अथ केन प्रयुक्तोऽयं...
श्लोकः
सम्पादयतु( (
शृणु))
- अर्जुन उवाच
- अथ केन प्रयुक्तोऽयं पापं चरति पूरुषः ।
- अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजितः ॥ ३६ ॥
अयं भगवद्गीतायाः तृतीयोध्यायस्य कर्मयोगस्य षड्त्रिंशत्तमः (३६) श्लोकः ।
पदच्छेदः
सम्पादयतुअथ केन प्रयुक्तः अयं पापं चरति पूरुषःअनिच्छन् अपि वार्ष्णेय बलात् इव नियोजितः ॥ ३६ ॥
अन्वयः
सम्पादयतुवार्ष्णेय ! अथ केन प्रयुक्तः अनिच्छन्नपि बलात् इव नियोजितः अयं पूरुषः पापं चरति ?
शब्दार्थः
सम्पादयतु| अन्वयः | सरलसंस्कृतम् |
| अथ | एवं हि |
| केन | केन हेतुना |
| प्रयुक्तः | प्रेरितः |
| वार्ष्णेय | वृष्णिकुलसम्भव |
| अनिच्छन् अपि | अनभिलषन् अपि |
| बलात् इव | हठात् इव |
| नियोजितः | प्रवर्तितः |
| अयं पूरुषः | एषः मानवः |
| पापं चरति | अकर्मणि प्रवर्तते? |
व्याकरणम्
सम्पादयतुसन्धिः
सम्पादयतु- प्रयुक्तोऽयम् = प्रयुक्तः + अयम् – विसर्गसन्धिः (सकारः) रेफः, उकारः, गुणः, पूर्वरूपं च
- अनिच्छन्नपि = अनिच्छन् + अपि – ङ्मुडागमसन्धिः
- बलादिव = बलात् + इव – जश्त्वसन्धिः
कृदन्तः
सम्पादयतु- प्रयुक्तो = प्र + युज् + क्त (कर्मणि)
- इच्छन् = इच्छ् + शतृ (कर्तरि)
- नियोजितः = नि + युज् + क्त (कर्मणि)
तद्धितान्तः
सम्पादयतु- वार्ष्णेय = वृष्णि + ञ्यङ् (अपत्यार्थे), तत्सम्बुद्धौ
अर्थः
सम्पादयतुहे कृष्ण ! अनभिलषन् अपि मानवः राज्ञा नियोजितः भृत्यः इव केन प्रेरितः सन् बलात् पापम् आचरति ?
शाङ्करभाष्यम्
सम्पादयतुयद्यप्यनर्थमूलं 'ध्यायतो विषयान्पुंसः'(गी।२।६२), 'रागद्वेषौ ह्यस्य परिपन्थिनो' (गी।३।३४) इति चोक्तं विक्षिप्तमनवधारितं च तदुक्तम् । तत्संक्षिप्तं निश्चितं चेदमेवेति ज्ञातुमुच्छन्नर्जुन उवाच ज्ञाते हि तस्मिंस्तदुच्छेदाययत्नं कुर्यामिति-अथेति। अथ केन हेतुभूतेन प्रयुक्तः सन् राज्ञेव भृत्योऽयं पापं कर्म चरत्याचरति पुरुषः स्वयमिच्छन्नपिहे वार्ष्णेय, वृष्णिकुलप्रसूत, बलादिव नियोजितो राज्ञेवेत्युक्तो दृष्टान्तः ।।36।।
|
सम्बद्धाः लेखाः
सम्पादयतुबाह्यसम्पर्कतन्तुः
सम्पादयतु| विकिमीडिया कॉमन्स् मध्ये अथ केन प्रयुक्तोऽयं... सम्बन्धिताः सञ्चिकाः सन्ति। |
उद्धरणम्
सम्पादयतुअधिकवाचनाय
सम्पादयतु- गीताप्रवेशः, द्वितीयभागः, प्रथमखण्डः, ISBN - 978-81-88276-39-8, संस्कृतभारती
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः परिचयात्मकलेखः
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः मूलपाठः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह आङ्ग्लानुवादः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह
- श्रीमद्भगवद्गीता सान्वयम्, आङ्ग्लानुवादश्च