सदस्यः:Nivedita2015/प्रयोगपृष्ठम्/1
Nivedita2015/प्रयोगपृष्ठम्/1 Bhaja_Govindam_Shloka_1 | |
|---|---|
 | |
| श्लोकसङ्ख्या | १ |
| श्लोकच्छन्दः | पादाकुलकम् (अस्मिन् श्लोके एव न भवति) |
| पूर्वश्लोकः | - |
| अग्रिमश्लोकः | मूढ जहीहि धनागमतृष्णाम् |
भज गोविन्दम् इत्यनेन श्लोकेन भगवान् आदिशङ्कराचार्यः गोविन्दभजनं कर्तुं कथयति । व्यर्थकार्यं त्यक्त्वा गोविन्दस्य स्मरणमेव योगम् इति वदति ।
श्लोकः
सम्पादयतु- भज गोविन्दं भज गोविन्दं
- गोविन्दं भज मूढमते ।
- संप्राप्ते सन्निहिते काले
- नहि नहि रक्षति डुकृञ्करणे ।।१।।
पदच्छेदः
सम्पादयतुभज, गोविन्दम्, भज, गोविन्दम्, गोविन्दम्, भज, मूढमते, संप्राप्ते, सन्निहिते, काले, न, हि, न, हि, रक्षति, डुकृञ्करणे ।
अन्वयः
सम्पादयतुमूढमते । (त्वं) गोविन्दं भज । (त्वं) गोविन्दं भज । (त्वं) गोविन्दं भज । काले सन्निहिते संप्राप्ते (सति) “डुकृञ्करणे” नहि नहि रक्षति ।
अर्थः
सम्पादयतुहे मन्दबुद्धे । त्वं गोविन्दं निरन्तरं भज । मरणकाले अत्यन्तं सन्निहिते सति व्याकरणादीतरशास्त्राध्ययनं संसारमुक्त्ये न कल्पते । अतः इदानीं तव गोविन्दभजनमेव कर्तव्यम् ।
पदपरिचयः
सम्पादयतु- सम्बोधनपदम् = मूढमते [ इ. पुं. संप्र. एक. ]
- प्रथमवाक्यम्
- क्रियापदम् = भज [ भज “भज सेवायाम्” उभ (अत्र पर). लोट्. मपु. एक. ]
- कर्मपदम् = गोविन्दम् [ अ. पुं. द्वि. एक. ]
- कर्तृपदम् = (त्वम्)
- द्वितीयवाक्यम्
- क्रियापदम् = रक्षति [ रक्ष् “रक्ष पालने” पर. लट्. प्रपु. एक. ]
- क्रियाविशेषणम् = न [ अव्ययम् ]
- क्रियाविशेषणम् = हि [ अव्ययम् ]
- कर्मपदम् = “डुकृञ्करणे” [ एतद् पदम् अस्मिन् श्लोके संज्ञा रूपेण प्रथमा विभिक्त्यार्थे एक वचने उपयुङ्क्ते | एतद् पणिने: धातुपाठे एकं सूत्रम् | धातो: औपदेशिक रूपम् सूचयति | कृ धातु: करणकार्ये भवति इति एतस्य सूत्रस्य अर्थ: ]
- कालवाचक-वाक्यांश:
- ज्ञापक-क्रियापदम् = संप्राप्ते [ अ. पुं. स. एक. ]
- क्रिया-आश्रय-कर्तृपदम् = काले [ अ. पुं. स. एक. ]
- कर्तृविशेषणम् =सन्निहिते [ अ. पुं. स. एक. ]
- सतिसप्तमि-पदम् = (सति)
व्याकरणम्
सम्पादयतुसन्धिः
सम्पादयतु- गोविन्दं भज = गोविन्दम् + भज – अनुस्वारसन्धिः ।
समासः
सम्पादयतु- मूढमते = मूढा मतिः यस्य सः मूढमतिः - समानाधिकरणबहुव्रीहिः । सम्बोधनरूपम् ।
- गोविन्दम् = गोभिः विद्यते (उपनिशद्वाक्यैः ज्ञायते) इति गोविन्दः - उपपदसामासः । तम् ।
कृदन्तः
सम्पादयतु- संप्राप्ते – सम् + प्र + आप् "आप्लृ व्याप्तौ" + क्त प्रत्ययः (कर्मणि) - संप्राप्तः । तस्मिन् ।
- सन्निहिते – सम् + नि + हि “हि गतौ वृद्धौ च” + क्त प्रत्ययः (कर्मणि) - सन्निहितः । तस्मिन् ।
- गोविन्दम् = गो + विन्द + श प्रत्ययः (कर्तरि) । गाः विन्दति इति गोविन्दः । धेनूः प्राप्नोति इत्यर्थः । तम् ।
सम्बद्धाः लेखाः
सम्पादयतुबाह्यसम्पर्कन्तुः
सम्पादयतुसन्दर्भः
सम्पादयतुcan't use in sandboxभज गोविन्दम्]]