"होलीपर्व" इत्यस्य संस्करणे भेदः

होलाक:होलाकः, होलीक:होलीकः, होली, फाल्गुनिका, वसन्तोत्सव:वसन्तोत्सवः, कामपर्व इत्यादिभि:इत्यादिभिः नामभि:नामभिः निर्दिश्यमानम् एतत् पर्व समग्रे [[भारतम्|भारते]] सर्वत्रापि आचर्यते । फाल्गुणपूर्णिमायाम् एतत् पर्व आचर्यते । वङ्गदेशे अस्मिन् दिने एव श्री[[कृष्णः|कृष्णस्य]] दोलोत्सवम् आचरन्ति । होलीपर्वसम्बद्धा:होलीपर्वसम्बद्धाः बह्व्य:बह्व्यः कथा:कथाः सन्ति [[पुराणम्|पुराणेषु]] ।

होलिकानामिका [[हिरण्याक्षः|हिरण्याक्ष]]-[[हिरण्यकशिपुः|हिरण्यकशिपो:हिरण्यकशिपोः]] सोदरी । महामायाविनी सा [[अग्निः|अग्निसिद्धिम्]] अपि प्राप्तवती आसीत् । यद्यपि दैत्यराज:दैत्यराजः हिरण्यकशिपु:हिरण्यकशिपुः परम[[विष्णुः|विष्णुभक्तं]] स्वपुत्रं [[प्रह्लादः|प्रह्लादं]] मारयितुं बहुविधप्रयत्नानि अकरोत् तथापि स:सः सफल:सफलः नाभवत् । तस्मात् कुपित:कुपितः हिरण्यकशिपु:हिरण्यकशिपुः सोदरीं होलिकाम् आदिशति प्रह्लादं मारयतु कथञ्चित् इति । तदा होलिका प्रह्लादं गृहीत्वा महाकाष्ठराशौ उपविशति । राक्षसान् च अग्निं ज्वालयितुं सूचयति । तेषां चिन्तनम् आसीत् होलिका अग्निसिद्धिं प्राप्तवती अस्ति, तस्या:तस्याः किमपि न भवति । प्रह्लादम् अग्नि:अग्निः दहति इति । अत:अतः राक्षसा:राक्षसाः होलिकाया:होलिकायाः उपरि अपि काष्ठानि संस्थाप्य अग्निं ज्वालितवन्त:ज्वालितवन्तः । किन्तु परिणाम:परिणामः तु व्यतिरिक्त:व्यतिरिक्तः जात:जातः । होलिका तदग्नौ दग्धा सती तत्रैव मरणं प्राप्नोत् । भगवद्भक्त:भगवद्भक्तः प्रह्लाद:प्रह्लादः भस्मराशित:भस्मराशितः बहिरागत्य सन्तोषेण नृत्यम् आरभत । अस्य दिनस्य स्मरणार्थं राक्षसत्वनाशाय सत्पुरुषरक्षणाय च होलीपर्व आचर्यते ।

[[सत्ययुगम्|सत्ययुगे]] ढुण्ढानामिका मालिनामकस्य राक्षसराजस्य पुत्री आसीत् । सा कठोरं तप:तपः आचर्य युवै:युवैः वा वृद्धै:वृद्धैः वा मनुष्यै:मनुष्यैः, देवै:देवैः केनापि प्राणिना च मम मरणं न भवेत् इति वरं प्राप्तवती । बाला:बालाः किं कर्तुं शक्नुयु:शक्नुयुः इति तेषाम् उपेक्षां कृतवती । सा पृथु अथवा रघु इत्याख्यातस्य राज्ञ:राज्ञः काले अहर्निशं सञ्चरन्ती बालान् सर्वान् मारयति स्म । मायाविनीं तां राक्षसीं गृहीतुं केऽपि न शक्तवन्त:शक्तवन्तः । [[वसिष्ठः|वसिष्ठ]]महर्षिद्वारा तस्या:तस्याः रहस्यं ज्ञातवान् राजा तस्या:तस्याः ग्रहणकार्ये बालान् एव नियुक्तवान् । फाल्गुनमासस्य पूर्णिमायां देशस्य सर्वे बाला:बालाः सम्भूय काष्ठकारीषेषु अग्निं प्रज्वाल्य नृत्यन्त:नृत्यन्तः चीत्कुर्वन्त:चीत्कुर्वन्तः तस्या:तस्याः ग्रहणार्थं धावितवन्त:धावितवन्तः । भीता सा मनुष्यलोकादेव निर्गता । एतस्य स्मरणार्थम् होलीपर्व आचर्यते ।

[[शिवः|शिव:]] समाधिस्थितौ तप:तपः आचरन् आसीत् । तदा तस्य तप:तपः नाशितवान् [[कामः|काम]]देव:<nowiki/>ः । तदा तपोभाङ्गात् क्रुद्ध:क्रुद्धः शिव:शिवः तृतीयं नेत्रम् उद्घाट्य कामदेवं दहति । तस्य दिनस्य स्मरणार्थं होलीपर्व आचर्यते ।

