धारणाशक्तिमुद्रा
धारणा इत्युक्ते ग्रहणम् । श्वासस्य अन्तर्-कुम्भक करणम् । अनया मुद्रया श्वासस्य अधिककालपर्यन्तं श्वासकोशे ’कुम्भकं’ कर्तुं शक्यते । तस्मात् श्वासस्य गतिः सामान्या भवति ।
करणविधानम्
सम्पादयतुपूरक करणसमये अङ्गुष्टस्य अग्रभागं नोदयित्वा अधिकसमये कुम्भकं कर्तुं शक्यते । अङ्गुष्टस्य मध्यभागं नोदयित्वा क्रियते चेत् इतोपि अधिकसमयपर्यन्तं कुम्भकं कर्तुं शक्यते । अङ्गुष्टस्य मूले नोदयति चेत् ततोपि अधिककालपर्यन्तं श्वासकुम्भकं कर्तुं शक्यते ।
श्वासपूरणं कृत्वा अनन्तरम् अङ्गुष्टस्य अग्रभागं, मध्यभागं, मूलभागं वा नोदनेन दीर्घश्वासस्वीकरणं शक्यते । पूर्वापेक्षया द्विगुणित कालपर्यन्तं श्वासकुम्भकं कर्तुं शक्यते ।
परिणामः
सम्पादयतुदीर्घश्वासग्रहणद्वारा उदरे वायुः पूर्णः भूत्वा निश्वाससमये उदरस्य कश्मलानि बहिः आगच्छति । रक्तशुद्धिः च भवति ।
उपयोगः
सम्पादयतुधारणाशक्तिमुद्रया श्वासकोशाय अधिकः प्राणवायुः लभ्यते । शरीराय बलं प्राप्तं भवति । आयुष्यवृद्धिः भवति ।