भारतस्य प्रशासनिकविभागाः
भारतस्य प्रशासनिकविभागाः भारतस्य उपराष्ट्रियप्रशासनिकैककाः सन्ति; ते देशोपविभागानाम् एकेन पदानुक्रमेण निर्मिताः सन्ति ।
भारतीयराज्यानि प्रदेशाः च उपविभागस्य समानस्तरस्य कृते बहुधा भिन्न-भिन्न स्थानीयोपाधि-प्रयोगं कुर्वन्ति (यथा – आन्ध्रप्रदेश-तेलङ्गाणा-राज्ययोः मण्डलानि उत्तरप्रदेश-अन्य-हिन्दीभाषिणराज्यानां तहसीलानां अनुरूपाः परन्तु गुजरात-गोवा-कर्णाटक-केरल-महाराष्ट्र-तमिळ्नाडु-राज्यानां तालुकानां अनुरूपाः भवन्ति) ।
लघुतराः उपविभागाः (ग्रामाः, खण्डाः च) केवलं ग्राम्यक्षेत्रेषु एव विद्यन्ते । नगरीयक्षेत्रेषु एतेषां ग्रामीणोपविभागानां स्थाने नगरपालिकाः विद्यन्ते ।
भारतस्य स्तराः
सम्पादयतुअधोदर्शिते चित्रे शासनस्य षट् स्तराः वर्णिताः सन्ति –
| देशः (अर्थात् भारतम्) | |||||||||||||||||
| राज्यम् (यथा– पश्चिमवङ्गराज्यम्) | |||||||||||||||||
| विभागः (यथा– प्रेसिडेन्सीविभागः) | |||||||||||||||||
| मण्डलम् (यथा– उत्तर २४ परगणामण्डलम्) | |||||||||||||||||
| उपमण्डलम् (यथा– बसिरहाट उपमण्डलम्) | |||||||||||||||||
| खण्डः (यथा– बसिरहाट २ खण्डः) | |||||||||||||||||
राज्यानि केन्द्रशासितप्रदेशाः च
सम्पादयतुभारतं २८ राज्यैः अष्टभिः केन्द्रशासितप्रदेशैः (राष्ट्रियराजधानीक्षेत्रसहितम्) च निर्मितम् अस्ति । केन्द्रशासितप्रदेशाः प्रशासकैः शासिताः भवन्ति, ये भारतस्य राष्ट्रपतिना नियुक्ताः भवन्ति । एतेषु त्रयः प्रदेशाः (देहली, जम्मूकाश्मीरं, पुदुच्चेरी) आंशिकराज्यत्वं प्राप्तवन्तः, यत्र निर्वाचिताः विधायिकाः, कार्यकारिणी मन्त्रिपरिषद् च सन्ति, येषां अधिकाराः न्यूनीकृताः सन्ति ।
राज्यानि
सम्पादयतु| सङ्ख्या | राज्यम् | संहिता | स्थापितम् | राजधानी |
|---|---|---|---|---|
| १ | अरुणाचलप्रदेशः | AR | इटानगरम् | |
| २ | असम | AS | दिसपुरम् | |
| ३ | आन्ध्रप्रदेशः | AP | अमरावती | |
| ४ | उत्तरप्रदेशः | UP | लखनौ | |
| ५ | उत्तराखण्डः | UT | भराडीसैणम् (ग्रीष्मकाले), देहरादून (शिशिरकाले) | |
| ६ | ओडिशा | OD | भुवनेश्वरम् | |
| ७ | कर्णाटकम् | KA | बेङ्गळूरु | |
| ८ | केरळम् | KL | तिरुवनन्तपुरम् | |
| ९ | गुजरात | GJ | गान्धीनगरम् | |
| १० | गोवा | GA | पणजी | |
| ११ | छत्तीसगढ | CG | रायपुरम्[१] | |
| १२ | झारखण्डः | JH | राँची | |
| १३ | तमिळ्नाडु | TN | चेन्नै | |
| १४ | तेलङ्गाणा | TS | हैदराबाद् | |
| १५ | त्रिपुरा | TR | अगरतला | |
| १६ | नागालैण्ड् | NL | कोहिमा | |
| १७ | पञ्जाब | PB | चण्डीगढ (हरियाणया सह वितरितवान्, केन्द्रशासितप्रदेशः अपि अस्ति) | |
| १८ | पश्चिमवङ्ग | WB | कोलकाता | |
| १९ | बिहार | BR | पटना | |
| २० | मणिपुर | MN | इम्फाल | |
| २१ | मध्यप्रदेशः | MP | भोपाल | |
| २२ | महाराष्ट्रम् | MH | मुम्बई (ग्रीष्मकाले), नागपुरम् (शिशिरकाले) | |
| २३ | मिजोरम् | MZ | ऐजोल | |
| २४ | मेघालयः | ML | शिलाङ्ग | |
| २५ | राजस्थानम् | RJ | जयपुरम् | |
| २६ | सिक्किम | SK | गङ्गटोक | |
| २७ | हरियाणा | HR | चण्डीगढ (पञ्जाबेन सह वितरितवान्, केन्द्रशासितप्रदेशः अपि अस्ति) | |
| २८ | हिमाचलप्रदेशः | HP | शिमला (ग्रीष्मकाले), धर्मशाला (शिशिरकाले) |
केन्द्रशासितप्रदेशाः
सम्पादयतु| अक्षरं / सङ्ख्या | केन्द्रशासितप्रदेशः | संहिता | राजधानी |
|---|---|---|---|
| क | अण्डमाननिकोबारद्वीपसमूहः | AN | पोर्ट् ब्लेयर् |
| ख | चण्डीगढ | CH | चण्डीगढ (हरियाणा-पञ्जाबयोः राजधानी अपि) |
| ग | जम्मूकाश्मीरम् | JK | श्रीनगरम् (ग्रीष्मकाले), जम्मू (शिशिरकाले) |
| घ | दादरा नगरहवेली च दीव दमण च | DD | दमण |
| ङ | पुदुच्चेरी | PY | पाण्डीचेरीनगरम् |
| च | देहली | DL | नवदेहली |
| छ | लदाख् | LA | लेह कार्गिल च |
| ज | लक्षद्वीपाः | LD | कवरत्ती |