एतद्दिने कामदेवम् आवह्य षोडशोपचारै:षोडशोपचारैः पूजयन्ति च । अस्मिन् दिने होलिका अथवा [[पोलिका]] इति विशिष्टं भक्ष्यं समर्पयन्ति देवेभ्य:देवेभ्यः । तद्दिने देवपितृभ्य:देवपितृभ्यः तर्पणं प्रदाय दोषशान्त्यर्थं होलीधूलिं नमस्कुर्वन्ति । गृहस्य अङ्गणं शुद्धीकृत्य अक्षतारङ्गवल्लीभि:अक्षतारङ्गवल्लीभिः अलङ्कृत्य मध्यभागे श्वेतवस्त्रयुक्तं पीठं स्थापयन्ति । तत्पुरत:तत्पुरतः श्वेत[[चन्दनम्|चन्दन]]-रक्तवस्त्र-पल्लवै:<nowiki/>ः युक्तं कलशं प्रतिष्ठापयन्ति । तदुपरि [[रती]]देवीसहितं कामदेवं प्रतिष्ठाप्य अर्घ्य-पाद्य-गन्ध-दीप-धूप-पुष्प-नैवेद्यानि समर्पयन्ति । महिला:महिलाः रक्तवर्णस्य वस्त्रम् आभूषणानि च धृत्वा चन्दनवृक्षं पूजयन्ति । तेन आयुरारोग्यवृद्धि:आयुरारोग्यवृद्धिः भवति इति । पञ्चमीत:पञ्चमीतः आरभ्य दश दिनानि विनोदार्थं चोरितानि काष्ठानि सङ्गृह्य होलिकादहनं कुर्वन्ति । पूर्णिमादिने अग्निप्रदीपनं कुर्वन्ति । ग्रामात् बहि:बहिः मध्ये वा होलिकादहनम् आचरन्ति । चण्डालगृहात् वा सूतिकागृहात् वा बालानां द्वारा अग्निम् आनाययन्ति होलिकादहनार्थम् । राजा एव स्वयं स्नानादिना शुद्ध:शुद्धः सन् स्वस्तिवाचनं कारयित्वा तूर्यनादसहित:तूर्यनादसहितः आगत्य दानधर्मादिकम् आचर्य अग्निज्वालनं कुर्यात् । अग्नये [[घृतम्|घृतं]] [[दुग्धम्|दुग्धं]] च समर्पयन्ति । अनन्तरं [[जलम्|जलेन]] अग्निकेन्द्रं शान्तं क्रुत्वा एकान्तस्थाने स्थापयन्ति । [[नारिकेलम्|नारिकेलस्य]] [[दाडिमफलम्|दाडिमस्य]] [[बीजपूरफलम्|बीजपूरस्य]] च दानं कृत्वा रात्रिं गीतवाद्यनृत्यै:गीतवाद्यनृत्यैः यापयन्ति । त्रिवारम् अग्ने:अग्नेः प्रदक्षिणं कृत्वा गृहमानयन्ति तम् अग्निम् । अपरस्मिन् दिने प्रात:कालेप्रातःकाले तेन अग्निना एव जलम् उष्णीकृत्य स्नानं कुर्वन्ति ।

:'''दशस्यु:दशस्युः शोभमानास्तु काष्ठस्तेयं विधीयते ।'''

:'''ग्रामद्बहिा मध्ये वा तूर्यनादसमन्वित:तूर्यनादसमन्वितः ॥'''

:'''स्नात्वा राजा शुचिर्भूत्वा स्वस्तिवाचनतत्पर:स्वस्तिवाचनतत्परः ।'''

एवं रात्रौ होलिकोत्सवम् आचर्य अपरस्मिन् दिने प्रात:कालेप्रातःकाले सर्ववर्गीया:सर्ववर्गीयाः अपि जना:जनाः मिलित्वा आमोदप्रमोदम् आचरन्ति । पाटलवर्णस्य जलं प्रथमं देवेभ्य:देवेभ्यः ज्येष्ठेभ्य:ज्येष्ठेभ्यः च समर्प्य प्रसादरूपेण परस्परं सिञ्चन्ति ।

वङ्गदेशे तद्दिने श्रीकृष्णस्य दोलोत्सवम् आचरन्ति । तत्र त्रीणि वा पञ्च वा दिनानि पर्व आचरन्ति । फाल्गुनशुद्धचतुर्दश्यां रात्रौ मण्डपस्य पूर्वभागे अग्निदेवस्य आराधनं कुर्वन्ति । गोविन्दस्य विग्रहं कृत्वा १६ स्तम्भै:स्तम्भैः युक्तस्य मण्डपस्य वेदिकायां प्रतिष्ठापयन्ति । पञ्चामृताद्यै:पञ्चामृताद्यैः अभिषेकं कृत्वा देवस्य अलङ्कारं कुर्वन्ति । अनन्तरं सम्यगलङ्कृतायाम् आन्दोलिकायां देवम् उपवेश्य सप्तवारं आन्दोलयन्ति । उत्सवस्य प्रथमदिने ज्वालितम् अग्निम् अन्तिमदिनपर्यन्तमपि रक्षन्ति । अन्तिमदिने देवम् २१ वारम् आन्दोलयन्ति । [[इन्द्रद्युम्नः|इन्द्रद्युम्नमहाराज:इन्द्रद्युम्नमहाराजः]] [[वृन्दावनम्|वृन्दावने]] एतत् पर्व आरब्धवान् इति विश्वसन्ति जना:जनाः ।