"महात्मा गान्धी" इत्यस्य संस्करणे भेदः

बाल्ये एकदा मोहनदासगान्धिः 'श्रवणपितृभक्तिः ‘[[सत्यहरिश्चन्द्रः]]’ च इति नाटाकद्वयं दृष्टवान् । तदा बालकस्य मनसि महान् परिणामः दृष्टः आसीत् । मोहनदासः “[[श्रवणकुमारः]] इव भक्तियुक्तः तथा हरिश्चन्द्रः इव सत्यप्रियः भवामि “ इति निश्चितवान् । आजीवनं सत्यप्रियतां त्यक्तुं न इष्टवान् । मोहनदासगान्धिः बाल्ये मातुः सकाशात् पुराणकथाः श्रुतवान् । सदा प्रामाणिकःनिष्कपटः सन् स्वकृतं दोषमपि मात्रे कथयति स्म । ग्रामजीवनं तस्य इष्टम् आसीत् । अतः एव स्वदेशीवस्तुषु मोहनदासगान्धिमहोदयस्य अतीव प्रीतिः आसीत् । त्रयोदशे वयसि मोहनदासगान्धिः कस्तूरबा इति कन्यया सह विवाहं कृतवान् । त्रयाणां भ्रातॄणां विवाहः एकदा एव कृतः आसीत् । बाल्ये मोहनदासः कदापि असत्यं न वदति स्म । एकदा प्राथमिकविद्यालये निरीक्षकाः आगच्छन् । ते शब्दान् लेखितुम् अवदन् । बालकः मोहनदासः एकं शब्दं दोषपूर्णं लिखितवान् । अध्यापकः समीकर्तुं संज्ञया सूचितवान् तथापि मोहनदासः स्वापराधम् अङ्गीकृतवान् आसीत् । भारतदेशात् आङ्गलान् उच्चाटयितुं प्रबलानां सैनिकानां यूनाम् आवश्यकता अस्ति । अतः शरीरं बलिष्ठं कर्तुं मांसाहारः उत्तमः इति मित्रवचनात् अनिच्छन्नपि मांसाहारं स्वीकृतवान् । भ्रातुः ऋणविमोचनार्थं गृहे सुवर्णं चोरितवान् । किन्तु एतत् सर्वं दुष्टं कार्यम् इति मत्वा पित्रे पत्रमेकं लिखितवान् । अग्रे दुष्टं कार्यं न करोमि इति प्रतिज्ञां कृतवान् तथैव अग्रे अनुसरन् आसीत् ।

गीतायाः विषये गान्धिनोऽवधारणा आसीत् यत् गीता एको धार्मिकः सन्देशोऽस्ति । युगयुगान्तरस्य असीमितताया अनुरुपं गीतायाः सत्त्वमपि शाश्वतं सनातनं चास्ति । इमं सन्देशं ते एव गृहीतुं क्षमन्ते, ये अबाधरुपेण आस्तिका वर्तन्ते । गीतायाः चिन्तनविषये गान्धिमहोदयेनोक्तम् यत् श्रीमदभगवद्गीता गूढदर्शनस्याभिव्यक्तेः परे भूता अवर्तत । सा समाजाय सम्भावित-अप्रत्याशित –यथार्थ-प्रक्रियासु बोधयते । गीतायाः सन्देशः तत्त्वविदः स्थापना अस्ति, यस्य परिणामस्वरुपं गुणानामन्तः क्रियायाः भानं सम्भवति । मुक्तिबोधश्च स्थाप्यते । गान्धिमतेन गीतोक्तः कर्मपुनर्जन्मसिद्धान्तः सामयिकीनां प्रचलितानां सुपरिणाम आसीत् । वस्तुतस्तु मानवस्य जीवनं विकासात्मकस्य सत्त्वस्य पर्यायभूतमस्ति । गुणवत्तैव तत्प्रयोजनस्य प्रामाणिकताऽस्तिनिष्कपटताऽस्ति । कर्म मानवस्य चरित्रानुकृतिरस्ति । संस्कारस्य अथवा कर्मण इदमेव प्रामाण्यं वर्तते यत् भौतिके जगति कर्त्तृत्वमाप्य मानवः यत्किंचित् करोति तत्र किं च असम्यक् वर्तते । व्यक्तिः नवसृजन-विचार –प्रतिक्रियादिषु सर्वदा संलग्नो भवति । तस्य सृष्टेर्मूलं यथार्थतस्तदीया जीवन्तताऽस्ति । कर्ममार्गेणापि ईश्वरो लब्धुं शक्यः, अतएव महात्मना गान्धिना संकेतितं यत् व्यक्तिगतस्तरेऽपि परमेश्वर एवैकमात्रं परमसत्यमस्ति ।