सदस्यः:2330950jonnalagaddadivyaprathibha/प्रयोगपृष्ठम्

पञ्जाबीसंस्कृतिः भारतस्य पाकिस्तानस्य च समृद्धतमानां जीवन्तानाम् सांस्कृतिकविरासतानां मध्ये एकः अस्ति, या सजीवपरम्पराभिः, गहनमूलैः रीतिरिवाजैः, जीवनस्य प्रति प्रगतिशीलदृष्टिकोणैः च प्रसिद्धा अस्ति अस्य उत्पत्तिः भारतीयउपमहाद्वीपस्य उत्तरभागात् विशेषतः पञ्जाबप्रदेशे अस्ति, यत् अद्यत्वे भारत-पाकिस्तानयोः मध्ये विभक्तम् अस्ति । भोजनेन, संगीतेन, नृत्येन, धार्मिकवैविध्येन, जनानां जीवनस्य उत्साहेन च चिह्निता एषा संस्कृतिः सीमां अतिक्रम्य वैश्विकमञ्चं प्रभावितवती अस्ति । "पञ्चनदीनां भूमिः" इति अर्थः पञ्जाबः सतलजः, ब्यास्, रविः, चिनाबः, झेलुम् च नद्यः यस्मात् प्रदेशेन प्रवहन्ति तस्य प्रदेशस्य अभिप्रायः । भौगोलिकसमृद्धिः, जलस्य प्रचुरता च पञ्जाबं प्राचीनसभ्यतानां पालनाम् अकरोत् । अस्मिन् प्रदेशे प्राचीनतमासु ज्ञातासु मानवसभ्यतासु अन्यतमः सिन्धु उपत्यका सभ्यता प्रफुल्लिता । इतिहासे पञ्जाब्-देशे मौर्य-गुप्त-मुगल-सहितानाम् अनेकानाम् साम्राज्यानां उदयः पतनं च दृष्टम्, प्रत्येकं स्वसंस्कृतौ अमिटं चिह्नं त्यजति । १५ शताब्द्यां गुरुनानकस्य धर्मस्य स्थापनां कृत्वा पञ्जाबप्रदेशः सिक्खधर्मस्य महत्त्वपूर्णं केन्द्रं जातम् । सिक्खधर्मः अस्य प्रदेशस्य सामाजिकसांस्कृतिकधार्मिकरूपरेखायाः प्रमुखं भागं निर्मितवान् । १९४७ तमे वर्षे ब्रिटिशभारतस्य विभाजनानन्तरं पूर्वपञ्जाब (भारते) पश्चिमपञ्जाब (पाकिस्तानदेशे) च इति क्षेत्रं विभक्तम्, प्रत्येकं स्वस्य विशिष्टं सांस्कृतिकपरिचयं निर्वाहयति परन्तु दृढसामान्यमूलानि साझां कृतवन्तः । भारते गुरमुखीभाषायां, पाकिस्ताने शाहमुखीभाषायां च लिखिता पञ्जाबीभाषा पञ्जाबसंस्कृतेः केन्द्रम् अस्ति । संचारस्य, अभिव्यक्तिस्य, पीढीनां मूलं च सम्बद्धं सेतुरूपेण च कार्यं करोति । शताब्दशः व्याप्ते पंजाबीसाहित्ये काव्यस्य, लोककथानां, आध्यात्मिकग्रन्थानां च समृद्धः संग्रहः अन्तर्भवति । वारिसशाह, बाबा फरीद, बुल्लेहशाह इत्यादीनां कविनां श्लोकाः अद्यापि जनानां मनसि प्रतिध्वनिताः सन्ति, येषु अध्यात्मस्य, दर्शनस्य च गहनसम्बन्धः प्रतिबिम्बितः अस्ति । हीररन्झा-सोहनीमहिवालयोः लोककथाः अन्येषां मध्ये अस्य क्षेत्रस्य रोमान्टिकतां प्रकटयन्ति, प्रेम, त्रासदी, भक्तिः च मिश्रयन्ति समकालीनपञ्जाबीसाहित्यं निरन्तरं समृद्धं वर्तते, आधुनिकलेखकाः कवयश्च सामाजिकराजनैतिकपरिदृश्यस्य अन्वेषणं कुर्वन्ति, तथा च प्रेम, प्रकृतिः, आध्यात्मिकता च इति पारम्परिकविषयाणां संरक्षणं कुर्वन्ति । पञ्जाब-देशः धार्मिकवैविध्यस्य भूमिः अस्ति, यत्र मुख्यतया सिक्खधर्मस्य