वराटिका
वराटिकाः उदरपादिकुटुम्बे सैप्रिडी वर्गे एते मृद्वङ्गिनः भवन्ति। आधिक्येन उष्णवलये वसन्ति चेदपि समशीतोष्णवलये शीतवलये च एतासां वासः दृश्यते। तत्रापि हिन्दूमहासागरे शान्तसागरे च एतासां वासः विपुलतया भवति। आस्ट्रेलियादेशस्य ग्रेट् ब्यारियर् रीफ् समुद्रतीरे वराटिकानां विक्रयणं महता प्रमाणेन भवति।
इतिवृत्तम्
सम्पादयतु- वराटिकासदृशं सुन्दरं, विशिष्टं च प्राणिकवचान्तरं न विद्यते। स्वकीयवैविध्यमयविन्यासेन, वर्णेन, सौन्दर्येण, च वराटिकाः जनानां मनः हरन्ति।
- वराटिकायुक्तः प्राणी अपि जीवनावसरे एव वर्णेन, दन्तैः च जनानां मनः हरन्ति स्म। अतः वराटिकानां सङ्ग्रहकार्यमारब्धम्। यथा नाणकानां पत्रालयचिटिकानां सङ्ग्रह इव वराटिकानां सङ्ग्रहः अपि आसक्तिकरी प्रवृत्तिः विद्यते।
- १८-१९ तमे शताब्दौ इङ्गलेण्ड् देशे वराटिकानां सङ्ग्रहः आरब्धः। वराटिकानां सङ्ग्रहणे धनिनां प्रवृत्त्या वराटिकानां मूल्यम् अवर्धत।
- परन्तु अनेके जनाः वराटिकाविक्रयणम् आरब्धवन्तः। अतः तस्य मूल्ये ह्रासः जातः। १९ तमे शताब्दौ ३० पौण्ड् मूल्यस्य वराटिका गच्छता कालेन १ पौण्ड् मूल्येन विक्रीतम्।
- कौमारवराटिका तु अधुनापि विरलम्। अतः तस्य मूल्यम् अधुनापि महद् वर्तते। यदा जीविनां मरणं भवति तदा एव वराटिकाः चकासते।
- वराटिकानां सङ्ग्रहणे सरलाः मार्गाः विद्यन्ते। बाग्दाद् प्रदेशस्य चित्रकारस्य मसूदि इत्यस्य पूर्वजाः नारीकेलपर्णानि जले संस्थाप्य तद्वारा वराटिकाः सङ्गृह्णन्ति स्म।
- यावत् पर्यन्तं लोहस्य नाणकानि नासन्, तावत्पर्यन्तं वराटिकाः एव नाटकस्य स्थाने आसन्। १९ शतकपर्यन्तं अमेरिका, एष्या, आफ्रिकाखण्डेषु वराटिकाः एव नाणकस्य स्थाने उपयुञ्जते स्म्।
- देहली, काशी, इत्यादिष्वपि नगरेषु नाणकस्य स्थाने वराटिकानां प्रयोगः आसीत्। परन्तु वराटिकानां मूल्यं प्रतिप्रदेशं भिद्यते स्म। उगाण्डा देशे वराटिकाद्वयेन एकः कर्मकरः लभ्यते स्म।
- अरब्, फ्रेञ्च्, इङ्ग्लेण्ड् देशीयाः जनाः वराटिकानां विक्रयणं कुर्वन्ति स्म।
- बेङ्गाले अद्यापि वराटिकाः धनलक्ष्मीसङ्केतरूपेण पूज्यन्ते।
- आन्ध्रप्रदेशे विवाहकाले वराय वधूपक्षीयाः वराटिकाः उपायनरूपेण प्रयच्छन्ति।
- बङ्गाले वराटिकायाः नाम स्वनाम्नि भवति चेद् शुभप्रदम् इति मत्वा एक्कुडि(एका वराटिका), दोक्कुडि(द्वे वराटिके) पाञ्चकुडि(पञ्च वराटिकाः)इत्यादि नामकरणं कुर्वन्ति।
- लम्बाणिजनाः अद्यापि आभरणरूपेण वराटिकाः धरन्ति। स्वर्णवराटिकाः कण्ठे धरन्ति चेद् तद् नायकत्वद्योतकं इति फिजि एवं टोङ्गा गिरिजनाः विश्वसन्ति।
- अभिमन्त्रिताः वराटिकाः बालारिष्टं, वन्ध्यताम्, च वारयन्ति इति जनानां विश्वासः वर्तते।
- भारते ज्यौतिषिकाः फलाफलनिर्णये वराटिकाः उपयुञ्जते।
वराटिकानां वैविध्यम्
सम्पादयतु- १६५ विधाः वराटिकाः उपलभ्यन्ते। आकृत्याः वर्णस्य च आधारेण वराटिकानां विभागं कुर्वन्ति।
- नारङ्गवराटिका (सै आकार्य्षिया) प्रपञ्चे सर्वत्र नाणकरूपेण आसीत्।
- सै टैग्रिस्, सै डेसिपियन्स्, अम्बीलिया, सै टेस्टोनेरिया, सै म्याप्टा, सै आर्गस्, सै इसाबेला, सै जिग्बाब् इत्यादयः वराटिकाः प्रसिद्धाः सन्ति।