2311529jaysharma

प्रस्तावना (Introduction)

भारतस्य पश्चिमबङ्गराज्यस्य संस्कृति: विविधता, इतिहासः, कला च विशिष्टम् अस्ति। संस्कृतिभेदः, जातीयभेदः, भाषाभेदश्च अस्मिन राज्ये दृष्टुं शक्यते। पश्चिमबङ्गस्य जनसमाजः तथा तस्य संस्कृतिः भारतीयसंस्कृतिवैचित्र्यस्य द्योतकः अस्ति। पश्चिमबङ्गराज्ये आद्यकालात् एव सांस्कृतिकानां विविधताः दृष्टा: सन्ति। एतत् राज्यं साहित्ये, कला, सङ्गीते, चायाशास्त्रे, नाटके च प्रसिद्धं वर्तते। अस्य निबन्धस्य लक्ष्यं पश्चिमबङ्गस्य जातीयताम्, संस्कृति, भाषावैचित्र्यम्, परम्परां च वर्णयितुं अस्ति।

पश्चिमबङ्गस्य जातीयभेदः (Ethnic Diversity of West Bengal)

पश्चिमबङ्गराज्ये विविधाः जातीयसमूहाः निवसन्ति। मुख्यतः बङ्गालीसमाजः बहुलतया अस्ति। तत्र हिन्दुधर्मस्य अनुयायिनः मुसलमानः च प्रमुखतया दृश्यन्ते। एतावता जनसमूहात् पश्चिमबङ्गे आदिवासीसमूहः अपि वर्तते। संथालाः, भूमिजाः, मुण्डाः च प्रमुखाः आदिवासीसमूहाः सन्ति। अस्माकं समाजे आदिवासीनां विशेषं योगदानम् अस्ति, विशेषतया तेषां पारम्परिकजीवने, नृत्ये, सङ्गीते च।

भाषा: विविधता (Linguistic Diversity)

बङ्गालीभाषा मुख्यभाषा अस्ति अस्मिन् राज्ये, यया राज्यस्य जनसमूहः संवादं कुर्वन्ति। किन्तु, अस्य राज्यस्य सीमाभागे अन्याः भाषाः अपि भाष्यन्ते। पश्चिमबङ्गे संथाली, हो, उराँवः, नेपाली, मैथिली, उर्दू च प्रमुखभाषाः वर्तन्ते। भाषाभेदः अस्मिन राज्ये जातीयसङ्ग्रहस्य चिन्हं वर्तते। राज्ये संस्कृतभाषायाः प्रभावः अपि अस्माकं प्राचीनकाले विद्यमानः आसीत्, यः अद्यापि अंशतः अवशिष्टः अस्ति।

साहित्यं च कला (Literature and Arts)

पश्चिमबङ्गस्य साहित्यं जगत्संस्कृत्यां प्रसिद्धं वर्तते। रवीन्द्रनाथ ठाकुरः, बङ्किमचन्द्रः, शरतचन्द्रः, विवेकानन्दः च इत्यादीनां लेखकानां योगदानं साहित्ये महान् अस्ति। विशेषतः रवीन्द्रसङ्गीतः, नाटकानि, च चित्रकला सम्पूर्णं जगतां प्रभावितवती। अस्मिन साहित्ये धर्म, समाज, संस्कृति च प्रधानविषया: वर्तन्ते। बङ्गालस्य चित्रकला अपि प्रसिद्धा अस्ति। नन्दलालबोसस्य चित्रकलायाः प्रभावः अद्यापि दृष्टुं शक्यते।

नृत्यं सङ्गीतं च (Dance and Music)

बङ्गालस्य नृत्यसङ्गीतपरम्परा अनादिकालात् अस्ति। रवीन्द्रसङ्गीतः, बाउलसङ्गीतः, लोकसङ्गीतः च प्रमुखाः संगीतप्रकाराः सन्ति। बङ्गालस्य नृत्यं विशेषतया लोकनृत्यरूपेण सुप्रसिद्धं वर्तते। बाउलनृत्यः, संथालीनृत्यः च तेषु प्रमुखाः स्थानं वहन्ति। संगीतस्य, नृत्यस्य च माध्यमेन पश्चिमबङ्गीयाः संस्कृत्याः अभिव्यक्ति: भवति।

परम्परासंस्कारः (Cultural Traditions)

पश्चिमबङ्गस्य संस्कारः धार्मिकत्वेन समाजस्य समाराधनां कुर्वन्ति। दुर्गापूजा अस्य राज्यस्य प्रमुखं उत्सवं अस्ति। तस्य महत्त्वं केवलं धार्मिकतया न, अपि तु सांस्कृतिकतया अपि अस्ति। दुर्गापूजायाः समये जनसमूहः संयुक्तः भवति, सः समयः कला, संगीतं, नृत्यं, धर्मं च सम्प्रदर्शयति। कालीपूजा, सरस्वतीपूजा, लक्ष्मीपूजा च अन्ये महत्वपूर्णाः धार्मिकउत्सवाः सन्ति।

भोजनसंस्कृति (Cuisine of West Bengal)

पश्चिमबङ्गीयभोजनं भारतस्य प्रसिद्धभोज्येषु गण्यते। विशेषतया मिठानां क्षेत्रे बङ्गालस्य योगदानं प्रसिद्धं वर्तते। रसगुल्ला, सन्देशः, मिस्टीदोई इत्यादीनि तत्र लोकप्रियमिष्टानि सन्ति। तदा मत्स्यभोजनं पश्चिमबङ्गस्य जनसमुदायस्य प्रियं वर्तते। "माछेर झोल" नामकं मीनखाद्यं प्रसिद्धं अस्ति। तद्विषये अस्मिन राज्ये पायसः, चिढ़ी, लुची च अपि मुख्यपाककृत्याः सन्ति।

पश्चिमबङ्गस्य उत्सवः (Festivals of West Bengal)

पश्चिमबङ्गे विविधाः उत्सवाः जातीयसंस्कारः दर्शयन्ति। दुर्गापूजा तु राज्यस्य महत्त्वपूर्णः उत्सवः अस्ति, यत्र सहस्राः जनाः समाजे एकत्रिताः भवन्ति। एषः उत्सवः केवलं धार्मिकतया न, अपि तु सामाजिक-सांस्कृतिकतया अपि महान् अस्ति। अस्मिन उत्सवे सङ्गीतं, नाट्यं, कला च प्रदर्शयन्ति। अन्ये उत्सवाः कालीपूजा, होली, दीवाली, पॉयला बैशाख (बङ्गाली नववर्षः) इत्यादयः अपि प्रचलिताः सन्ति।

निष्कर्षः (Conclusion)

पश्चिमबङ्गस्य जातीयता संस्कृति च भारतीयसंस्कृतिवैचित्र्यस्य अनन्यप्रतिनिधयः सन्ति। अस्य राज्यस्य साहित्यं, नृत्यं, सङ्गीतं, उत्सवः च अस्माकं समृद्धां संस्कृति: प्रदर्शयन्ति। विविधजातीयसमूहः, भाषाविभेदः, धार्मिकोत्सवः च एकत्रितः समाराधनां कुर्वन्ति। एतत् राज्यं केवलं भारतीयसंस्कृत्याः अंगः न, अपि तु समस्तं मानवसमाजस्य धरोहरः इति कथ्यते।

---