प्रधानता वर्तते, परन्तु हिन्दु-मुस्लिम-ईसाई-धर्मस्य अपि गृहम् अस्ति । भारतीयपञ्जाबे सिक्खधर्मः बहुसंख्यकधर्मः, पाकिस्तानीपञ्जाबे तु इस्लामधर्मः प्रचलति । एतेषां भेदानाम् अभावेऽपि पञ्जाबद्वये सांस्कृतिकप्रथाः प्रायः समानरूपेण साझाः भवन्ति, उत्सवः च भवति । सिक्ख-उत्सवेषु एकः महत्त्वपूर्णः वैसाखी-उत्सवः अस्ति, यत्र पंजाबी-नववर्षं १६९९ तमे वर्षे खालसा-जन्म च भवति ।अस्मिन् उत्सवे भव्य-शोभायात्राः, भक्ति-गायनं, सामुदायिक-समागमाः च सन्ति लङ्गरस्य धार्मिकाभ्यासः-सिक्खमन्दिरेषु जाति-पन्थ-धर्मस्य परवाहं विना परोक्ष्यते साम्प्रदायिकभोजनम्-समानतायाः सेवायाः च सुन्दरं मूर्तरूपम् अस्ति । पञ्जाबीसंस्कृतेः हृदये सङ्गीतं नृत्यं च अस्ति, येन तस्याः सजीवस्य उत्सवस्य च भावनायाः खिडकी प्रददाति । सुदृढैः ऊर्जितैः लयैः सह पंजाबी-लोकसङ्गीतं वैश्विकरूपेण विशेषतया भङ्गरारूपेण प्रसिद्धम् अस्ति । परम्परागतरूपेण फसलनृत्यं भङ्ग्रा सङ्गीतस्य नृत्यस्य च लोकप्रियविधारूपेण विकसितम् अस्ति, यत् पञ्जाबीजनानाम् उच्चशक्तिं, उत्साहं च प्रतिनिधियति । गिद्धा इति पारम्परिकः महिलानृत्यः अपि तथैव महत्त्वपूर्णः अस्ति, यत्र पञ्जाबीमहिलानां अनुग्रहः, लालित्यः, आनन्दः च प्रदर्शितः अस्ति । लयात्मकतालीभिः, बोलियान् इति लोकगीतैः च सहितं नृत्यं उत्सवेषु, विवाहेषु, अन्येषु उत्सवेषु च भवति । लोकपरम्परासु मूलं कृत्वा पंजाबीसङ्गीतम् अधुना वैश्विकघटना अस्ति । कालातीतभक्तिः शब्दकीर्तनः (सिखस्तोत्राः) वा आधुनिककालस्य पंजाबी-पॉप्-गीतं वा, पञ्जाबस्य सङ्गीतं कोटि-कोटि-जनानाम् कल्पनां निरन्तरं गृह्णाति | पञ्जाबस्य भोजनं यथा विविधं हृदयस्पर्शी च अस्ति तथा तस्य जनानां । पञ्जाबीभोजनस्य विशेषता अस्ति यत् अस्य समृद्धस्वादः, दुग्धस्य उदारप्रयोगः, मसालानां प्रचुरता च अस्ति । सरसोन् दा साग (सर्षपस्य सागः) मक्की दी रोटी (मक्कायाः ​​सपाटरोटी) च पञ्जाबीभाषायाः प्रतिष्ठितव्यञ्जनानि सन्ति ये अस्य क्षेत्रस्य कृषिजीवनशैल्याः प्रतीकाः सन्ति । पाककलायां घृतस्य (स्पष्टं घृतस्य) उपयोगेन अनेकेषु व्यञ्जनेषु गभीरता, स्वादः च वर्धते, यदा तु पनीर (भारतीयकुटीरपनीरं) शाकाहारी-अशाकाहारी-भोजनेषु मुख्यं घटकं भवति | बटर चिकन, अमृत्सरी फिश इत्यादीनि मांसव्यञ्जनानि अन्तर्राष्ट्रीयख्यातिं प्राप्तवन्तः, तेषां मलाईयुक्तानि बनावटाः, दृढस्वादाः च सन्ति । पञ्जाबी-भोजनं नान-रोटी, पराठा इत्यादीनां विविध-रोटिकानां कृते अपि प्रसिद्धम् अस्ति, यत् सामान्यतया मसूर-शाक-करी-सहितं परोक्ष्यते | गुलाबजमुन्, जलेबी, लस्सी (दधि-आधारितं पेयम्) इत्यादीनि मिष्टान्नानि पञ्जाबी-भोजन-अनुभवस्य अभिन्नं