उत्तरहिन्द-आर्यभाषाः
उत्तरहिन्द-आर्यभाषाः (नेपाली: उत्तरी हिन्द-आर्य भाषाहरू, हिन्दी: उत्तरी हिन्द्-आर्य भाषाएँ), पहाडीभाषाः अथवा पहाड़ीभाषाः (नेपाली: पहाडी भाषाहरू, हिन्दी: पहाड़ी भाषाएँ) इति अपि ज्ञायन्ते, हिमालयस्य निम्न-परिधिषु, पूर्वदिशि नेपालदेशात्, उत्तराखण्ड-हिमाचलप्रदेश-भारतीयराज्येभ्यः माध्यमेन जम्मूकाश्मीरस्य जम्मू-क्षेत्रपर्यन्तं पश्चिमदिशि यावत् प्रचलन्ति । पहाडी/पहाड़ी इति नाम (तन्नामयुक्तैः अन्यैः विविधैः भाषाभिः सह न भ्रमितव्यम्) ग्रियर्सन्-इत्यस्य पदमस्ति ।
| उत्तरहिन्द-आर्य | |
|---|---|
| पहाडी अथवा पहाड़ी | |
| भौगोलिकविस्तारः | नेपालदेशः वायव्यभारतं च |
| भाषायाः श्रेणीकरणम् |
हिन्द-यूरोपीय
|
| उपश्रेण्यः |
—
|
 दक्षिणजम्बुद्वीपस्य प्रमुखहिन्द-आर्यभाषाः; पिङ्गलवर्णे उत्तरहिन्द-आर्यभाषाः | |
परिचयः
सम्पादयतुहिमालयः नेपाल-भारत-पाकिस्थान-देशैः सह प्रचलति । 'पहाड़' शब्दस्य अर्थः 'पर्वतः' इति अधिकांशस्थानीयभाषासु यथा नेपाली हिन्दी (पर्बत इति पर्यायवाचीशब्दः) च । हिमालयप्रदेशे अस्य जनप्रसारस्य, प्रयोगस्य च कारणात् एषा भाषा हिमालयी इति अपि प्रसिद्धा अस्ति । अस्य प्रदेशस्य अन्येषां सर्वेषां भाषाणां इव पहाडीभाषा अपि हिन्द-यूरोपीयभाषायाः, विशेषतः हिन्द-ईरानीयभाषाशाखायाः च सन्ति । यथा पर्वतेषु समुदायानां परिवर्तनात् पृथक्करणस्य प्रवृत्तिः भवति, तथैव पर्वतेषु उपभाषासु अन्यैः पर्वतभाषाभिः सह किञ्चित् सादृश्यं कृत्वा स्वकीयानि लक्षणानि भवन्ति, परस्परं पृथक् तिष्ठन्ति – तत्र उपभाषानिरन्तरता अवश्यमेव दृश्यते । एताः सर्वाः उपभाषाः सामान्यतया 'पहाडी/पहाड़ी' भाषाः इति उच्यन्ते, हिमालयपरिधितः अधिकांशः जनाः पहाडीजनाः इति प्रसिद्धाः सन्ति ।
वर्गीकरणम्
सम्पादयतुपहाडीभाषाः समूहत्रयः विभक्ताः सन्ति ।
पूर्वपहाडी
- नेपाली नेपालदेशे १.११ कोटिः जनाः, भूटानदेशे २,६५,००० जनाः, भारतदेशे च २५ लक्षं जनाः भाष्यन्ते इति अनुमानितम् । नेपाल-भारतयोः राजभाषा अस्ति ।
- जुम्लीभाषां नेपालदेशस्य कर्णाली-अञ्चले अनुमानतः ४०,००० जनाः वदन्ति ।
- डोटेली इति नेपालदेशस्य सुदूरपश्चिमे १० लक्षं जनाः वदन्ति । इदं बहुभिः नेपालीभाषायाः उपभाषा इति मन्यते, केषाञ्चन विद्वांसानां मते (उदा. राहुलसन्सृत्ययन्) कुमाऊँनीभाषायाः उपभाषा, परन्तु नेपालीभाषा-आयोगः एतां पृथक् भाषां मन्यते ।
केन्द्रीयपहाडी
- कुमाऊँनीभाषाम् उत्तराखण्डस्य कुमाऊँनक्षेत्रे प्रायः २३,६०,००० जनाः वदन्ति इति अनुमानितम् ।[१]
- गढवळि उत्तराखण्डे अनुमानतः २९ लक्षं जनाः वदन्ति । एतेषु अधिकांशः उत्तराखण्डस्य गढवाळक्षेत्रस्य गढवळिजनाः सन्ति ।
पाश्चात्यपहाडी
सम्बद्धाः लेखाः
सम्पादयतुसन्दर्भाः
सम्पादयतु- ↑ "Kumaoni" [कुमाऊँनी]. Ethnologue: Languages of the World. SIL International. आह्रियत २३ दिसम्बर २०१२.[नष्टसम्पर्कः]