Adarsh Kumar Shukl

तव मार्गदर्शनाय विद्यन्ते एतानि पृष्ठानि  विकिपीडियायाः परिचयः  देवनागरीलिप्या कथं लेखनीयम्?  नवागतेभ्यः परिचयः  स्वशिक्षा  वि-पत्र-पञ्जीकरणं करोतु

-- ॐNehalDaveND•✉•✎ ०६:०२, ४ डिसेम्बर् २०२४ (UTC)

भारतीयसंस्कृतिः

भारतीयसंस्कृतिः (भारतीयसंस्कृतिः) सहस्रवर्षेभ्यः विकसिता समृद्धा विविधा च परम्परा अस्ति । अस्मिन् जीवनस्य विविधाः पक्षाः सन्ति, यथा भाषा, कला, दर्शनं, धर्मः, रीतिरिवाजाः, सामाजिकाभ्यासाः च । अत्र भारतीयसंस्कृतेः केचन प्रमुखतत्त्वानि सन्ति- १.

 1. दर्शनं आध्यात्मिकता च

 वेदान्तोपनिषदः- भारतीयदर्शनं वेदोपनिषदयोः गभीरमूलं वर्तते, येषु आत्मसाक्षात्कारः (आत्मनः), परमवास्तविकता (ब्रह्म), जगतः स्वरूपं च इत्यादीनां अवधारणानां चर्चा भवति ।

 योगः ध्यानं च : प्राचीनभारते उत्पन्नाः योगादयः अभ्यासाः आध्यात्मिकवृद्ध्यर्थं शारीरिकं मानसिकं च अनुशासनं केन्द्रीभवन्ति ।   आन्तरिकशान्तिं प्रज्ञां च प्राप्तुं ध्यानं केन्द्रम् अस्ति ।

 धर्मः- धर्मः नैतिकक्रमः, धर्ममार्गः, जीवने अनुसरणीयाः कर्तव्याः च।

 2. धर्मः

 हिन्दुधर्मः, बौद्धधर्मः, जैनधर्मः, सिक्खधर्मः इत्यादीनां प्रमुखधर्मानाम् जन्मभूमिः भारतम् अस्ति ।

 हिन्दूधर्मः- जन्म-मरण-पुनर्जन्मचक्रस्य (पुनर्जन्मस्य) विश्वासेन मोक्षस्य (मुक्तिः) अनुसरणेन च हिन्दुधर्मः भारतीयसंस्कृतेः मूलं भवति ।   विष्णु, शिव, देवी इत्यादयः देवाः देशे सर्वत्र पूज्यन्ते ।

 बौद्धधर्मः सिद्धार्थगौतम (बुद्ध) इत्यनेन स्थापितः बौद्धधर्मः चतुः उदात्तसत्यैः अष्टविधमार्गेण च बोधमार्गं उपदिशति ।

 जैनधर्मः- अहिंसा (अहिंसा) तथा आत्म-अनुशासनस्य महत्त्वं केन्द्रीकृत्य जैनधर्मस्य भारतीयनीति-संस्कृतौ गहनः प्रभावः अभवत् ।

 सिक्खधर्मः- १५ शताब्द्यां गुरुनानकेन स्थापितः सिक्खधर्मः समानतायाः, मानवतायाः सेवायाः, एकस्य ईश्वरभक्तेः च उपरि बलं ददाति ।

 3. कला साहित्यं च

 भारतीयकला अस्याः वास्तुकला, चित्रकला, शिल्पकला, नृत्यरूपेषु च प्रतिबिम्बिता अस्ति ।   प्रसिद्धं ताजमहलं भारतीयवास्तुकलायां उदाहरणं भवति, खजुराहो-कोनार्क-इत्यादीनि प्राचीनानि मन्दिराणि शिल्पकलाकृतानि सन्ति ।

 शास्त्रीयनृत्यम् : भरतनाट्यम्, कथक, कथकली, ओडिस्सी, मणिपुरी इत्यादीनां रूपाणां मूलं प्राचीनपरम्परासु अस्ति, भारतीयसंस्कृतेः महत्त्वपूर्णं भागं च अस्ति ।

 साहित्यम् : भारतीयसाहित्यं महाभारत, रामायण, पुराण इत्यादीनां संस्कृतग्रन्थात् आरभ्य हिन्दी, बङ्गला, तमिल, इत्यादिभाषासु आधुनिकसाहित्यपर्यन्तं भाषानां विशालसङ्ग्रहः विस्तृतः अस्ति   रवीन्द्रनाथ टैगोर, प्रेमचन्द, आर.

