हनुमानगढी , अयोध्या
सिद्धपीठश्री हनुमानगढ़ी भारतस्य उत्तरप्रदेशराज्यस्य अयोध्यानगरे स्थितं १० शताब्द्याः प्रसिद्धं भगवान् हनुमतःहिन्दुमन्दिरम् अस्ति . नागेश्वरनाथः, राममन्दिरः इत्यादिभिः अन्यैः मन्दिरैः सह नगरस्य महत्त्वपूर्णेषु मन्दिरेषु अन्यतमम् अस्ति |
,_India.JPG)
अयोध्या-नगरस्य हृदये स्थितं ७६ सोपानानि उत्तरभारतस्य हनुमन्मन्दिरेषु अन्यतमं हनुमानगढी-नगरं प्रति गच्छन्ति । राममन्दिरं गमनात् पूर्वं प्रथमं भगवान् हनुमतः मन्दिरं द्रष्टव्यम् इति परम्परा अस्ति । हनुमतः माता अञ्जनी मन्दिरे निवसति, तस्याः अङ्के वयस्कः हनुमन् उपविष्टः अस्ति। इदं मन्दिरं रामानन्दी सम्प्रदायस्य वैरागीसम्प्र्दायस्य अन्तर्गतं निर्वाणी (आखडस्य) च अन्तर्गतम् अस्ति ।
मान्यता
सम्पादयतुयदा श्रीरामः रावणं जित्वा अयोध्यां प्रत्यागतवान् ततः परं हनुमान् अत्र निवासं प्रारभत । अत एव तस्य नाम हनुमगढः अथवा हनुमत् कोट् इति प्रसिद्धः अभवत्। इतः एव हनुमान् रामकोटस्य रक्षणं करोति स्म । मुख्यमन्दिरे माता अञ्जनीयाः अङ्के पवनसुतः उपविशति ।
परिसरः
सम्पादयतुएतत् विशालं मन्दिरं अस्य आवासीयसङ्कुलं च ५२ (बीघा) क्षेत्रे विस्तृतम् अस्ति । वृन्दावनः, नासिकः, उज्जैनः, जगन्नाथपुरी इत्यादिषु देशस्य अनेकेषु मन्दिरेषु अस्य मन्दिरस्य सम्पत्तिः, (अखाडाः), सभाः च सन्ति । रामजन्मभूमिसमीपे हनुमानगढ़ीमन्दिरम् अस्ति .
इतिहासः
सम्पादयतु१८२२ तमे वर्षे फैजाबाद-नगरस्य न्यायिक-अधिकारी हाफिजुल्लाहः अवदत् यत् बाबरेन निर्मितं (मस्जिदं) रामजन्मभूमि-उपरि निर्मितम् इति । सः अपि अवदत् यत् एषा (मस्जिदः) सीता-पाकशाला ( सीता- रसोई ) इत्यस्य समीपे अस्ति। त्रयस्त्रिंशत् वर्षाणाम् अनन्तरं हनुमानगढी इत्यत्र भयंकरः संघर्षः अभवत् । कश्चन ब्रिटिश-निवासी पत्रे लिखितवान् यत् ( सुन्नी-मौलवी ) गुलाम हुसैनः रामजन्मभूमि-विषये आक्रमणं कर्तुं मस्जिदतः वदन् मुसलमानान् उत्तेजयति। हनुमानगढी इत्यस्य अन्तः मस्जिदः अस्ति, (मुसलमानैः) तत् ग्रहणं कर्तव्यम् इति मौलवी अभियोगं (दावान्) करोति । ब्रिटिश-निवासिनः बलं प्रेषयितुं बहुवारं आग्रहं कृते सत्यपि नवाबः किमपि अवधानं न दत्तवान् । प्रारम्भे द्वयोः समूहयोः लघुः संघर्षः अभवत् किन्तु जुलैमासे कतिपयेभ्यः दिनेभ्यः अनन्तरं रक्तरंजितः संघर्षः अभवत् । गुलाम हुसैनः जिहादीसमूहेन सह हनुमानगढी इत्यस्य उपरि आक्रमणं कृतवान्, यस्य हिन्दुसन्यासिनः प्रबलप्रतिक्रियाम् अददुः । 'अस्मिन् आक्रमणे गुलाम हुसैनसहिताः सप्ततिः (सुन्नीजिहादीः) मारिताः।'
१८५७ तमे वर्षे फेब्रुवरीमासे मौलवी अहमदुल्लाहशाहः अस्यैव गुलामहुसैनस्य मृत्योः प्रतिशोधार्थं फैजाबादनगरं गतः आसीत् । तत्र मस्जिदे उत्तेजकं भाषणं दत्तवान् इति कारणेन सः गृहीतः । मेई मासे युद्धात् पूर्वमपि तस्य मरणादेशः दत्तः आसीत् । यदा आकस्मिकं विद्रोहः अभवत् तदा सः कारागार(जेल)वैद्यस्य नजफ अली इत्यस्य वस्त्रं धारयित्वा वैद्यस्य साहाय्येन कारागारम् अधिकृत्य क्रान्तिकारी अभवत् । तस्य चरित्रं मुल्ला मसूद अजहरस्य चरित्रेण सह बहु सदृशम् आसीत् । मौलवी कारागारे यन्त्रम् (ताबीजं) ददाति स्म । सः हनुमानगढीं आक्रमणं कृतवान् मौलवी गुलाम हुसैनं स्वस्य (पीरः) इति आह्वयत् । गुलाम हुसैनः सैयद अहमदबरेल्वी इत्यस्य शिष्यः आसीत् यः १८२६ तमे वर्षे सिक्खसैनिकैः बालाकोटस्य प्रथमस्य आतङ्कवादीनां आधारस्य विनाशं कुर्वन् मारितः ।
[स्रोतांसि सृजन फाउण्डेशन इत्यत्र इतिहासकारः डॉ मीनाक्षी जैनस्य वार्ता, डॉ मीनाक्षी जैनस्य पुस्तकम् : राम अयोध्या च ।
इतिहासकारः सर्वेपल्लीगोपालः उक्तवान् यत् १८५५ तमे वर्षे विवादः मुसलमानरामानन्दीसम्प्रदययोः मध्ये बाबरीमस्जिद-राममन्दिरस्थलस्य कृते न अपितु हनुमानगढीमन्दिरस्य कृते आसीत् ।