देवासमण्डलम्
देवासमण्डलम् ( (
शृणु) /ˈdɛvɑːsəməndələm/) (हिन्दी: देवास जिला, आङ्ग्ल: Dewas district) इत्येतत् भारतस्य मध्यभागे स्थितस्य मध्यप्रदेशराज्यस्य उज्जैनविभागे अन्तर्गतं किञ्चन मण्डलम् अस्ति । अस्य मण्डलस्य केन्द्रम् अस्ति देवास इति नगरम् ।
देवासमण्डलम् Dewas District | |
|---|---|
|
देवास जिला | |
 देवासमण्डलस्य नयनाभिरामदृश्यम् | |
 भारतस्य मानचित्रे देवासमण्डलम् | |
| देशः |
 India |
| राज्यम् | मध्यप्रदेशः |
| उपमण्डलानि | देवास, सतवास, बगली, खातेगांव, कन्नोद, हतपीपल्या, सोनकच, टोंकखुर्द |
| विस्तारः | ७,०२० च. कि. मी. |
| जनसङ्ख्या (२०११) | १५,६३,७१५ |
| Time zone | UTC+५:३० (भारतीयमानसमयः (IST)) |
| साक्षरता | ६९.३५% |
| भाषाः | हिन्दी, आङ्ग्लं च |
| लिङ्गानुपातः | पु.-५०%, स्त्री.-४७% |
| Website | http://dewas.nic.in/ |
भौगोलिकम्संपादित करें
देवासमण्डलस्य विस्तारः ७,०२० चतुरस्रकिलोमीटर्मितः अस्ति । मध्यप्रदेशराज्यस्य पश्चिमभागे इदं मण्डलम् अस्ति । अस्य मण्डलस्य पूर्वे सिहोरमण्डलं, पश्चिमे इन्दौरमण्डलम्, उत्तरे शाजापुरमण्डलं, दक्षिणे खण्डवामण्डलम् अस्ति । अस्मिन् मण्डले तिस्रः नद्यः प्रवहन्ति । ताः - नर्मदानदी, कालीसिन्धनदी, क्षिप्रानदी ।
जनसङ्ख्यासंपादित करें
२०११ जनगणनानुगुणं देवासमण्डलस्य जनसङ्ख्या १५,६३,७१५ अस्ति । अत्र ८,०५,३५९ पुरुषाः, ७,५८,३५६ महिलाः च सन्ति । अस्मिन् मण्डले प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर्मिते २२३ जनाः वसन्ति अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर् २३३ जनाः। २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः १९.५३% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-९४२ अस्ति । अत्र साक्षरता ६९.३५% अस्ति ।
उपमण्डलानिसंपादित करें
अस्मिन् मण्डले अष्ट उपमण्डलानि सन्ति । तानि- देवास, सतवास, बगली, खातेगांव, कन्नोद, हतपीपल्या, सोनकच, टोंकखुर्द ।
वीक्षणीयस्थलानिसंपादित करें
धाराजीसंपादित करें
धाराजी नर्मदानद्याः तटे स्थितमस्ति । इदं धार्मिकं स्थलं धाराजी-ग्रामे अस्ति । अत्र नर्मदायाः जलप्रपातः अस्ति । सः जलप्रपातः अतीव सुन्दरः, रमणीयश्च । प्रेतबाधायाः मुक्तये तत्र बहवः जनाः गच्छन्ति । नर्मदानद्यां बहूनि शिवलिङ्गानि सन्ति । तत्रत्यानि शिवलिङ्गानि स्वयमेव प्रतिष्ठितानि इत्यतः जनाः ततः शिवलिङगानि स्वगृहं नयन्ति । स्वयमेव प्रतिष्ठितानां तेषां शिवलिङ्गानां देवालये पुनर्प्रतिष्ठापनायाः आवश्यकता न भवति ।
कावडिया हिल्ससंपादित करें
कावडिया हिल्स बगली-उपमण्डलात् १० कि. मी. दूरे अस्ति । तत्र बहवः शैलाः सन्ति । तेषां सर्वेषामाकृतिः भिन्ना अस्ति । ते सर्वे शैलाः मानवनिर्मिताः इव दृश्यन्ते । किन्तु वास्तविकं तु अस्ति यत् ज्वालामुखिकारणेन एतादृशी आकृतिः भवति । इयमपि प्राकृतिकचमत्कारः वर्तते । खिवनी अभ्यारण, पवर छत्री, देवास गेट इत्येतानि अपि अस्य मण्डलस्य प्रमुखानि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति ।
बाह्यसम्पर्कतन्तुःसंपादित करें
| विकिमीडिया कॉमन्स् मध्ये देवासमण्डलम् सम्बन्धिताः सञ्चिकाः सन्ति। |
http://dewas.nic.in/
http://www.census2011.co.in/census/district/304-dewas.html