विश्वकोशः

यस्मिन् लोके विद्यमानाः प्रायेण सर्वेऽपि विषयाः व्यवस्थितरूपेण निरूपिताः भवन्ति सः विश्वकोषः इत्युच्यते।

ब्रिटानिक् इङ्ग्लिष् विश्वकोषस्य १५तमी आवृत्तिः। (क्रि.श १९७४-२०१०)

अद्यत्वे सङ्गणके अन्तर्जालद्वारा प्राप्तुं शक्यः विश्वकोषः

व्युत्पत्तिः

विश्वकोषः [आङ्लम्: Encyclopedia / Encyclopaedia एन्^सैक्ल(/सैक्लो)पीडिअ] इति विश्वे विद्यमानां सर्वेषां विषयाणां कोषः।

इतिहासः

Naturalis Historiæ - १६६९ तमावृत्त्याः शीर्षकपुटम्

• विश्वकोषसदृशाः ग्रन्थाः प्रायेण २००० वर्षेभ्यः प्राक् अपि आसन्। क्रि.पू ११६ तमे वर्षे रोम्-देशस्य मार्कस् टेरेन्सि अस्-वारो(Marcus Terentius Varro) इत्येषः नैन् बुक्स् आफ डिसिप्लीन्स्(Nine Books of Disciplines) इति विश्वकोषसदृशं ग्रन्थम् अरचयत्। एषः ग्रन्थः विश्वकोषकर्तॄणां मार्गदर्शकः अभवत्।
• क्रि.श ७७-७८ तमे वर्षे रोम् देशस्य फ्लिनि दि एल्डर्(Pliny the Elder) इत्येषः न्याचुरल् हिस्टरी(Natural History, Naturalis Historia) इति विश्वकोषं रचितवान्। क्रि.श ८०० तमे वर्षे विरचिते चीना-देशस्य टुयु इत्येतस्य विश्वकोषे विषयाः व्यवस्थितरूपेण विभक्ताः आसन्।
• क्रि.श ९४७-१००२ वर्षेषु चीना-देशस्य उषु इत्येषः ३० भागात्मकं विश्वकोषं व्यरचयत्। आधुनिकविश्वकोषाणां रचनं १७-१८ शतमानकाले आरब्धम्।

ब्रिटानिक् इंग्लिष् विश्वकोषस्य प्रथमा आवृत्तिः। (क्रि.श १७६८-१७७१)

Brockhaus Konversations Lexikon - जर्मन् विश्वकोषस्य १४तमावृत्तिः। (१८९६–१९०८)

प्रसिद्धाः विश्वकोषाः

• एन्सैक्लोपीडिया ब्रिटानिका: एषः आधुनिकविश्वकोषेषु प्राचीनतमः। एतस्य प्रथमा आवृत्तिः १७६८ तमे वर्षे प्रकाशिता।
• विकिपीडिया: एषः कश्चन अन्तर्जाल-आधारितः विश्वकोषः। अत्र अनेकासु भाषासु लेखाः समुपलभ्यन्ते। आङ्लभाषायामेव प्रायः ४.७ दशलक्षं लेखाः वर्तन्ते।

भारते विश्वकोषाणां संरचनम्

1. पौराणिकविषयैः सह वैद्यकीयं, व्याकरणं, ज्यौतिषं, नाट्यं, सङ्गीतेत्यादयः विषयाः गरुडपुराणे, अग्निपुराणे नारदपुराणे च विद्यन्ते। एते ग्रन्थाः वाङ्मयकोषाः इत्युच्यन्ते।
2. 'षड्दर्शनसमुच्चयः' इत्येषः आयुर्वेदग्रन्थोऽपि विश्वकोषकल्पः। आग्नेयपुराणम् सर्वविद्यासङ्ग्रह इति नाम्ना विश्वकोषस्वरूपतां भजते।
3. क्रि.श १९०२-१९११ वर्षे बेङ्गालिभाषया रङ्गनाथमुखर्जी एवं नागेन्द्रनाथबसु इत्याभ्यां विरचितः २२ सम्पुटात्मकः विश्वकोषः भारतस्य प्रथमः विश्वकोषः इति कीर्तिभाक् भवति।
4. क्रि.श १९१३ तमे वर्षे कोमराजु वेङ्कटलक्ष्मणराव् इत्येषः तेलुगुभाषया विश्वकोषं प्रकाशयितुं प्रायतत।
5. क्रि.श १९६२ तमे वर्षे चेन्नै नगरतः ९ सम्पुटात्मकः विश्वकोषः तमिळुभाषया प्रकाशितः।
6. क्रि.श१९७२ तमे वर्षे केरळतः सर्वविज्ञानकोषम् इति २० सम्पुटात्मकः विश्वकोषः प्रकाशितः।

