कटीलु

दक्षिण कन्नडमण्डलस्य दर्शनीयस्थलेषु कटीलु-नगरं अन्यतमम् अस्ति । नन्दिनीनद्याः तटे स्थितं कटीलु श्रीदुर्गापरमेश्वरीमन्दिरम्, अस्य मण्डलस्य महत्त्वपूर्णमन्दिरेषु अन्यतमम् अस्ति । मण्डलस्य अनेकमन्दिराणां इव कटीलुमन्दिरम् अपि विद्यादानं-अन्नदानं माध्यमेन समाजाय स्वस्य योगदानं ददाति । नन्दिनी इति लघुनद्याः मध्ये एकस्मिन् लघुद्वीपे अयं मन्दिरः स्थितः अस्ति | प्रतिवर्षं सहस्राणि तीर्थयात्रिकाः दुर्गापरमेश्वरी मातुः दर्शनार्थम् अत्र आगच्छन्ति ।

ಕಟೀಲು
—  ನಗರ  —
ಕಟೀಲು Location of ಕಟೀಲು in ಕರ್ನಾಟಕ
निर्देशाङ्काः 13.0438238°उत्तरदिक् 74.8701417°पूर्वदिक् / १३.०४३८२३८; ७४.८७०१४१७
देशः	भारतम्
राज्यम्	ಕರ್ನಾಟಕ
मण्डलम्	ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡ
समीपतमं नगरम्	ಮಂಗಳೂರು
सांसदक्षेत्रम्	ಮಂಗಳೂರು
विधानसभा	ಮೂಡಬಿದ್ರೆ
समयवलयः	IST (UTC+05:30)
सङ्केताः • पत्रसङ्केतसङ्ख्या • 574 148 • दूरवाणी • +08258

नामजननम्

'कटि' इत्यस्य 'कटी' इत्यर्थः । कटीलु-नगरं नन्दिनी-नद्याः स्रोतः कनकगिरि-पावन्जे-नगरयोः मध्ये अस्ति यत्र सा समुद्रेण सह मिलति । 'इला' इत्यस्य अर्थः क्षेत्रः (भूमिः) अतः स्थानं 'कटि + इला' कटीलुः इति कथ्यते ।

स्थानेतितिहसः

अस्य आध्यात्मिकक्षेत्रस्य पुर्वं एकः उत्तमः पौराणिककथा अस्ति । पुरा दुर्गा शुम्भनिशुम्भौ राक्षसौ हत्वा तस्य एकः मन्त्री अरुणासुरः प्राणान् रक्षितुं युद्धक्षेत्रात् पलायितः आसीत् । कालान्तरे सः राक्षसानां नायकः भूत्वा ऋषीणां तपः, यज्ञः च बाधितुं प्रवृत्तः । यस्मात् ऋषयः यागं न कृतवन्तः तदा क्रुद्धाः देवाः पृथिव्यां वर्षाभावः अभवत् । तेन देशे घोरः दुर्भिक्षः प्रादुर्भूतः । सर्वत्र जलस्य, अन्नस्य च अभावः। जनानां दुर्दशाविक्षिप्तः महर्षिः जाबालिः देवानां प्रित्यर्थं यज्ञं कर्तुं तेन वर्षं आनेतुं च निश्चयं कृतवान् । तदर्थं देवलोकं गत्वा देवेन्द्रस्य क्रुते यज्ञे साहाय्यार्थं स्वेन सह कामधेनुं प्रेषयितुं प्रार्थितवान् । परन्तु कामधेनुः वरुणलोकं गतः इति कारणतः स्वपुत्रीं नन्दिनीं होमधेनुरूपेण तस्याः स्थाने अभिप्रेतयज्ञं प्रति नेतुम् देवेन्द्रः अनुमतिं दत्तवान् । तदर्थं यदा महर्षिः नन्दिनीं समीपं गत्वा मम सह आगन्तुं प्रार्थितवान् तदा सा महर्षिः सह आगन्तुं न स्वीकरति जगतः जनान् च निन्दति स्म । तेन महर्षिः आक्षिप्तः सन् नन्दिनीं पृथिव्यां नदी इव प्रवाहितुं शप्तवान्। यदा नन्दिनी क्षमायाचनां कृतवती तदा दयालुः महर्षिः तां शापविमोचनार्थं आदिशक्तिं प्रार्थयितुं निर्देशं दत्तवान् । तथा च नन्दिनी गमनसमये ऋषिवचनं मिथ्याकरणं असम्भवं इति प्रकटितायाः आदिशक्तेः आशा आसीत् यत् नन्दिनी नदीवत् प्रवहति, सा च स्वपुत्रीरूपेण जातः, शापात् मुक्तः भविष्यति इति। तेन तृप्ता नन्दिनी माघशुद्धपूर्णिमायां कनकगिरि नदी रुपेण प्रवाहं प्राप्तवती । अनेन पुनः पृथिवी हरिता अभवत् ।

