ति ।

वहदत-अल्-उजुदस्य सूफी-अवधारणा अद्वैत-वेदान्त-ग्रन्थे दावितस्य विश्वदृष्टेः समीपस्थः अस्ति जियौर रहमान-अज्मी इत्यस्य उत्पत्तिः हिन्दुधर्मस्य वेदान्त-दर्शनात् अभवत् इति दावान् करोति, यत् इब्न-अरबी-इत्यनेन भारत-भ्रमणानन्तरं स्वपुस्तके लिखितम् खलीफा अल मामुनस्य शासनकाले अरबीभाषायां अनुवादितः मक्काविजयः, मंसूरहल्लाजः च भारतस्य अनेकयात्रायां एतस्याः अवधारणायाः विषये लिखितवन्तौ भारतयात्रायाः अनन्तरं बगदाद्-देशं प्रत्यागत्य हल्लाजः लिखितवान् ध्याने वदन्ति انا الحق ("अनाल हक") "अहमेव सत्यम्", यत् सः भारतयात्रायां महावाक्यदर्शनात् गृहीतवान् "अहं ब्रह्मस्मि" इत्यस्मात् एकं वाक्यम्।

सूफी धर्मशास्त्रज्ञः मार्टिन् लिन्सः कथयति यत्,

राजकुमारः दारा शिको (मृत्युः १६१९) मुगलसम्राट् शाहजहानस्य सूफीपुत्रः आसीत् । सः अवदत् यत् हिन्दुनां सूफीधर्मः अद्वैतवेदान्तः च शब्दभेदं विहाय समानाः सन्ति।