 4. उत्सवाः उत्सवाः च

 भारते विविधाः उत्सवाः सन्ति, येषु बहवः धार्मिकमहत्त्वं धारयन्ति ।   प्रमुखोत्सवेषु दीपावली (प्रकाशानां उत्सवः), होली (रङ्गानाम् उत्सवः), दुर्गापूजा, ईदः, क्रिसमसः, गुर्पुरबः च सन्ति ।

 नवरात्रि, रक्षाबन्धन, मकरसंक्रान्तिः, ओनम् च अन्ये केचन महत्त्वपूर्णाः सांस्कृतिकाः उत्सवाः सन्ति येषु संगीतेन, नृत्येन, भोजैः, संस्कारैः च चिह्निताः सन्ति ।

 5. भोजनम्

 भारतीयभोजनं विविधैः, मसालैः, प्रादेशिकभेदैः च प्रसिद्धम् अस्ति ।   अस्मिन् शाकाहारी-अशाकाहारी-व्यञ्जनानां श्रेणी अन्तर्भवति ।

 मुख्याहाराः तण्डुलः, गोधूमः (रोटी), मसूरः, शाकानि च सन्ति ।   करी, चटनी, लड्डू, जलेबी, गुलाबजमुन् इत्यादीनि मिष्टान्नानि अपि लोकप्रियाः सन्ति ।

 हल्दी, जीरा, अदरकं, इलायची इत्यादयः मसालाः भारतीयपाकस्य मौलिकाः सन्ति, येन स्वादः, स्वास्थ्यलाभः च द्वयोः योगदानं भवति ।

 6. पारम्परिकवस्त्रम्

 क्षेत्रेषु वस्त्रं भिन्नं भवति परन्तु परम्परागतरूपेण महिलाः साडीं धारयन्ति, पुरुषाः धोतीं वा कुर्ता-पजामा वा धारयन्ति ।

 पञ्जाब इत्यादिषु केषुचित् प्रदेशेषु सलवारकमीजः लोकप्रियः अस्ति ।   विवाहे पुरुषैः शेरवाणी धारिता भवति, महिलाः तु एतादृशेषु अवसरेषु लहङ्गा-चोली धारयन्ति ।

 7. पारिवारिकं सामाजिकं च संरचना

 भारतीयसमाजस्य केन्द्रं परिवारः अस्ति, प्रायः विस्तारितेषु परिवार-एककेषु निवसति ।   वृद्धानां सम्मानः, आतिथ्यं, पारिवारिकसम्बन्धः च इति विषये बलं दत्तम् अस्ति ।

 जातिव्यवस्था यद्यपि आधिकारिकतया निरस्तं भवति तथापि केषुचित् क्षेत्रेषु सामाजिकगतिशीलतां निरन्तरं प्रभावितं कुर्वती अस्ति, यद्यपि व्यवस्था विकसिता अस्ति ।

 8. संगीतं चलचित्रं च

 शास्त्रीयसंगीतम् : भारते शास्त्रीयसङ्गीतपरम्पराः मुख्याः द्वे सन्ति- हिन्दुस्तानी (उत्तरभारतीयः) कर्नाटिकः (दक्षिणभारतीयः) च ।   उभयत्र स्वररूपं वाद्यरूपं च दृश्यते । Adarsh Kumar Shukl (चर्चा) ०६:१३, ४ डिसेम्बर् २०२४ (UTC)