कैवल्यपादः
पातञ्जलयोगसूत्रग्रन्थे चत्वरः पादाः सन्ति । तत्र अन्तिमः पादः कैवल्यपादः ।
पादस्य सारः
सम्पादयतुसूत्राणाम् आवलिः
सम्पादयतु- 4.1 जन्मौषधिमन्त्रतपःसमाधिजाः सिद्धयः
- 4.2 जात्यन्तरपरिणामः प्रकृत्यापूरात्
- 4.3 निमित्तमप्रयोजकं प्रकृतीनां वरणभेदस्तु ततः क्षेत्रिकवत्
- 4.4 निर्माणचित्तान्यस्मितामात्रात्
- 4.5 प्रवृत्तिभेदे प्रयोजकं चित्तमेकमनेकेषाम्
- 4.6 तत्र ध्यानजमनाशयम्
- 4.7 कर्माशुक्लाकृष्णं योगिनः त्रिविधमितरेषाम्
- 4.8 ततस्तद्विपाकानुगुणानामेवाभिव्यक्तिर्वासनानाम्
- 4.9 जातिदेशकालव्यवहितानामप्यानन्तर्यं, स्मृतिसंस्कारयोरेकरूपत्वात्
- 4.10 तासामनादित्वं चाशिषो नित्यत्वात्
- 4.11 हेतुफलाश्रयालम्बनैः संगृहीतत्वादेषामभावे तदभावः
- 4.12 अतीतानागतं स्वरूपतोऽस्त्यध्वभेदाद्धर्माणाम्
- 4.13 ते व्यक्तसूक्ष्मा गुणात्मानः
- 4.14 परिणामैकत्वाद्वस्तुतत्त्वम्
- 4.15 वस्तुसाम्ये चित्तभेदात्तयोर्विभक्तः पन्थाः
- 4.16 न चैकचित्ततन्त्रं वस्तु तदप्रमाणकं तदा किं स्यात्
- 4.17 तदुपरागापेक्षत्वात्चित्तस्य वस्तु ज्ञाताज्ञातम्
- 4.18 सदा ज्ञाताश्चित्तवृत्तयस्तत्प्रभोः पुरुषस्यापरिणामित्वात्
- 4.19 न तत्स्वाभासंदृश्यत्वात्
- 4.20 एकसमये चोभयानवधारणम्
- 4.21 चित्तान्तरदृश्ये बुद्धिबुद्धेरतिप्रसङ्गः स्मृतिसंकरश्च
- 4.22 चितेरप्रतिसंक्रमायास्तदाकारापत्तौ स्वबुद्धिसंवेदनम्
- 4.23 द्रष्टृदृश्योपरक्तं चित्तं सर्वार्थम्
- 4.24 तदसंख्येयवासनाचित्रमपि परार्थं संहत्यकारित्वात्
- 4.25 विशेषदर्शिन आत्मभावभावनाविनिवृत्तिः
- 4.26 तदा विवेकनिम्नं कैवल्यप्राग्भारं चित्तम्
- 4.27 तच्छिद्रेषु प्रत्ययान्तराणि संस्कारेभ्यः
- 4.28 हानमेषां क्लेशवदुक्तम्
- 4.29 प्रसंख्यानेऽप्यकुसीदस्य सर्वथा विवेकख्यातेर्धर्ममेघः समाधिः
- 4.30 ततः क्लेशकर्मनिवृत्तिः
- 4.31 तदा सर्वावरणमलापेतस्य ज्ञानस्या।अनन्त्याज्ज्ञेयमल्पम्
- 4.32 ततः कृतार्थानां परिणामक्रमपरिसमाप्तिर्गुणानाम्
- 4.33 क्षणप्रतियोगी परिणामापरान्तनिर्ग्राह्यः क्रमः
- 4.34 पुरुषार्थशून्यानां गुणानां प्रतिप्रसवः कैवल्यं, स्वरूपप्रतिष्ठा वा चितिशक्तिरिति
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
सम्पादयतु- Yoga system of Patanjali (including commentaries Yoga-bhāshya by Vyasa and, Tattva-vāicāradī by Vāchaspati-Miçra), translated by James Haughton Woods, at books.google.com
- The Yoga Aphorisms of Patañjali (including commentary by Bhoja Raja), translated by Rajendralala Mitra, at books.google.com
- Patanjali - Yoga-Sutra: A word by word translation with gramma and comment
- The Yoga Sutras of Patanjali, translation by BonGiovanni, at sacred-texts.com
- The Yoga Sutras of Patanjali: the Book of the Spiritual Man by Patañjali, an interpretation by Charles Johnston, at Project Gutenberg
- Yoga sutra and related yoga texts, at sanskritdocuments.org
- Audio lectures on Yoga Sutras, by Swami Harshananda, at archive.org
- Complete Lectures on Yoga Shastra of Patanjali Maharishi with Vyasa Bhashya at ShastraNethralaya Archived २०१५-०५-०८ at the Wayback Machine