पृथ्वीछन्दः
लक्षणम्
सम्पादयतु- जसौ जसयला वसुग्रहयतिश्च पृथ्वी गुरुः- वृत्तरत्नाकर:३. ९१
।ऽ। ।।ऽ ।ऽ। ।।ऽ ।ऽऽ ।ऽ ज स ज स य ल ग।
यत्र प्रत्येकम् अपि पादे क्रमेण एकः जगणः¸ एकः सगणः, पुनः एकः जगणः, एकः सगणः,एकः यगणः एकः लघुश्च भवति ।
तद्वृत्तं पृथ्वीवृत्तं भवति। अस्मिन् वृत्ते अपि सप्तदशाक्षराणि भवन्ति तथा च यतिः अष्टमे नवमे च भवति।
उदाहरणम्
सम्पादयतु- लभेत सिकतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन्,
- पिबेच्च मृगतृष्णिकासु सलिलं पिपसासार्दितः।
- कदाचिदपि पर्यटञ्छशविषाणमासादयेत्,
- न तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तमाराधयेत् ।।
अर्थः
सम्पादयतुप्रयत्नं कुर्वन् कश्चित् जनः सिकताकणान् मर्दयन् तेभ्यः तैलं प्राप्तुं शक्नुयात् ।
पिपासकुलः सन् मृगमरीचिकाभ्यः अपि जलं प्राप्नुयात् ।
किन्तु दुराग्रहिणः मूर्खस्य चित्तम् आराधयितुं न प्रभवेत् ।
उदाहरणसङ्ग्रह:-
सम्पादयतु१)यदा विकलधर्मता भवति चोत्थिताधर्मता,त्वजोऽपि निजमाययार्जुन जनिं तदानीं लभे।
सतां च परिपालनं प्रमथनं खलानां तथा,करोमि विदधे स्थिरं प्रतियुगं च धर्मं पुन:॥