अत्र अरुणासुरः ब्रह्मणः तपः कृत्वा अमृतत्ववरं लब्धवान् न त्रिमूर्तिभ्यः, न देवेभ्यः, न स्त्रीभ्यः, न च नारीभ्यः, न चतुष्पदेभ्यः। देवी सरस्वती अपि गायत्रीमन्त्रस्य अनुग्रहं दत्तवती। सः बलवान् भूत्वा स्वर्गलोकमाक्रम्य जितवान् । स्वर्गेन मुक्तः देवाः त्रिमूर्तिना सह स्वर्गं पुनः ग्रहीतुं आदिशक्तिं प्रर्थितवन्तः । अथ सा देवी यावत् गायत्रीमन्त्रं जपति तावत् अरुणासुरस्य वधः असम्भवः इति उक्त्वा देवगुरुं बृहस्पतिसाहाय्येन गायत्रीमन्त्रजपात् तं विमुखं कर्तुं उक्तवति। तथा च अरुणासुरगतो बृहस्पतिः तं गायत्रीमन्त्रात् उपायेन विमुखीकृतवान् । अस्मात् अरुणासुरः ईश्वरात् महत्तरः इति चिन्तयितुं आरब्धवान् । ऋषीनां यज्ञं दूषयित्वा सर्वे मह्यं पुजयेयुः इति आज्ञापयत् (आज्ञापितवान्)। यदा तस्य आर्भटः अतिशयेन जातः तदा देवी मोहिनीरूपं ध्रुत्वा अरुणासुरं उद्याने भ्रमितुं आरब्धवति। अरुणासुरस्य मन्त्री चण्डप्रचन्डः तां दृष्ट्वा अरुणासुरं तस्याः सौन्दर्यस्य विषये अवदत्। अरुणासुरः तस्याः विवाहार्थम् उपसृत्य गतः | स्वामिनी शुम्भनिशुम्भं हननं सा क्रुतवति इति ज्ञात्वा सः आक्रमयत् । ततः सा देवी समीपस्थे शिलायां निमग्नवती। अरुणासुरः क्रोधेन खड्गेन शिलां भग्नवान्, सहस्रशः भ्रमरः तं दंशितुं आरब्धवन्तः। महाभ्रमरः रूपं ध्रुत्वा देवी अरुणासुरं हन्ति। अतः भ्रामराम्बिके इति नाम्ना प्रसिद्धा अभवत् ।जाबलि ऋषिः देवलोकस्य कल्पवृक्षाद् आनितेन नवजलेन रौद्ररूपिणीं देवीं , अभिषेकं कृत्वा मल्लिकाहारं स्थापयित्वा शान्तरूपं प्राप्तुं प्रार्थितवन्तः। तथा च देवी नन्दिनिनद्याः मध्ये लघुद्वीपे दुर्गापरमेश्वरी नाम लिङ्गरूपेण प्रादुर्भूत् । अनेन नन्दिन्याः शापः मुक्तः अभवत् । यतो हि देवी नन्दिन्याः कटि (कटि/कटि) इत्यत्र इले (पृथिव्या) उत्पन्ना, तस्मात् क्षेत्रं कटीलु इति नाम्ना प्रसिद्धम् अभवत्

प्रबन्धन बोर्ड

एतत् मन्दिरं कर्नाटकसर्वकारस्य मुजरायविभागस्य अधिकारक्षेत्रे अस्ति । अस्य मन्दिरस्य अनेकाः कलारूपाः आश्रयः, प्रोत्साहनं च प्राप्यते । यक्षगानं तेषु महत्त्वपूर्णम् अस्ति। ६ यक्मेगानलाः सेवारूपेण यक्षगान बयामाट चालयन्ति। विशेषदिनेषु चण्डिकाहोमा, तुलाभरा, वेदपारायणः, हरिकथे इत्यादयः धार्मिककार्यक्रमाः अत्र भवन्ति ।

भूगोल

मङ्गलुरुतः प्रायः २०.६ किलोमीटर् दूरे अस्ति . उडुपीमार्गे कटिलुः अस्ति । बज्जे किन्निगोली-नगरयोः मध्ये एकः महत्त्वपूर्णः सङ्गमः अस्ति तत्र मङ्गलुरु-अन्तर्राष्ट्रीयविमानस्थानं अस्ति ।

श्री दुर्गा परमेश्वरी मंदिर

अस्मिन् नगरे श्रीदुर्गापरमेश्वरी इत्यस्य मन्दिरम् अस्ति . पवित्रस्य नन्दिनीनद्याः मध्ये एकस्मिन् द्वीपे विहङ्गम दृश्यनां आकर्षकहरिद्राणां च मध्ये अयं मन्दिरः स्थितः अस्ति । प्रतिदिनं सहस्राणि भक्ताः कटिलीं गत्वा देवी दुर्गा परमेश्वरी इत्यस्याः आशीर्वादं याचन्ते।

शैक्षणिक संस्था

कटीलुः गुणवत्तापूर्णशिक्षणसंस्थानां कृते प्रसिद्धः अस्ति । सर्वाणि प्रतिष्ठानानि श्री कटीलु दुर्गा परमेश्वरी मन्दिरस्य स्वामित्वे सन्ति। श्री दुर्गा परमेश्वरी मन्दिरंं प्रथमश्रेणी महाविद्यालय, कटीलु, श्री दुर्गा संस्कृत पीजी अध्ययनं तथा शोध केन्द्रं, कटीलु, हिन्दू आस्थाभक्ताः स्वस्थाने कस्यापि मेलाद्वारा यक्षगान क्रीडन्ति।