कर्णावतीमण्डलम्
कर्णावतीमण्डलं (गुजराती: અમદાવાદ જિલ્લો, आङ्ग्ल: Ahmedabad district) गुजरातराज्ये स्थितं प्रमुखं मण्डलम् अस्ति । अस्य मण्डलस्य केन्द्रम् अस्ति कर्णावती इति महानगरम् । संस्कृतभाषायाम् अहमदाबाद इत्यस्य महानगरस्य पुरातनं नाम कर्णावती इति आसीत् ।
कर्णावतीमण्डलम् | |
|---|---|
|
मण्डलम् | |
.svg) गुजरातराज्ये अहमदाबादमण्डलम् | |
| Country | भारतम् |
| States and territories of India | गुजरातराज्यम् |
| Headquarters | अहमदाबाद |
| Area | |
| • Total | ८,०८७ km२ |
| Population (२०११) | |
| • Total | ७२,०८,२०० |
| Languages | |
| • Official | गुजराती, हिन्दी |
| Website | amdavad.gujarat.gov.in |
भौगोलिकम्
सम्पादयतुकर्णावतीमण्डलस्य विस्तारः ८,०८७ चतुरस्रकिलोमीटर्मितः अस्ति । गुजरातराज्यस्य मध्यभागे इदं मण्डलम् अस्ति । अस्य मण्डलस्य पूर्वे खेडामण्डलं, पश्चिमे सुरेन्द्रनगरमण्डलम्, उत्तरे मेहसाणामण्डलं, दक्षिणे 'गल्फ् आफ् खम्भात' अस्ति । अस्मिन् मण्डले १,०१७ मिल्लीमीटर्मितः वार्षिकवृष्टिपातः भवति । अस्मिन् मण्डले नव नद्यः प्रवहन्ति । ताः यथा- साबरमतीनदी, खारी, मेश्वो, भोगावो, ॐकारः, भादर, नाईका, उतावली, रोध ।
जनसङ्ख्या
सम्पादयतु२०११ जनगणनानुगुणम् कर्णावतीमण्डलस्य जनसङ्ख्या ७२,०८,२०० अस्ति । अत्र ३७,८७,०५० पुरुषाः ३४,२१,१५० महिलाः च सन्ति । अस्मिन् मण्डले प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर्मिते ८९० जनाः वसन्ति अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर् ८९० जनाः । २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः २२.३१% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-९०३ अस्ति । अत्र साक्षरता ८६.६५% अस्ति ।
उपमण्डलानि
सम्पादयतुअस्मिन् मण्डले एकादश उपमण्डलानि सन्ति । तानि- १ कर्णावती २ बरवाला ३ बावला ४ दस्क्रोई ५ देत्रोज-रामपुरा ६ धन्धूका ७ धोलका ८ माण्डल ९ राणपुरं १० साणन्द ११ विरमगाम
कृषिः वाणिज्यं च
सम्पादयतुकार्पासः, जीरकः, कपिशाकं ('क्याबिज्'), बृहज्जम्बीरं, कूष्माण्डः च अस्मिन् मण्डले उत्पाद्यमानानि प्रमुखाणि कृष्युत्पादनानि सन्ति । समग्रे गुजरातराज्ये कूष्माण्डस्य उत्पादने अस्य मण्डलस्य प्रथमं स्थानम् अस्ति । कार्पासस्य उत्पादनेऽपि अस्यैव मण्डलस्य आद्यं स्थानम् अस्ति । इदं मण्डलं गुजरातराज्यस्य वाणिज्यकेन्द्रं, प्रमुखं तन्त्रोद्यमकेन्द्रं च अस्ति । तत्रापि कर्णावती इत्यस्मिन् महानगरे बहवः उद्यमाः, यन्त्रागाराः च सन्ति । कर्णावती इतीदं महानगरं प्रमुखं वस्त्रोत्पादनकेन्द्रम् अस्ति । अतः कर्णावतीमहानगरं 'म्याञ्चेस्टर् आफ् इण्डिया' इति प्रसिद्धम् आसीत् । 'ड्रग्स् एण्ड् फार्मस्युटिकल्स्', 'आटोमोबैल्स्', 'एञ्जिनियरिङ्ग्', 'इलेक्ट्रोनिक्स्', 'बायोटेक्नोलजी', 'इन्फर्मेषन्-टेक्नोलजी', प्रवासोद्यमः इत्येते अस्य मण्डलस्य अन्ये उद्यमाः सन्ति ।
वीक्षणीयस्थलानि
सम्पादयतु
अस्मिन्नेव मण्डले विद्यमानम् अडालज-वाव इत्येतत् विश्वपारम्परिकस्थानेषु अन्यतमम् अस्ति । इदं प्रसिद्धं वीक्षणीयस्थलम् अस्ति । विश्वस्य प्रसिद्धेषु वस्त्रसङ्ग्रहालयेषु अस्मिन् मण्डले स्थितः क्यालिको-सङ्ग्रहालयः सुप्रसिद्धः अस्ति । अस्मिन् मण्डले स्थितं विज्ञान-नगरम् ('सायिन्स्-सिटि') अपरं वीक्षणीयस्थलम् अस्ति । नळसरोवरपक्षिधाम तु अस्य मण्डलस्य सुप्रसिद्धं वीक्षणीयस्थलम् अस्ति । कर्णावतीमहानगरस्य अधिष्ठात्रीदेव्याः भद्रकाल्याः अतिपुरातनं प्रसिद्धं मन्दिरं प्रमुखं वीक्षणीयस्थलम् अस्ति । कर्णावतीमहानगरे विद्यमानं 'सरखेज-रोजा' इति किञ्चन यवनधर्ममन्दिरम् (मस्जिद्) अपि वीक्षणीयस्थलम् अस्ति । गान्धि आश्रमः, 'सिटि-म्यूजियम्', 'शेकिङ्ग्-मिनरेट्स्', स्वामिनारायणमन्दिरं च अस्य मण्डलस्य अन्यानि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति ।