पाटलपुष्पम्
भूषणपाटलम्
पुष्पाणां राज्ञी इति ख्यातं पाटलपुष्पं सुगन्धेन, सैन्दर्येण च अन्यानि सर्वाणि अतिशेते, अस्मिन् अनेके औषधीयगुणाः अपि विद्यन्ते । पाटलपुष्पस्य अर्कं सज्जीकृत्य औषधत्वेन उपयोगं कुर्वन्ति । पाटलरसः (Rose water) गुलकन्दश्च विपण्यां लभ्यमानं पाटलनिर्मितं वस्तु वर्तते ।
उपयोगाः
सम्पादयतु- चर्मणः वर्णव्यत्यये, पित्तेन जाते व्रणशोथे च पाटलस्य प्रयोगः परिणामकारी । व्रणानं उपरि अनेन अवचूर्णनं (Dusting) कुर्वन्ति । शरीरे ,स्वेदगन्धः विद्यते चेत् तस्य निवारणाय पाटलपुष्पस्य लेपं चर्मणि लेपयन्ति ।
- मस्तिष्कदौर्वल्येन ये उद्वेगादिदोषाः गोचरिताः भवन्ति पाटलं तत्र सौमनस्य जनकं कार्यं करोति । इदं बुद्धिशक्तिमपि वर्धयति ।
- पाटलं जठरस्य, अन्त्रस्य, यकृतः च बलदायकम्, इदं मृदुविरेचकम्, जीर्णाङ्गसम्बद्धरोगान् कोष्ठवातान् च निवारयति । अल्पप्रमाणे सेवनं अतिसारं प्रवाहिकां च अवरुणद्धि । रक्तजव्याधिनां, रक्तपित्तस्य च उपशामकशक्तिः अस्मिन् विद्यते ।
नपुंसकतानिवारणाय पाटलस्य अर्कसेवनं परिणामकारि । अस्य गन्धः सम्भोगशक्तिः वर्धयति । शीतगुणोपेतमिति कारणेन दाहं प्रशमयति । धातून् वर्धयति । ज्वरे अस्य सेवनं हितकरम् । ‘पन्नीरुं’ नामकं पाटलमेव पातालप्रभेदेषु श्रेष्ठतमम् । तस्य दलानि चिकित्सार्थं उपयुज्यन्ते । पाटलदलैः निर्मितेन गुलकन्देन पानकं निर्मातुं शक्यते ।
सेवनप्रमाणम्
सम्पादयतुगुलकन्दम् १०-२० ग्रां परिमितं , अर्कं (Rose water) २०-४०- मि.ग्रां परिमितं, चूर्णं ३-६ ग्रां परिमितं च सेवितुं शक्यते ।