बाबर

मुगलसाम्राज्यस्य स्थापकः साम्राट्। लोधीराजवंशस्य अन्तिमं राजानम् (इब्राहिम् लोधि) पाणिपत्युद्धे विजित्य भारतस्य साम्रात् अभूत्।

जाहिरुद्दीन मुहम्मद बाबर (१४ फरवरी १४८३ – २६ दिसम्बर १५३०) भारतीय उपमहाद्वीपे मुगलसाम्राज्यस्य संस्थापकः आसीत् । सः क्रमशः पितुः मातुः च माध्यमेन तैमूर-चंगेजखानयोः वंशजः आसीत् । फर्गाना उपत्यकायां (वर्तमानस्य उज्बेकिस्तानदेशे) अण्डिजान्-नगरे जन्म प्राप्य बाबरः उमरशेख मिर्जा (१४५६–१४९४, १४६९ तः १४९४ पर्यन्तं फर्गाना-राज्यस्य राज्यपालः) ज्येष्ठः पुत्रः, तैमूरस्य (१३३६– १४९४) प्रपौत्रः च आसीत् । १४०५) इति । बाबरः द्वादशवर्षीयः सन् १४९४ तमे वर्षे तस्य राजधानी अख्सिकेन्ट्-नगरे फर्गाना-नगरस्य सिंहासनं आरुह्य विद्रोहस्य सामनां कृतवान् । सः वर्षद्वयानन्तरं समरकन्दं जित्वा ततः शीघ्रमेव फर्गानाम् अपहृतवान् । फेर्गाना इत्यस्य पुनः विजयस्य प्रयासे सः समरकन्दस्य नियन्त्रणं त्यक्तवान् । १५०१ तमे वर्षे मुहम्मदशायबनीखानः तं पराजितवान् तदा तस्य द्वयोः प्रदेशयोः पुनः ग्रहणस्य प्रयासः असफलः अभवत् । १५०४ तमे वर्षे सः काबुलं जित्वा उलुघबेगद्वितीयस्य शिशुवारिसस्य अब्दुर रजाक् मिर्जा इत्यस्य कथितशासनस्य अधीनं आसीत् । बाबरः सफवी-शासकेन इस्माइल-प्रथमेण सह साझेदारीम् अकरोत्, समरकन्द्-सहितस्य तुर्की-देशस्य केचन भागाः पुनः जित्वा पुनः तस्य अन्याः नवजिताः भूमिः च शेयबानिड्-जनानाम् कृते नष्टः अभवत्। तस्मै फिरदावस् मकानी ('स्वर्गनिवासः') इति सम्माननाम अपि दत्तम् ।

बाबरः अतीव बलवान्, शक्तिशालिनः च आसीत् इति कथ्यते । व्यायामार्थमेव सः द्वौ जनान् स्कन्धेषु वहन् ऊर्ध्वं धावति स्म इति अपि कथ्यते । लोककथानुसारं बाबरः स्वमार्गे आगच्छन्तीः सर्वाः नद्यः तरति स्म । सः द्विवारं गङ्गायाः पारं तरितवान्।

सैन्यजीवनम्

१४९४ तमे वर्षे १२ वर्षे तस्मै फर्गाना उपत्यकायाः शासकपदं दत्तम् । एतस्याः स्थितिः लाभं गृहीत्वा तस्य मामाः बाबरं सिंहासनात् अपसारितवन्तः । सः बहुवर्षपर्यन्तं कतिपयैः कृषकैः, तस्य ज्ञातिभिः च सह निर्वासने एव निवसति स्म। १४९६ तमे वर्षे सः उज्बेकदेशस्य समरकन्द्-नगरं आक्रम्य ७ मासानां अनन्तरं तत् जित्वा । एतस्मिन्नन्तरे समरकन्द्-नगरे आक्रमणं कुर्वन् तस्य एकः सैन्यनेता फरगना-नगरे स्वस्य नियन्त्रणं स्थापितवान्। यदा बाबरः तस्य नियन्त्रणं कर्तुं फर्गाना-नगरम् आगच्छति स्म तदा तस्य सेना समरकन्द्-नगरे त्यक्तवती, यस्य परिणामेण समरकन्द्-फर्गाना-उभौ तस्य हस्तात् नष्टौ अभवताम् । १५०१ तमे वर्षे सः समरकन्दं पुनः गृहीतवान् परन्तु शीघ्रमेव उज्बेकखानमुहम्मदशैबानी इत्यनेन पराजितः अभवत् तथा च तस्य जीवनस्य महती इच्छा आसीत् समरकन्दः पुनः तस्य हस्तात् बहिः गतः।

कतिपयैः निष्ठावान् सैनिकैः सह फरघनानगरात् पलायनं कृत्वा सः अग्रिमवर्षत्रयपर्यन्तं स्वसेनानिर्माणे एव ध्यानं दत्तवान् । अस्मिन् क्रमे सः बदाख्शान-प्रान्तात् ताजिकानां बहूनां संख्यां स्वसेनायां नियुक्तवान् । १५०४ तमे वर्षे हिन्दुकुश हिमयुक्तानि शिखराणि लङ्घयित्वा काबुल-नगरस्य नियन्त्रणं स्थापितवान्। नूतनसाम्राज्यस्य स्थापनायाः सङ्गमेन सः स्वस्य भाग्यस्य ताराणां उद्घाटनं स्वप्नं दृष्टवान् । कतिपयदिनानन्तरं सः हेरातस्य तैमूरिदवंशजः हुसैनबैकरः इत्यनेन सह मुहम्मदशायबनीविरुद्धं सहकार्यसन्धिं कृतवान्, यः तस्य दूरस्थः बन्धुः अपि आसीत् । परन्तु १५०६ तमे वर्षे हुसैनस्य मृत्योः कारणात् एतत् न भवितुम् अर्हति स्म, तस्मात् सः हेरात्-नगरे स्वस्य नियन्त्रणं स्थापितवान् । परन्तु मासद्वयेन अन्तः संसाधनानाम् अभावात् हेरात्-नगरात् निर्गन्तुम् अभवत् । सः स्वजीवनवृत्ते हेरातस्य वर्णनं कृतवान् यत् "बुद्धिजीभिः पूर्णं नगरं" इति ।