विकिपीडिया

देवनागरी

देवनागरी (ब्राह्मी: 𑀤𑁂𑀯𑀦𑀸𑀕𑀭𑀻) लिपिः भारतीयभाषाणां कासाञ्चन विदेशीयभाषाणाम् अपि प्रमुखा लिपिः वर्तते । संस्कृत-पालि- हिन्दी-मराठी-कोङ्कणी-सिन्धी-काश्मीरी-डोगरी-नेपाली-तामाङ-गढवळि-बोडो-अङ्गिका-मगही-भोजपुरी-मैथिली-सान्ताली इत्यादयः भाषाः देवनागरीलिपेः एव उपयोगं कुर्वन्ति | एतत् अतिरिच्य गुजराती-पञ्जाबी-बिष्णुप्रिया मणिपुरी-उर्दूभाषासु च एषा एव लिपिः प्रयुक्ता अस्ति ।

देवनागरी लिप्या लिखिता ऋग्वेदस्य पाण्डुलिपिः

अस्यां लिप्यां ५२ वर्णाः सन्ति । तेषु १४ स्वराः ३८ व्यञ्जनानि च । अक्षराणां क्रमव्यवस्थायां (विन्यासे) वैज्ञानिकपद्धतिः अनुसृता अस्ति | स्वर-व्यञ्जन-कोमल-कठोर-अल्पप्राण-महाप्राण-अनुनासिक्य-अन्तस्थ-उष्म इत्यादि वर्गीकरणञ्च वैज्ञानिकं वर्तते । केनचित् मतानुसारेण देवनगरे (काश्यां) उपयुज्यमाना आसीत् इति कारणेन देवनागरी सञ्जाता ।

लिपिः

सम्पादयतु

देवनागरी लिप्यां १२ स्वराः ३४ व्यञ्जनानि च सन्ति ।

स्वरः

सम्पादयतु
वर्णः “प” इति अक्षरेण सह मात्रा अ॰ध्व॰व॰ (IPA) उच्चारणम् "प्" इति अक्षरेण सह उच्चारणम् अ॰सं॰लि॰व॰ (IAST) समतुल्यः आङ्ग्लसमतुल्यः वर्णनम्
अ प / ə / / pə / a short or long en:Schwa: as the a in above or ago मध्यभागस्य मध्ये प्रसृतः स्वरः
आ पा / α: / / pα: / ā long en:Open back unrounded vowel: as the a in father दीर्घविवृतः पार्श्वे प्रसृतः स्वरः
इ पि / i / / pi / i short en:close front unrounded vowel: as i in bit ह्रस्वसंवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः
ई पी / i: / / pi: / ī long en:close front unrounded vowel: as i in machine दीर्घसंवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः
उ पु / u / / pu / u short en:close back rounded vowel: as u in put ह्रस्वसंवृत पार्श्वे वर्तुलस्वरः
ऊ पू / u: / / pu: / ū long en:close back rounded vowel: as oo in school दीर्घसंवृतः पार्श्वे वर्तुलस्वरः
ए पे / e: / / pe: / e long en:close-mid front unrounded vowel: as a in game (not a diphthong) दीर्घ-अर्धसंवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः
ऐ पै / æ: / / pæ: / ai long en:near-open front unrounded vowel: as a in cat दीर्घ-विवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः
ओ पो / ο: / / pο: / o long en:close-mid back rounded vowel: as o in tone (not a diphthong) दीर्घ-अर्धसंवृतः पार्श्वे वर्तुलस्वरः
औ पौ / ɔ: / / pɔ: / au long en:open-mid back rounded vowel: as au in caught दीर्घ-अर्धविवृतः पार्श्वे वर्तुलस्वरः
<none> <none> / ɛ / / pɛ / <none> short en:open-mid front unrounded vowel: as e in get ह्रस्व-अर्धविवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः

संस्कृतभाषायां ऐ द्वि अक्षरयोः युग्म तथा "अ-इ" वा "आ-इ" प्रकारेण उच्चारितो भवति। तथैव औ "अ-उ" वा "आ-उ" प्रकारेण उच्चारितो भवति।