भागं भवन्ति, येन अस्य प्रदेशस्य भोजनस्य, आतिथ्यस्य च प्रेम्णः प्रतिबिम्बः भवति | परिवारः पञ्जाबीसमाजस्य आधारशिला अस्ति । परम्परागतरूपेण पञ्जाबदेशस्य पारिवारिकसंरचना पितृसत्तात्मका अस्ति, यत्र वृद्धानां सम्माने, साम्प्रदायिकजीवने च बलं दत्तम् अस्ति । संयुक्तपरिवारव्यवस्था यद्यपि विकसिता अस्ति तथापि अद्यापि महत्त्वपूर्णं मूल्यं धारयति, यत्र बहुविधाः पीढयः एकत्र निवसन्ति, उत्तरदायित्वं, आनन्दं च साझां कुर्वन्ति । पञ्जाबीसंस्कृतौ विवाहः महत्त्वपूर्णः संस्था अस्ति, विवाहाः च संस्कारैः, संगीतैः, नृत्यैः च परिपूर्णाः भव्याः, बहुदिवसीयाः कार्यक्रमाः सन्ति । आनन्दकराज (सिक्खविवाहसमारोहः) अथवा निकाहः (इस्लामिकविवाहः) इत्यस्य अनन्तरं उत्सवभोजाः, भङ्गरा, गिद्धप्रदर्शनानि च भवन्ति, येषु अस्य क्षेत्रस्य उत्सवस्य गहनमूलप्रेमस्य प्रदर्शनं भवति । पञ्जाबस्य पारम्परिकवेषः अस्य संस्कृतिस्य जीवन्तं रङ्गिणं च प्रतिबिम्बयति । पुरुषाः सामान्यतया कुर्ता-पजामा अथवा धोती धारयन्ति, विशेषानुष्ठानानां कृते शेरवानी अथवा अचकान् इत्येतत् प्राधान्यं भवति । पगरी (पगडी) विशेषतः सिक्खपुरुषाणां कृते सम्मानस्य महत्त्वपूर्णं प्रतीकं भवति, ये तत् स्वविश्वासस्य चिह्नरूपेण धारयन्ति । महिलाः परम्परागतरूपेण सलवारकमीजं दुपट्टेन सह धारयन्ति, यत् दुपट्टं विनयस्य अनुग्रहस्य च सूचकं भवति । प्रायः शाल-दुपट्टेषु दृश्यमानं रङ्गिणी फुलकारी-कशीदाकारं पञ्जाबी-शिल्पस्य लक्षणं भवति, यत् आनन्दस्य समृद्धेः च प्रतीकम् अस्ति । पञ्जाबी-प्रवासी दूरं दूरं प्रसृता अस्ति, विशेषतः यूके, कनाडा, अमेरिका इत्यादिषु देशेषु, यत्र पञ्जाबी-समुदायाः जीवन्तं सांस्कृतिककेन्द्रं स्थापितवन्तः एतेषां समुदायानाम् बैसाखी-उत्सवः, पंजाबी-भाषा-विद्यालयाः, सांस्कृतिक-प्रदर्शनानि इत्यादीनां आयोजनानां माध्यमेन पंजाबी-संस्कृतेः संरक्षणाय, प्रसारणे च महत्त्वपूर्णा भूमिका अस्ति पंजाबी-संस्कृतेः वैश्विक-उपस्थितिः पंजाबी-चलच्चित्रस्य, संगीतस्य, भोजनस्य च लोकप्रियतायां स्पष्टा अस्ति, येन विश्वव्यापी-मान्यतायां योगदानं भवति । पंजाबीसंस्कृतेः समृद्धः इतिहासः गतिशीलः वर्तमानः च परम्परायाः आधुनिकतायाः च अद्वितीयं मिश्रणं प्रददाति । भङ्गरासङ्गीतस्य ध्वनिः वा, साझीकृतभोजनस्य उष्णता वा, जीवनघटनानां आनन्ददायकाः उत्सवाः वा, पञ्जाबीसंस्कृतिः लचीलतायाः, आतिथ्यस्य, जीवनस्य उत्साहस्य च प्रमाणरूपेण तिष्ठति नूतनान् विचारान् आलिंगयन् युगपुरातन-रीतिरिवाजान् रक्षितुं तस्य क्षमता सुनिश्चितं करोति यत् एतत् निरन्तरं समृद्धं भविष्यति, सम्पूर्णे विश्वे भविष्यत्-पीढीभ्यः प्रेरणादायिनी च भविष्यति |