उद्धरेदात्मनात्मानं...
श्लोकः
सम्पादयतु
- उद्धरेदात्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत् ।
- आत्मैव ह्यात्मनो बन्धुरात्मैव रिपुरात्मनः ॥ ५ ॥
अयं भगवद्गीतायाः षष्ठोध्यायस्य आत्मसंयमयोगस्य पञ्चमः(५) श्लोकः ।
पदच्छेदः
सम्पादयतुउद्धरेत् आत्मना आत्मानं न आत्मानम् अवसादयेत् आत्मा एव हि आत्मनः बन्धुः आत्मा एव रिपुः आत्मनः ॥
अन्वयः
सम्पादयतुआत्मानम् आत्मना उद्धरेत् । आत्मानं न अवसादयेत् । आत्मा एव हि आत्मनः बन्धुः । आत्मा एव आत्मनः रिपुः ।
शब्दार्थः
सम्पादयतु- आत्मानम् = स्वम्
- आत्मना = विषयसङ्गरहितेन मनसा
- उद्धरेत् = उन्नयेत्
- आत्मानम् = स्वम्
- न अवसादयेत् = न नाशयेत्
- आत्मा एव = मनः एव
- आत्मनः = स्वस्य
- बन्धुः = बान्धवः
- आत्मा एव = विषयसङ्कविशिष्टं मनः एव
- आत्मनः = स्वस्य
- रिपुः = शत्रुः ।
अर्थः
सम्पादयतुसंसारसागरे निमग्नम् आत्मानं विषयसङ्गरहितेन मनसा उद्धारयेत् न तु कदापि विषयसविशिष्टेन संसारसागरे पुनः निमज्जयेत् । कुतः? विषयसङ्गरहितं मनः आत्मनः पोषकम् । तत्सङ्गसहितं तु मनः आत्मनो मारकम् ।
शाङ्करभाष्यम्
सम्पादयतुयदैवं योगारूढस्तदा तेनात्मात्मनोद्धृतो भवति संसारादनर्थव्रातात्, अतः उद्धरेत्संसारसागरे निमग्नमात्मानात्मानं तत उदूर्ध्वं हरेदुद्धरेत् योगारूढतामापादयेदित्यर्थः।नात्मानमवसादयेन्नाधो नयेन्नाधो गमयेत्। आत्मैव हि यस्मादात्मनो बन्धु। नह्यन्यः कश्चिद्वन्धुर्यः संसारमुक्ते भवति। बन्धुरपि तावन्मोक्षं प्रति प्रतिकूल एवस्नेहादिबन्धनायतनत्वात्। तस्माद्युक्तमवधारणमात्मैव ह्यात्मनो बन्धुरिति। आत्मैव रिपुः शत्रुर्योऽन्योऽपकारी बाह्यः शत्रुः सोऽप्यात्मप्रयुक्त एवेति युक्तमेवाबधारणमात्मैवरिपुरात्मन इति।।5।।
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
सम्पादयतु- http://sa.wikisource.org/wiki/भगवद्गीता
- Mahabharata 6.23–6.40 (sacred-texts.com)
- GRETIL etext of MBh 6 Archived २०१०-११-१० at the Wayback Machine (text begins at 06,023)
- 1890 translation by William Quan Judge
- 1900 translation by Sir Edwin Arnold
- The Gita According to Gandhi by Mahadev Desai of Mahatma Gandhi's 1929 Gujrati translation and commentary
- 1942 translation by Swami Sivananda
- 1971 translation by A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada entitled Bhagavad Gita As It Is with Sanskrit text and English commentary.
- 1983 translation by A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada entitled Bhagavad Gita As It Is with Sanskrit text and English commentary.
- 1988 translation Archived २००८-०८-२८ at the Wayback Machine by Ramananda Prasad
- 1992 translation and commentary Archived २००८-०७-०५ at the Wayback Machine by Swami Chinmayananda
- 1993 translation by Jagannatha Prakasa (John of AllFaith)
- 2001 translation by Sanderson Beck
- Six commentaries Archived २००८-०५-२२ at the Wayback Machine: by Adi Sankara, Ramanuja, Sridhara Swami, Madhusudana Sarasvati, Visvanatha Chakravarti and Baladeva Vidyabhusana (all in sanskrit)
- Essays on Gita Archived २०११-१२-१० at the Wayback Machine by Sri Aurobindo
- Gita Supersite Original text, with several accompanying translations or commentaries in Sanskrit, English, or Hindi
- Srimad Bhagavad Gita
- Bhagavad-Gita Trust translation in multiple languages with audio and translation of commentary from the four authorized Vaishnava sampradayas
- Multiple English Translations Archived २०११-१०-०९ at the Wayback Machine
- Maharishi Mahesh Yogi on the Bhagavad-Gita, A New Translation and Commentary, Chapters 1–6 Archived २००८-१०-१५ at the Wayback Machine
- Recitation of verses in Sanskrit (MP3 format)
- Bhagavad Gita (As It Is) Complete produced by The International Society for Krishna Consciousness
- Bhagavad Gita in 6 Languages Archived २००८-०५-०९ at the Wayback Machine