"राजस्थानराज्यम्" इत्यस्य संस्करणे भेदः

'''राजस्थानराज्यम्राजस्थानराज्यं''' ({{lang-hi|राजस्थान}}, {{lang-en|Rajasthan}}) [[भारतम्|भारतस्‍य]] विशालतमं राज्यम् अस्ति । इदं [[भारतम्|भारतवर्षस्यभारतस्य]] पश्चिमभूभागे अस्ति । अत्र 'थार'नामकं मरुस्थलम्मरुभूमिः (सिकतयुक्तं स्थलम्) अस्ति । मध्ययुगे राजपूतानानाम्ना'राजपूताना' इति नाम्ना विख्यातम् आसीत् । अपूर्वलोकगीतानि, लोकनृयत्यानिलोकनृत्यानि, पर्वाणि च अस्य प्रमुखद्योतकानि सन्ति । राजस्थानस्य क्षेत्रफ़लम्क्षेत्रफ़लं ३,४२,२३९ वर्ग. कि. किमीमी अस्ति । अस्य जनसन्ख्याजनसङ्ख्या ६८,६२१,०१२ वर्तते । पुरातनेषु पर्वतशिखरेषु अन्यतमाः अरावळीशिखराः राराजन्ते अस्मिन् राज्ये । एवमेव [[मौण्ट् अबूअबु]] , तथा [[दिल्वारा]] इत्येतौ पर्वतौ अपि प्रसिद्धौसुप्रसिद्धौ भवतःस्तः । पूर्वराजस्थाने द्वे व्याघ्राभयारण्ये भवतः । [[रणथम्बोर]], [[सारिस्कामृगधाम]], [[भरतपुरम्|भरतपुरादि]]प्रदेशेषु पक्षिसंरक्षणाकेन्द्राणि प्रसिद्धानि पक्षिसंरक्षणाकेन्द्राणि सन्ति । संरक्षणाकेन्द्रेषु देशविदेशीयाः पक्षिणः विलसन्ति ।

==प्राचीनेतिहासः==

राजस्थानस्य प्रमुखभागेषु प्राक् मीनावंशीयानां शासनम् आसीत् । १२ शतकपर्यन्तं राजस्थानस्य केचन प्रदेशाः गुर्जरनृपाणां शासने आसन्।आसन् । [[गुजरातराज्यम्|गुजरातगुजरातराज्यं]] तथा राजस्थानस्य अधिकभागः “गुर्जरात्र” नाम'गुर्जरात्र/गुज्जर'-नामकैः गुर्जरशासकैः रक्षितप्रदेशः आसीत् । ३०० वर्षाणि यावत् गुर्जरशासकाः "उत्तरभारतं" यवनशासकैःयवनशासकेभ्यः रक्षितवन्तः आसन् । तदनन्तरं रजपूताः अस्य राज्यस्य विविधेषु भागेषु स्वप्राबल्येन शासनंशासनम् आरब्धवन्तः । वंशस्य उतअथवा प्रमुखस्य नाम्ना तेषां प्रान्तानां व्यवहारः आसीत् । भूगोलस्य दृष्ट्याऽपि प्रदेशाणांप्रदेशानां नामानि स्थापयन्ति स्म रजपूताः । [[उदयपुरम्|उदयपुरउदयपुरं]], डूङ्गरपूरडुङ्गरपुर, बांसवाडा, प्रतापगढ, [[जोधपुरम्|जोधपुरजोधपुरं]], [[बीकानेर]], किशनगढ, सिरोही, [[कोटा]], बून्दी, [[जयपुरम्]], अलवरआलवार, [[भरतपुरम्|भरतपुरभरतपुरं]], करौली, झालावाड, टोंकटोङ्क च तेषां संस्थानानि भवन्तिआसन् । 'ब्रिटिष्' शासनकाले राजस्थानस्य “राजपूताना”'राजपूताना' इति नाम आसीत् । वंशभूषणः, असाधारणः देशभक्तः “'''[[महाराणाप्रतापसिंहःमहाराणा प्रतापसिंहः]]”''' स्वपराक्रमेण विश्वेस्मिन् विश्वेऽस्मिन् प्रसिद्धः आसीत्अभूत् । राजस्थानराज्यं [[भारतम्|भारतस्य]] महत्वपूर्णं राज्यंराज्यमित्यत्र भवतिन कश्चन संशयः । अधीनराजानां शासने विद्यमानाःविद्यमानानां प्रान्ताःप्रान्तानां विलीनो भूत्वाविलीनेन ३० मार्च [[१९४९]] तमे संवत्सरे [[भारतम्|भारतस्य]] राज्यत्वेन अस्य राज्यस्य उद्घोषणं कृतम् । राजस्थानपदस्य “राज्ञांराज्ञां स्थानं”स्थानम् इत्यर्थः ।इति विग्रहः, कुतश्चेत् अस्मिन् राज्ये गुर्जर'गुर्जरात्र/गुज्जर, राजपूत, मौर्य तथा जाट झाट'-वंशीयाः राजानः राज्यभारं कृतवन्तः आसन् ।