व्यञ्जनम्

सम्पादयतु
स्पर्श (Plosives)
अल्पप्राणः
अघोषः 		महाप्राणः
अघोषः 		अल्पप्राणः
घोषः 		महाप्राणः
घोषः 		नासिक्यः
काण्ठ्यः क / kə /
k; English: skip 		ख / khə /
kh; English: cat 		ग / gə /
g; English: game 		घ / gɦə /
gh; Aspirated /g/ 		ङ / ŋə /
n; English: ring
तालव्यः च / cə / or / tʃə /
ch; English: chat 		छ / chə / or /tʃhə/
chh; Aspirated /c/ 		ज / ɟə / or / dʒə /
j; English: jam 		झ / ɟɦə / or / dʒɦə /
jh; Aspirated /ɟ/ 		ञ / ɲə /
n; English: finch
मूर्धन्यः ट / ʈə /
t; American Eng: hurting 		ठ / ʈhə /
th; Aspirated /ʈ/ 		ड / ɖə /
d; American Eng: murder 		ढ / ɖɦə /
dh; Aspirated /ɖ/ 		ण / ɳə /
n; American Eng: hunter
दन्त्यः त / t̪ə /
t; Spanish: tomate 		थ / t̪hə /
th; Aspirated /t̪/ 		द / d̪ə /
d; Spanish: donde 		ध / d̪ɦə /
dh; Aspirated /d̪/ 		न / nə /
n; English: name
ओष्ठ्यः प / pə /
p; English: spin 		फ / phə /
ph; English: pit 		ब / bə /
b; English: bone 		भ / bɦə /
bh; Aspirated /b/ 		म / mə /
m; English: mine
स्पर्शरहितः (Non-Plosives)
तालव्यः मूर्धन्यः दन्त्यः/
वर्त्स्यः 		कण्ठोष्ठ्यः/
काकल्यः
अन्तस्थः य / jə /
y; English: you 		र / rə /
r; Scottish Eng: trip 		ल / lə /
l; English: love 		व / ʋə /
v; English: vase
ऊष्मः/
संघर्षी 		श / ʃə /
sh; English: ship 		ष / ʂə /
sh; Retroflex /ʃ/ 		स / sə /
s; English: same 		ह / ɦə / or / hə /
h; English home
वर्ण (अ॰ध्व॰व॰ (IPA) उच्चारणम्) उदाहरणम् वर्णनम् आङ्ग्लाभाषायां वर्णनम् अशुद्ध-उच्चारणम्
क़ (/ q /) क़त्ल अघोष-अलिजिह्वीय-स्पर्शः Voiceless uvular stop क (/ k /)
ख़ (/ x or χ /) ख़ास अघोष-अलिजिह्वीयः काण्ठ्यः सङ्घर्षी Voiceless uvular or velar fricative ख (/ kh /)
ग़ (/ ɣ or ʁ /) ग़ैर घोषः अलिजिह्वीयः काण्ठ्यः सङ्घर्षी Voiced uvular or velar fricative ग (/ g /)
फ़ (/ f /) फ़र्क अघोषः दन्त्यौष्ठ्यः सङ्घर्षी Voiceless labio-dental fricative फ (/ ph /)
ज़ (/ z /) ज़ालिम घोषः वर्त्स्य सङ्घर्षी Voiced alveolar fricative ज (/ dʒ /)
झ़ (/ ʒ /) टेलेवीझ़न घोषः तालव्यः सङ्घर्षी Voiced palatal fricative ज (/ dʒ /)
थ़ (/ θ /) अथ़्रू अघोषः दन्त्यः सङ्घर्षी Voiceless dental fricative थ (/ t̪h /)
ड़ (/ ɽ /) पेड़ अल्पप्राणः मूर्धन्यः उत्क्षिप्तः Unaspirated retroflex flap -
ढ़ (/ ɽh /) पढ़ना महाप्राणः मूर्धन्यः उत्क्षिप्तः Aspirated retroflex flap -


देवनागरीलिप्या सङ्ख्याः

सम्पादयतु

देवनागरीसङ्ख्याः अधः लिखिताः सन्ति –

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
० १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९


 
मात्राणां प्रयोगाः

देवनागरी-यूनिकोड्

सम्पादयतु
  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
U+090x ऀ ँ ं ः ऄ अ आ इ ई उ ऊ ऋ ऌ ऍ ऎ ए
U+091x ऐ ऑ ऒ ओ औ क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट
U+092x ठ ड ढ ण त थ द ध न ऩ प फ ब भ म य
U+093x

संस्कृत परियोजना कार्य

र ऱ ल ळ ऴ व श ष स ह ऺ ऻ ़ ऽ ा ि
U+094x ी ु ू ृ ॄ ॅ ॆ े ै ॉ ॊ ो ौ ् ॎ ॏ
U+095x ॐ ॑ ॒ ॓ ॔ ॕ ॖ ॗ क़ ख़ ग़ ज़ ड़ ढ़ फ़ य़
U+096x ॠ ॡ ॢ ॣ । ॥ ० १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९
U+097x ॰ ॱ ॲ ॳ ॴ ॵ ॶ ॷ ॸ ॹ ॺ ॻ ॼ ॽ ॾ ॿ
 
देवनागर्यां लिखितं घोषणवाक्यम् - मेलबर्न ऑस्ट्रेलिया
 
वाराणस्यां देवनागर्यां लिखितं विज्ञापनम्


सम्बद्धाः लेखाः

सम्पादयतु

सन्दर्भाः

सम्पादयतु


"https://sa.wikipedia.org/w/index.php?title=देवनागरी&oldid=490262" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्