यामिमां पुष्पितां वाचं…
यामिमां पुष्पितां वाचम् ( (
शृणु)) इत्यनेन श्लोकेन भगवान् श्रीकृष्णः अव्यवसायिमनुष्याणां बुद्धयः किमर्थम् अनन्ताः इति बोधयति । पूर्वस्मिन् श्लोके व्यवसायात्मिकाव्यवसायात्मिकयोः बुद्ध्योः वर्णनं कृत्वा एतस्माच्च्छ्लोकाद् भगवान् अव्यवसायिनां मनुष्याणाम् अनन्ताः बुद्धयः कथं भवन्ति ? इत्यस्य वर्णनम् आरभते । एतस्य श्लोकस्य अन्वयः अग्रिमेण श्लोकेन सह अस्ति, अतः कामात्मानः स्वर्गपरा… इत्यस्मिन् श्लोके अर्थः अस्ति ।
यामिमां पुष्पितां वाचं… बुद्धयः अनन्ताः | |
|---|---|
 | |
| श्लोकसङ्ख्या | २/४२ |
| श्लोकच्छन्दः | अनुष्टुप्छन्दः |
| पूर्वश्लोकः | व्यवसायात्मिका बुद्धिः... |
| अग्रिमश्लोकः | कामात्मानः स्वर्गपरा… |
श्लोकः
सम्पादयतु
- यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्यविपश्चितः।
- वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः॥४२॥
पदच्छेदः
सम्पादयतुयाम्, इमाम्, पुष्पिताम्, वाचम्, प्रवदन्ति, अविपश्चितः । वेदवादरताः, पार्थ, न, अन्यत्, अस्ति, इति, वादिनः ॥
अन्वयः
सम्पादयतुपार्थ! अविपश्चितः याम् इमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्ति वेदवादरताः अन्यत् न अस्ति इति वादिनः ।
शब्दार्थः
सम्पादयतु| अन्वयः | विवरणम् | सरलसंस्कृतम् |
| पार्थ | अ.पुं.स्मबो.एक. | हे पृथायाः पुत्र ! |
| अविपश्चितः | अविपश्चित्-त.पुं.प्र.बहु. | अज्ञानिनः |
| याम् | यद्-द.सर्व.स्त्री.द्वि.एक. | याम् |
| इमाम् | इदद्-द.सर्व.स्त्री.द्वि.एक. | एनाम् |
| पुष्पिताम् | आ.स्त्री.द्वि.एक. | मनोरमाम् |
| वाचम् | वाच्-च.स्त्री.द्वि.एक. | वाचम् |
| प्रवदन्ति | प्र+√वद व्यक्तायां वाचि-पर.कर्तरि, लट्.प्रपु.बहु. | भणन्ति |
| वेदवादरताः | अ.पुं.प्र.बहु. | वेदस्य अर्थवादे रताः |
| अन्यत् | अन्य.अ.सर्व.नपुं.प्र.एक. | अपरम् |
| न | अव्ययम् | न |
| अस्ति | √अस भूवि-पर.कर्तरि, लट्.प्रपु.एक. | अस्ति |
| इति | अव्ययम् | इति |
| वादिनः | वादिन्-न.पुं.प्र.बहु. | वादिनः |
व्याकरणम्
सम्पादयतुसन्धिः
सम्पादयतु- प्रवदन्त्यविपश्चितः = प्रवदन्ति + अविपश्चितः - यण्सन्धिः
- नान्यत् = न + अन्यत् - सवर्णदीर्घसन्धिः
- अन्यदस्ति = अन्यत् + अस्ति – जश्त्वसन्धिः
- अस्तीति = अस्ति + इति – सवर्णदीर्घसन्धिः
समासः
सम्पादयतु- अविपश्चितः = न विपश्चितः – नञ्तत्पुरुषः ।
- वेदवादरताः = वेदस्य वादाः वेदवादाः – षष्ठीतत्पुरुषः ।
- वेदवादेषु रताः – सप्तमीतत्पुरुषः ।
कृदन्तः
सम्पादयतु- वादिनः = वद् + णिनि (ताच्छीलिके कर्तरि)
याम् इमां वक्ष्यमाणां पुष्पितां पुष्पित इव वृक्षः शोभमानां श्रूयमाणरमणीयां वाचं वाक्यलक्षणां प्रवदन्ति । के अविपश्चितः अमेधसः अविवेकिन इत्यर्थः। वेदवादरताः बह्वर्थवादफलसाधनप्रकाशकेषु वेदवाक्येषु रताः हे पार्थ न अन्यत् स्वर्गपश्वादिफलसाधनेभ्यः कर्मभ्यः अस्ति इति एवं वादिनः वदनशीलाः।।
भाष्यार्थः
सम्पादयतुयेषां व्यवसायत्मिकाबुद्धिः नास्ति, ते –
अग्रे उच्यमानां, पुष्पितां (शोभायुक्तां), रमणीयां वाणीम् एव वदन्तः भवन्ति । तां पुष्पितां वाणीं के वदन्ति ? इति चेद्, अज्ञानिनः, अविवेकिनश्च । ते अर्थवादप्राधान्यानि, फलसाधनानां प्राकशकानि वेदवाक्यानि एव अङ्गीकुर्वन्ति । तेषु वेदवाक्येषु एव ते रताः भवन्ति । तथा च हे पार्थ ! स्वर्गप्राप्त्यादिफलस्य साधनरूपकर्मणः अतिरिक्तम् अन्यत् किमपि नास्ति इत्यपि ते अविवेकिनः वदन्ति ।
|
सम्बद्धाः लेखाः
सम्पादयतुबाह्यसम्पर्कतन्तुः
सम्पादयतु| विकिमीडिया कॉमन्स् मध्ये यामिमां पुष्पितां वाचं… सम्बन्धिताः सञ्चिकाः सन्ति। |
उद्धरणम्
सम्पादयतु- ↑ श्रीमद्भगवद्गीता, शाङ्करभाष्य हिन्दी अनुवाद सहित, अनुवादकः - श्रीहरिकृष्णदास गोयन्दका, प्रकाशकः - गीताप्रेस, गोरखपुर, संस्करणम् - २५, ISBN - 81-293-0101-6
अधिकवाचनाय
सम्पादयतु- गीताप्रवेशः, द्वितीयभागः, प्रथमखण्डः, ISBN - 978-81-88276-39-8, संस्कृतभारती
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः परिचयात्मकलेखः
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः मूलपाठः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह आङ्ग्लानुवादः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह
- श्रीमद्भगवद्गीता सान्वयम्, आङ्ग्लानुवादश्च