राजस्थानराज्यं चित्रपतङ्गस्य आकृतौ अस्ति । अस्य राज्यस्य उत्तरे [[पाकिस्तानम्|पाकिस्तानदेशः]], [[पञ्जाबराज्यम्|पञ्जाबराज्यं]], [[हरियाणाराज्यम्|हरियाणाराज्यञ्च]] भवन्तिअस्ति । दक्षिणे [[मध्यप्रदेशराज्यम्|मध्यप्रदेशराज्यं]], [[गुजरातराज्यम्|गुजरातराज्यञ्च]] भवतःअस्ति । पूर्वे [[उत्तरप्रदेशराज्यम्|उत्तरप्रदेशः]], [[मध्यप्रदेशराज्यम्|मध्यप्रदेशश्च]] भवतः।अस्ति । पश्चिमे [[पाकिस्तानम्|पाकिस्तानदेशः]] भवति।अस्ति सिरोहीतः। अलवरसिरोही-तः आलवार गमनमार्गे ४८० कि. मिमी. विस्तारे विद्यमानः अरावलीपर्वतशिखरः प्राकृतिकदृष्ट्या एतत् राज्यं विभजतिविभाजति । पूर्वस्मिन् भागे रसवद्भूमिः विद्यते । अस्मिन् भागे प्रायः ५० से. मी. तः ९० से. मी. वृष्टिः भवति । माहिनद्याः चम्बल्माहीनद्याः चम्बल-जलबन्धस्य निर्माणानन्तरं विद्युत्, जलसमृद्धिश्च अस्मिन् राज्ये दृश्यते । कृषिनिमित्तं जलबन्धः सर्वदा उपकरोति।उपकरोति । अस्मिन् भागे ताम्रताम्रं, सतु, 'मैका', फेनकशिला, अन्येचअन्ये च खनिजाः लभ्यन्ते । राज्यस्य पश्चिमभागे विद्यमाना 'थार' मरुभूमिः समग्रे [[भारतम्|भारते]] विद्यमाना बृहत्विशालतमा थार भूमिःमरुभूमिः अस्ति । अस्मिन् भागे १२ से. मी. तः ३० से. मी. वृष्टिः भवति।भवति । अस्मिन् भागे लूनी, बाण्ड्यादिबाण्ड्यादिनद्यः नद्यःप्रवहन्ति प्रवहन्ति।। अस्य राज्यस्यराज्येऽस्मिन् ३.४२ लक्षवर्ग कि. मी. परिमिता भूमिः अस्ति । [[भारतम्|भारतेभारतस्य]] अतीवबृहत्बृहत्तमं राज्यंराज्यम् भवति।इदम् ।

* अस्मिन्नेव नगरे सा.श. [[१८७६]] तमे संवत्सरे सर्वकारस्य वस्तुसङ्ग्रहालयः संस्थापितः । आभरणानि, काष्ठैः निर्मितानि वस्तूनि, शस्त्राणि, चित्राणि, वस्त्राणि च सङ्ग्रहालयेऽस्मिन् सन्ति ।