उद्धरणम्

• EtymologyOnline
• "Encyclopaedia". Encyclopædia Britannica. आह्रियत July 27, 2010. 
• Béjoint, Henri (2000). Modern Lexicography. Oxford University Press. ISBN 0-19-829951-6. 
• Bergenholtz, H., Nielsen, S., Tarp, S., ed. (2009). Lexicography at a Crossroads: Dictionaries and Encyclopedias Today, Lexicographical Tools Tomorrow. Peter Lang. ISBN 978-3-03911-799-4. 
• Blom, Phillip (2004). Enlightening the World: Encyclopédie, the Book that Changed the Course of History. New York; Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-4039-6895-1. OCLC 57669780. 
• Collison, Robert Lewis (1966). Encyclopaedias: Their History Throughout the Ages (2nd ed.). New York, London: Hafner. OCLC 220101699. 
• Cowie, Anthony Paul (2009). The Oxford History of English Lexicography, Volume I. Oxford University Press. ISBN 0-415-14143-5. आह्रियत August 17, 2010. 
• Darnton, Robert (1979). The business of enlightenment : a publishing history of the Encyclopédie, 1775–1800. Cambridge: Belknap Press. ISBN 0-674-08785-2. 
• Hartmann, R. R. K.; James, Gregory; Gregory James (1998). Dictionary of Lexicography. Routledge. ISBN 0-415-14143-5. आह्रियत July 27, 2010. 
• Kafker, Frank A., ed. (1981). Notable encyclopedias of the seventeenth and eighteenth centuries: nine predecessors of the Encyclopédie. Oxford: Voltaire Foundation. ISBN 978-0-7294-0256-9. OCLC 10645788. 
• Kafker, Frank A., ed. (1994). Notable encyclopedias of the late eighteenth century: eleven successors of the Encyclopédie. Oxford: Voltaire Foundation. ISBN 978-0-7294-0467-9. OCLC 30787125. 
• Needham, Joseph (1986). "Part 7, Military Technology; the Gunpowder Epic". Science and Civilization in China. 5 – Chemistry and Chemical Technology. Taipei: Caves Books Ltd. ISBN 978-0-521-30358-3. OCLC 59245877. 
• Rosenzweig, Roy (June 2006). "Can History Be Open Source? Wikipedia and the Future of the Past". Journal of American History 93 (1): 117–46. ISSN 1945-2314. doi:10.2307/4486062. 
• Sideris, Athanasios (2006). "The Encyclopedic Concept in the Web Era", in Ioannides M., Arnold D., Niccolucci F. and K. Mania (eds.), The e-volution of Information Communication Technology in Cultural Heritage. Where Hi-Tech Touches teh Past: Risks and Challenges for the 21st Century. VAST 2006, Epoch, Budapest, pp. 192–197. ISBN 963-8046-74-0.
• Walsh, S. Padraig (1968). Anglo-American general encyclopedias: a historical bibliography, 1703–1967. New York: Bowker. p. 270. OCLC 577541. 
• Yeo, Richard R. (2001). Encyclopaedic visions : scientific dictionaries and enlightenment culture. Cambridge, New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65191-2. OCLC 45828872. 

बाह्यसम्पर्कतन्तुः

• Encyclopaedia and Hypertext
• Internet Accuracy Project – Biographical errors in encyclopedias and almanacs
• Encyclopedia – Diderot's article on the Encyclopedia from the original Encyclopédie.
• De expetendis et fugiendis rebus Archived २००८-०६-१५ at the Wayback Machine – First Renaissance encyclopedia
• Errors and inconsistencies in several printed reference books and encyclopedias Archived २००१-०७-१८ at the Wayback Machine
• Digital encyclopedias put the world at your fingertips – CNET article
• Encyclopedias online University of Wisconsin – Stout listing by category
• Chambers' Cyclopaedia, 1728, with the 1753 supplement
• Encyclopædia Americana, 1851, Francis Lieber ed. (Boston: Mussey & Co.) at the University of Michigan Making of America site
• Encyclopædia Britannica, articles and illustrations from 9th ed., 1875–89, and 10th ed., 1902–03.