"विदुरः" इत्यस्य संस्करणे भेदः

महात्मा विदुर: तु साक्षात् धर्मस्य अवतार: आसीत् । [[माण्डव्यः।माण्डव्यऋषेमाण्डव्यः|माण्डव्यऋषे:]] शापेन एष: शूद्र: भूत्वा जन्म प्राप्तवान् । एष: महाराजस्य [[विचित्रवीर्यः।विचित्रवीर्यस्यविचित्रवीर्यः|विचित्रवीर्यस्य]] दास्या: पुत्र: । एकरीत्या एष: धृतराष्ट्रस्य, पाण्डो: च भ्राता एव । एष: बहुबुद्धिमान्, नितिज्ञ:, धर्मज्ञ:, विद्वान्, सदाचारी, भगवद्भक्त: च आसीत् । एतस्य गुणानां कारणेन जना: एतं बहुगौरवेण पश्यन्ति स्म । निर्भीत: सत्यवादी च एष: धृतराष्ट्रस्य मन्त्री भूत्वा तस्मै सर्वदा श्रेष्ठां सूचनां ददाति स्म ।

यदा [[दुर्योधन:]] पाण्डवानाम् उपरि अत्याचारान् कर्तुम् आरब्धवान् तदा विदुर: सहजतया पाण्डवेभ्य: सहानुभूतिं दर्शयन् आसीत् । यत: प्रथमं तु ते पितृहीना: आसन् । द्वितीयं ते धर्मात्मनः आसन् । विदुर: प्रत्यक्षपरोक्षरूपेण पाण्डवानां रक्षणं साहाय्यं च करोति स्म । पाण्डवानां यावत् वा विपदा: आगच्छन्तु नाम अन्तिमः विजयः तु तेषामेव इति विदुर: ज्ञातवान् आसीत् । दीर्घायुष्मतः पाण्डवान् केऽपि मारयितुं न शक्नुवन्ति इति एष: जानाति स्म । कदाचित् क्रीडासमये दुर्योधन: [[भीमः।भीमसेनायभीमः|भीमसेनाय]] विषं खादयित्वा तं गङ्गानद्यां नुत्तवान् आसीत् । भीम: समये न प्रत्यागतवान् इति मातु: [[कुन्ती।कुन्त्याकुन्ती|कुन्त्या:]] चिन्ता, दुर्योधनस्य विषये संशय: अपि आरब्धः । तदा विदुर: तस्या: समाधाननं कारयित्वा वदति – ‘एतस्मिन् अवसरे मौनेन लक्ष्यं साधयन्तु । दुर्योधनस्य विषये सन्देहस्य प्रकटनम् अपायकारि अस्ति । कुपित: स: भवत्या: अन्यबालान् अपि पीडयेत् । भीमसेन: मृत: नास्ति । सः शीघ्रं प्रत्यागच्छति’ इति । कुन्ती विदुरस्य वचनम् अङ्गीकृतवती । तस्य वचनं सत्यमभवत् । कतिपय दिनानन्तरं सशक्त: भीम: प्रत्यागतवान् ।

इन्द्रप्रस्थं गत्वा विदुर: पाण्डवेभ्य: सर्वान् विषयान् ज्ञापितवान् । महाराज: [[युधिष्ठिर:]] द्यूतक्रीडा अनुत्तमा इति ज्ञात्वा अपि पितु: आज्ञा इति मत्वा दुर्योधनस्य अह्वानम् अङ्गीकृतवान् । द्यूतस्य समयेऽपि विदुर: तस्य दुष्परिणामान् धृतराष्ट्राय वदति – ‘इदानीं वा जागरितः भवतु । भवान् दुर्योधनस्य वचनस्य पालनं न करोतु । कुलं रक्षतु । पाण्डवै: सह विरोधं कृत्वा तान् भवत: शत्रव: इव न करोतु । तेन भवत: सर्वनाश: भविष्यति’ इति । किन्तु क्रीडा आरब्धा । [[शकुनिः।शकुनेशकुनिः|शकुने:]] कुतन्त्रेण पाण्डवानां पराजय: अभवत् । नियमानुसारं ते वनवासार्थं प्रस्थितवन्त: । तेषां गमनानन्तरं धृतराष्ट्रस्य मनसि बहुचिन्ता व्यथा च आरब्धा । स: विदुरम् आहूय स्वस्य मन: उद्घाट्य पृच्छति – ‘इदानीं प्रजा: अस्माकं विषये सन्तुष्टाः भवेयुः । कुपितै: पाण्डवै: अस्माकं कोऽपि हानि: न भवेत् । एतादृशः व्यवहारः कथं करणीयः ?’ इति । तदा विदुर: तस्य समाधानं कारयित्वा वदति – ‘राजन् ! धर्म:, अर्थ:, काम: च एते त्रय: अपि धर्मेण एव प्राप्यन्ते । राज्यस्य मूलं धर्म: एव । अत: स्थिरतया धर्मम् अनुसृत्य पाण्डवानां, भवत: पुत्राणां च रक्षणं करोतु । भवत: पुत्र: शकुने: सूचनानुसारं पूर्णसभायां धर्मस्य तिरस्कारं कृतवान् अस्ति । यत: कपटद्यूतक्रीडायां सत्यसन्धस्य युधिष्ठिरस्य पराजयं कारयित्वा तस्य सर्वस्वमपि स्वीकृतवान् अस्ति । एष: महापराध:, अधर्म: च । एतस्य दोषस्य निवारणार्थम् एक: एव उपाय: इत्युक्ते पाण्डवै: स्वीकृतं सर्वं पुन: तेभ्य: यच्छन्तु । स्वस्य यावान् अधिकार: अस्ति तेन एव सन्तुष्ट: भवतु अन्येषाम् अधिकाराणाम् आक्रमणं न करोतु । एषः एव राज्ञ: परमधर्म: । एवम् आचरन्ति चेदेव भवत: पुत्र: कलङ्करहित: भूत्वा गौरवं प्राप्नोति । सोदरै: सह कलह: अपि न भवति । पुत्राणां सौभाग्यं किञ्चित् वा आवश्यकं चेत् एतत् कार्यं शीघ्रमेव करोतु । मोहवशात् भवान् एवं न करोति चेत् कुरुवंशस्य नाश: भविष्यति । यदि भवत: पुत्र: वचनं न शृणोति तर्हि तस्य दुरात्मनः बन्धनं कृत्वा युधिष्ठिरं राज्यसिंहासने उपवेशयतु । युधिष्ठिर: तु रागद्वेषातीत: । अत: स: एव शासनं करोतु । [[दु:शासनः]] पूर्णसभायां भीमसेनस्य, द्रौपद्या: च क्षमां प्रार्थयतु । एतावत् पर्याप्तम् । तेन भवन्त: कृतकृत्या: भवन्ति’ इति ।